اشاره: در این مجموعه احکام اصل مسأله از کتاب توضیحالمسائل مراجع گرفته شده و در برخى موارد که از این کتاب نقل شده است آدرس از منابع دیگر در پاورقى ذکر شده است.
نیت روزه ماه رمضان
در نیت روزه، همین قدر کافى است که انسان براى انجام فرمان الهى، از اذان صبح تا مغرب، کارى که روزه را باطل مىکند، انجام ندهد و جارى کردن بر زبان یا گذراندن از قلب لازم نیست.(2) م - 1550
مىتوان در هر شب از ماه رمضان براى روزه فرداى آن، نیت کرد و بهتر است که شب اول ماه هم، نیت روزه تمامى ماه را داشته باشد.(3) م - 1551
کسى که پیش از اذان صبح(4) بدون نیت روزه، خوابیده است اگر پیش از ظهر بیدار شود و نیت کند(5)، روزه او صحیح است، چه روزه واجب باشد و چه مستحب و اگر بعد از ظهر بیدار شود، نمىتواند نیت روزه واجب کند.(6)
خواب ماندن و نیت روزه
اگر پیش از اذان صبح، نیت کند و بخوابد و بعد از مغرب بیدار شود، روزهاش صحیح است. م - 1560
اگر نداند یا فراموش کند که ماه رمضان است و پیش از ظهر ملتفت شود، چنانچه کارى که روزه را باطل مىکند،(7) انجام نداده باشد،(8) باید نیت کند و روزه او صحیح است و اگر کارى که روزه را باطلى مىکند انجام داده باشد، یا بعد از ظهر ملتفت شود که ماه رمضان است، روزه او باطل است، ولى تا مغرب کارى که روزه را باطل مىکند، انجام ندهد و بعد از رمضان هم آن را قضا نماید.(9)
بلوغ و روزه کودک
اگر بچه، پیش از اذان صبحِ ماه رمضان، بالغ شود، باید روزه بگیرد(10) و اگر بعد از اذان به سن بلوغ برسد، روزه آن روز بر او واجب نیست.(11)
روزه مریضى که پیش از ظهر خوب شود
اگر مریض پیش از ظهر ماه رمضان خوب شود،(12) و از اذان صبح تا آن وقت کارى که روزه را باطل مىکند انجام نداده باشد،(13) باید نیت روزه کند(14) و چنانچه بعد از ظهر بهبودى یابد، روزه آن روز بر او واجب نیست.
روزه مستحب در حال وجوب روزه
کسى که براى به جا آوردن روزه میتى اجیر شده،(15) اگر روزه مستحبى بگیرد، اشکال ندارد،(16) ولى کسى که روزه قضا(17) یا روزه واجب دیگرى دارد، نمىتواند روزه مستحب بگیرد و چنانچه فراموش کند و روزه مستحب بگیرد، در صورتى که پیش از ظهر یادش بیاید(18) روزه او به هم مىخورد و مىتواند نیت خود را به روزه واجب(19) برگرداند و اگر بعد از ظهر ملتفت شود، روزه او(20) باطل است. م - 1563
روزه یومالشک
روزى را که انسان شک دارد آخر شعبان است یا اول رمضان، واجب نیست روزه بگیرد، و اگر بخواهد روزه بگیرد(21) نمىتواند نیت روزه رمضان کند(22) ولى اگر نیت روزه قضا و مانند آن بنماید، چنانچه بعد معلوم شود رمضان بوده از رمضان حساب مىشود. م - 1568
اگر در روزى که شک دارد آخر شعبان است به نیت روزه قضا یا مستحبى و مانند آن روزه بگیرد و در بین روز بفهمد که ماه رمضان است، باید نیت روزه رمضان کند.(23)
بازگشت از نیت روزه و قصد مفطر
اگر در روزه واجب معین؛ مثل روزه رمضان(24) از نیت روزه گرفتن برگردد،(25) روزهاش باطل است،(26) ولى چنانچه نیت کند که چیزى که روزه را باطل مىکند به جا آورد، در صورتى که آن را انجام ندهد روزهاش باطل نمىشود.
چیزهایى که روزه را باطل مىکند
1. خوردن و آشامیدن
مواردى که مبطل روزه است
الف) خوردن متعارف؛ مانند نان و آب و... م - 1573
ب) خوراک غیر متعارف؛ مانند خاک، شیره درخت و... م - 1573
ج) در حال خوردن و آشامیدن، بفهمد که صبح شده و عمداً آنها را فرو ببرد.
م - 1574
د) با علم(27) به این که غذاى لاى دندان مانده، در روز فرو مىرود،(28) خلال نکند و فرو رود.(29) م - 1578
ه) با علم به این که غذاى لاى دندان، در روز فرو مىرود خلال نکند و چیزى فرو نرود.(30) م - 1578
و) فرو بردن اخلاط سر و سینه، بعد از آن که وارد فضاى دهان گردید(31) بنابر احتیاط واجب. م - 1580
چشیدن غذا و مانند آن (مثل شست و شوى دهان با آب و دارو) در صورتى که از اول بداند که به حلق مىرسد،(32) چنانچه فرو رود قضا و کفاره دارد.
ز) مسواک و مانند آن در صورتى که آن را از دهان بیرون آورد و دوباره به دهان برگرداند و رطوبت آن را فرو برد.(33) م - 1573
مواردى که مبطل روزه نیست
الف) خوردن(34) و آشامیدن سهوى م - 1575
ب) فرو بردن آب دهان(35)
- (36)رطوبت مسواک در آب دهان به طورى که از بین برود که رطوبت خارج به آن گفته نشود.(37) م - 1573
د) فرو بردن اخلاط سر و سینه یا چرک گلو تا به فضاى دهان نرسیده باشد.(38)
م - 1580
ه) چشیدن غذا و مانند آن(39) که معمولاً به حلق نمىرسد اگر چه اتفاقاً به حلق برسد.
و) ریختن چیزى به زور در گلوى روزه دار.(40) م - 1655
ز) خونى که از لثهها به سبب بیمارى لثه، وارد فضاى دهان شود،(41) و بدون توجه و اختیار فرو رود.(42)
آمپول و دارو
الف) آمپول
غذایى:
- مکارم: احتیاط واجب، خوددارى کردن از تزریق آمپولها و سرم هایى است که به جاى غذا یا دوا به کار مىرود و در صورت تزریق خون در حال روزه، احتیاط، اتمام روزه و قضاى آن است.(43)
- امام: احتیاط واجب،(44) خوددارى کردن از استعمال آمپولى است که به جاى غذا استفاده مىشود. م - 1576
دوایى:
- امام، فاضل، وحید و خامنهاى: آمپولى که به جاى دوا استعمال مىشود، اشکال ندارد.(45) م - 1576
بى حسى: تزریق آمپولى که عضو را بىحس مىکند اشکال ندارد. م - 1576
ب) دارو
خوردنى: خوردن قرص و نوشیدن شربت و مانند آن، مبطل روزه است.(46)
غیر خوردنى:
1. استفاده از اسپرى که به صورت پودر گاز از راه دهان به ریهها مىرسد، براى کسانى که مبتلا به تنگى نفس هستند(47) اشکالى ندارد.(48)
ج) استفاده از ابزار پزشکى
2. ریختن دارو در چشم مبطل نیست. م - 1657 3. استعمال شیاف مبطل نیست.(49) م - 1657 4. انفیه کشیدن(50) اگر بداند که به حلق مىرسد جایز نیست و اگر به حلق برسد، مبطل روزه است.(51) م - 1657 1. بردن وسایل دندانپزشکى در دهان به هنگام معاینه، روزه را باطل نمىکند.(52) 2. آندوسکوپى معده(53) بدون آن که چیزى که مبطل روزه است، همراه آن داخل معده شود، روزه را باطل نمىکند.(54) 3. وارد کردن دارو از طریق سوند معده - لولهاى که از طریق دهان یا بینى وارد معده بیمار مىشود و آن را شستشو مىدهد - جایز نیست مگر در مواقع ضرورت که آن نیز موجب ابطال روزه است و قضا دارد.(55)
آدامس
جویدن آدامس همراه با ذوب شدن تدریجى اجزاى آن جایز نیست و مبطل روزه است.(56)
در موارد ذیل روزه باطل مىشود
1. نسبت عمدى دروغ به خدا و پیامبر - صلىاللَّه علیه و آله و سلم - و امامان - علیهمالسلام - . م - 1569
2. نسبت عمدى دروغ به حضرت زهرا - علیهاالسلام - (61) و سایر پیامبران(62) و جانشینان آنان(63) بنابر احتیاط واجب. 3. سخن راستى را از آنان نقل کند و سپس بگوید دروغ گفتم.(64) م - 1602 4. در شب، خبرى را به دروغ از آنان نقل کند و در روز بگوید آنچه دیشب گفتهام، راست است.(65) م - 1602 5. اگر از او بپرسند که آیا پیامبر - صلىاللَّه علیه و آله و سلم - چنین فرمود؟ در جایى که باید بگوید: نه، عمداً بگوید: بلى، یا جایى که باید بگوید: بلى، بگوید: نه. م - 1601
در موارد ذیل روزه باطل نمىشود
1. به اعتقاد راست بودن، مطلبى از آنان نقل کند، سپس بفهمد دروغ بوده.(66) م - 1598
2. دروغى که دیگرى بر آنان بسته، از قول گوینده گزارش کند.(67) 3. با علم به باطل شدن روزه با نسبت دروغ به آنان، چیزى را که مىداند دروغ است به ایشان نسبت دهد، سپس بفهمد آنچه را که گفته، راست بوده است.(68) 4. خبرى را که نمىداند راست است یا دروغ،(69) نقل کند، لیکن بنا بر احتیاط واجب باید از گوینده خبر یا کتابى که در آن نوشته شده نقل کند.(70)
غلط خواندن قرآن در حال روزه
اگر غلط خواندن قرآن، موجب تغییر معنا شود، و آن معناى غلط را بخواهد نسبت به خدا و رسول دهد، حرام است و موجب بطلان روزه مىشود.(71)
غلط خواندن قران در حال روزه اگر تعمد بر کذب به خدا و رسول نباشد، موجب بطلان روزه نمىشود.(72)
حکم قرص ضد باردارى
اگر با خوردن قرص، حیض، بند آمده، روزه او صحیح است.(73)
استفاده از قرص ضد باردارى در صورتى که ضرر مهمى نداشته باشد اشکال ندارد و اگر با مصرف آن، عادت نشده است روزه وى صحیح است.(74)
جاهایى که قضا و کفاره لازم است
یادآورى: 1. مکارم در تمام موارد ذیل مىفرماید: «اگر انجام آنها عمدى و با علم و اطلاع باشد، قضا و کفاره دارد و اگر به خاطرندانستن مسئله باشد کفاره ندارد ولى به احتیاط قضا دارد».
- خوردن و آشامیدن عمدى و اختیارى.(75)
- فرو بردن چیزى که بعد از آروغ زدن به دهان مىآید.(76) م - 1671
سیستانى: باطل کردن عمدى و اختیارى روزه ماه رمضان از راه خوردن و آشامیدن موجب قضا و کفاره است و در غیر این موارد قضا واجب است و به احتیاط مستحب کفاره هم دارد.
توضیح:
1- به طور عمد، غبار غلیظ به حلق برساند.(83) م - 1658
- فرو بردن عمدى تمام سر در اب، بنابر احتیاط واجب.(84)
- بقاى عمدى بر جنابت تا اذان صبح. م - 1658
- اماله عمدى با چیزهاى روان بنا بر احتیاط واجب.(85) م - 1658
- خوابیدن در حال جنابت در شب ماه رمضان(86) با علم به این که اگر بخوابد،(87) براى غسل بیدار نمىشود و خواب بماند. م - 1625
- اقدام بر جنابت، در شب ماه رمضان، در صورتى که براى هیچ کدام از غسل(88) و تیمم وقت نداشته باشد.(89) م - 1623
- افطار کردن طبق گفته کسى که مىگوید مغرب شده،(90) سپس معلوم شود که مغرب نبوده است (در فرض عادل بودن آن، فقط قضا دارد). م - 1673 2. اگر مرد، همسرش را به آمیزش مجبور کند، کفاره روزه خود(78) و همسرش را باید بدهد.(79) م - 1679
جاهایى که فقط قضا واجب است
الف) قى کردن عمدى در روز ماه رمضان.(91)
ب) بیدار نشدن جنب در شب ماه رمضان(92) از خواب سوم تا اذان صبح، طبق مسئله 1630
ج) انجام ندادن عملى که روزه را باطل مىکند، در حالى که نیت روزه نکند یا ریا کند یا بعد از نیت قصد کند که روزه نباشد.(93) م - 1688
د) انجام(94) مفطر به گفته کسى که بگوید صبح نشده سپس معلوم شود که صبح بوده است. م - 1688
ه) اگر کسى بگوید صبح شده و روزهدار به گفته او یقین نکند یا خیال کند شوخى مىکند و مفطرى انجام دهد، سپس معلوم شود صبح بوده است. م - 1688
و) در شب ماه رمضان بدون تحقیق از صبح شدن، مفطرى انجام دهد،(95) یا بعد از تحقیق، با این که گمان(96) به صبح شدن دارد مفطرى انجام دهد، آن گاه معلوم شود صبح بوده است.(97)
ز) به گفته(98) فرد عادلى افطار کند،(99) سپس معلوم شود که مغرب نبوده است.
ح) آب را براى(100) خنک شدن یا بىجهت در دهان بگرداند که بى اختیار فرو رود،(101) ولى اگر براى وضو باشد قضا ندارد.(102) م - 1688
ط) انجام مفطر(103) در هواى صاف که به واسطه تاریکى، یقین به مغرب پیدا کند، و بعد معلوم شود که مغرب نبوده(تحریر القول فیما یترتب على الافطار، شماره 8).(104)
ى) نگرفتن روزه ماه رمضان به سبب مرضى که بعد از رمضان برطرف گردد ،لیکن عذر دیگرى مانند مسافرت پدید اید که مانع انجام قضاى آن تا رمضان سال بعد شود.(105)
م -1704
ک) نگرفتن روزه ماه رمضان به سبب عذرى که بعد از رمضان برطرف گردد، لیکن مرضى پدید آید که مانع انجام قضاى آن تا رمضان سال بعد شود.(106) م - 1704
ل) نگرفتن روزه به سبب سفر و ادامه سفر تا رمضان سال بعد که قضا دارد.(107)
م) باطل کردن عمدى روزه که در پى آن در همان روز عذر قهرى؛ مانند حیض یا نفاس یا مرض پدید آید.(108)
ن) فوت شدن روزه به سبب مستى یا روزه دارى در حال مستى هر چند مستى او از راه داروى درمانى باشد(109) و چنانچه از حالت مستى خارج شود(110) بنابر احتیاط آن روز را تمام کند و سپس قضا نماید. م - 1969
س) مسلمانى که مرتد شود، سپس اسلام آورد، نسبت به روزهاى ارتداد، قضا دارد. م - 1695
ع) کسى که معتقد است که روزه براى او ضرر ندارد و روزه بگیرد و بعد از مغرب بفهمد که روزه براى وى ضرر(111) داشته(112) باید قضا کند. م - 1695
موارد وجوب قضا و کفاره جمع
الف) باطل کردن روزه با چیزهاى حرام ، چه حرام اصلى باشد؛ (مثل شراب، زنا و...) و یا به جهتى حرام شده باشد(مثل نزدیکى با همسر در عادت ماهانه، غذاى حلالى که خوردن آن ضرر دارد و...)(113) بنابر احتیاط واجب. م - 1665
ب) دروغ بستن به خدا و پیامبر - صلىاللَّه علیه و آله و سلم - (114) بنابر احتیاط واجب.
م - 1666
ج) فرو بردن عمدى غذاى آروغ زده شده، در صورتى که از حالت غذا بودن خارج شده باشد یا همراه با خون باشد،(115) بنابر احتیاط واجب.
مواردى که قضا واجب نیست
1. نگرفتن روزه ماه رمضان به سبب مرض یا حیض و نفاس و مردن شخص(116) پیش از تمام شدن رمضان.(117) م - 1702
2. نگرفتن روزه تمام یا قسمتى از ماه رمضان به سبب بیمارى و ادامه آن تا رمضان آینده و براى هر روز یک مد طعام کفاره بدهد.(118) 3. در ماه رمضان بعد از تحقیق از صبح شدن(119) یقین یا گمان پیدا کند که صبح نشده و چیزى بخورد، سپس معلوم شود که صبح بوده. م - 1688 4. افطار کردن در هواى ابر(ى) به گمان مغرب شدن، سپس معلوم شود که مغرب نبوده است. م - 1688 5. کودک نابالغ اگر در روز ماه رمضان بالغ شود و افطار کند، نسبت به همان روز.(120)
احکام قضا
در قضاى روزه رمضان اگر وقت تنگ نباشد، مىتواند پیش از ظهر، روزه را باطل کند،(121) لیکن بعد از ظهر، حرام و موجب کفاره است.(122)
اگر از چند ماه رمضان، روزه قضا داشته باشد، قضاى هر کدام را که اول بگیرد، مانعى ندارد، مگر آن که وقت قضاى رمضان آخر، تنگ باشد(123)که بنابر احتیاط، باید اول آن را قضا کند، و در این صورت اگر قضاى رمضانهاى قبل را مقدم بدارد، روزهها صحیح است، لیکن براى رمضان آخر، کفاره تأخیر (براى هر روز یک مد طعام) بدهد.(124)
- با وجوب روزه قضاى ماه رمضان و کفاره بر انسان، انجام قضاى ماه رمضان از نظر وقت، تقدمى بر روزه کفاره ندارد، بلى قضا را تا رمضان سال آینده باید بگیرد. ولى کفاره، زمان محدودى ندارد.(125)
- انجام قضاى روزه رمضان فورى نیست، ولى(126) بنابر احتیاط تا رمضان سال بعد به تأخیر نیندازد.(127)
- اگر(128) قضاى روزه ماه رمضان میتى را گرفته باشد،(129) احتیاط واجب آن است که بعد از ظهر، روزه را باطل نکند ولیکن اگر افطار کرد کفاره ندارد.(130) م - 1701
کسانى که روزه بر آنان واجب نیست
الف) گرفتن روزه براى وى ممکن نباشد.
ب) گرفتن روزه براى وى مشقت داشته باشد(132) که در این صورت باید براى هر روز، یک مد طعام به فقیر بدهد.(133)
ج) در هر دو صورت یاد شده اگر بعد از رمضان(134) بتواند روزه بگیرد،(135) بنابر احتیاط واجب باید قضا کند. م - 1726
الف) نمىتواند تشنگى را تحمل کند.
ب) تحمل تشنگى برایش دشوار است، در این صورت باید یک مد طعام به فقیر بدهد.(136) م - 1727
ج) اگر بعد از رمضان، توانایى روزه گرفتن را داشت(137) به احتیاط واجب قضا کند.
د) به احتیاط(138) واجب بیش از مقدار ناچارى آب نیاشامد.
الف) روزه براى حملش ضرر دارد باید براى هر روز یک مد طعام به فقیر بدهد.(139)
ب) روزه براى خودش ضرر دارد،(140) به احتیاط واجب براى هر روز یک مد طعام به فقیر بدهد.
ج) در هر دو صورت، روزههایى را که نگرفته است، باید قضا کند.
الف) کودک او زیانبار است، براى هر روز یک مد طعام به فقیر بدهد.(141) م - 1729
ب) خودش زیان آور است،(142) بنابر احتیاط واجب براى هر روز یک مد طعام به فقیر بدهد. م - 1729
ج) در هر دو صورت بعد از رمضان، قضا کند. م - 1729
د) اگر کسى پیدا شود که با مزد، یا بى مزد، بچه را شیر بدهد،(143) بنابر احتیاط واجب روزه بگیرد و بچه را از آن راه، شیر دهد.
1. شخص پیر (در صورتى که:)(131) 2. کسى که بیمارى تشنگى دارد(در صورتى که:) 3. زنى که زایمانش نزدیک است(در صورتى که:) م - 1728 4. زنى که بچه شیر مىدهد و روزه گرفتن براى : 5. شخص بیمار (در صورتى که): یقین داشته باشد یا بترسد که روزه موجب تشدید بیمارى یا دیر خوب شدن آن (و) یا تشدید درد گردد.(144) 6. ضعفى که به طور عادى غیر قابل تحمل است.(145) 7. شخص غیر بیمار(146) که ترس دارد از بروز مرض و ضرر از راه روزه گرفتن در صورتى که این ترس، ریشه و زمینه عقلایى داشته و مورد توجه آنان باشد (نه هر ترسى).(147) 8. غیر مسلمان، اگر چه در بخشى از روز، مؤمن نباشد.(148) 9. حائض و نفسا هر چند در لحظهاى از روز، خون ببیند.(149)
استفتائات مربوط به روزه بیمار
- با فرض خوف و ترس ضرر براى چشم، روزه گرفتن جایز نیست و همچنین کارهاى دیگر که براى چشم ضرر داشته باشد.(150)
- شخص مبتلا به بیمارى زخم معده اگر احتمال مىدهد که روزه برایش ضرر دارد، نباید روزه بگیرد.(151)
- مکارم: بیمارانى که ناچارند( به دستور پزشک) هر چند ساعت، مقدارى مایعات بنوشند؛ مانندافراد قطع نخاعى، روزه ازآنها ساقط است و به جاى آن، در صورت داشتن قدرت مالى، براى هر روز یک مد طعام کفاره بدهند.(152)
- فاضل: اگر روزه باعث پیدایش مرض یا شدید شدن بیمارى شود، صحیح نیست.(153)
- صافى: اگر روزه موجب کم شدن بینایى چشم گردد اگر به صورت موقت باشد که بعد از روزه برطرف گردد، روزه واجب است و اگر موجب کم شدن بینایى چشم براى همیشه باشد، روزه واجب نیست.(154)
- خامنهاى: اگر مکلف از گفته پزشک یقین یا اطمینان پیدا کند که روزه براى او ضرر دارد یا از گفته وى یا منشأ عقلایى دیگرى براى او خوف ضرر حاصل شود، روزه جایز نیست.(155)
- خامنهاى: مبتلایان به بیمارى کلیه و قند در صورتى که جلوگیرى از مرض، مستلزم نوشیدن مایعات باشد، یا خوددارى از خوردن و آشامیدن در طول روز، موجب ضرر به آنان یا خوف ضرر گردد، روزه بر آنها واجب نیست.(156)
ضعف دوران بلوغ
- دختر تازه بالغى که توان روزه گرفتن را ندارد(157) و تا رمضان سال بعد نیز نمىتواند قضا کند،(158) هر وقت توانست روزه بگیرد، و براى تأخیر هر روز تا رمضان سال بعد یک مد طعام به فقیر بدهد، مگر آن که در تأخیر، معذور باشد که چیزى بر او نیست.(159)
توضیح: فتواهاى سایر مراجع را درباره جواز افطار چنین افرادى از مسئله شماره 1583(روزه ضعیفان) مىتوان به دست آورد.
روزه مسافر
توضیح: الف) معیار سفر در روزه مسافر، سفرهاى چهار فرسخى است (چهار فرسخ در رفت و چهار فرسخ در برگشت) و یا در رفت هشت فرسخ است.
ب) میزان فرسخ نیز، فرسخ شرعى است.
ج) هشت فرسخِ شرعى 45 کیلومتر است.
اگر برگشت، چهار فرسخ باشد، و رفت کمتر از آن، نماز تمام و روزه صحیح است.
م - 1714
حکم روزه مسافر
1. مسافرى که باید نمازهاى چهار رکعتى را در سفر، دو رکعت بخواند، نباید روزه بگیرد، و مسافرى که نمازش را تمام مىخواند، مانند کسى که شغلش مسافرت(160) یا سفر او سفر معصیت است، باید در سفر روزه بگیرد. م - 1714
الف) مثل این که اجیر شده که روز معینى را روزه بگیرد(163) بنابر احتیاط واجب سفر نکند و اگر در سفر است،(164) قصد ده روز کند و روزه بگیرد. م - 1716
ب) اگر نذر کرده باشد که روز معینى را روزه بگیرد،(165) مىتواند در آن روز مسافرت نماید.(166) م - 1716
2. مسافرت در ماه رمضان اشکال ندارد(161) ولى اگر براى فرار از روزه باشد مکروه است.(162) 3. در روزى که روزه واجب معینى غیر از رمضان بر او واجب است: 5. اگر فراموش کند که مسافر است یا فراموش کند که روزه مسافر باطل است و در سفر روزه بگیرد، باطل است. م - 1720 4. اگر نذر کند روزه بگیرد و روز آن را معین نکند (نذر مطلق)، نمىتواند آن را در سفر به جا آورد. م - 1717
مواردى که روزه در سفر صحیح است
1. نذر کند که روز معینى در سفر روزه بگیرد. م - 1717
م - 1719
2. نذر کند که روز معینى را چه مسافر باشد یا نباشد، روزه بگیرد. م - 1717 3. مسافرى که نداند روزه مسافر باطل است و جهلش تا مغرب باقى باشد. 4. روزه دارى که بعد از ظهر مسافرت کند م - 1721 5. مسافرى که مفطرى انجام نداده و پیش از ظهر به وطن یا مکانى که قصد ده روز مىکند برسد و نیت روزه کند، گرچه این سفر را پیش از ظهر همان روز انجام داده باشد. م - 1722
مبدأ سفر
معیار(167) در آغاز سفر - پیش از ظهر یا بعد از ظهر - بیرون رفتن از محل است نه خروج از حد ترخص و در بازگشت نیز معیار پایان سفر، وارد شدن به محل است نه رسیدن به حد ترخص، ولى اگر پیش از ظهر از محل بیرون رود و بعد از ظهر از حد ترخص بگذرد(168) یا در بازگشت پیش از ظهر به حد ترخص برسد، و بعد از ظهر وارد محل شود،(169) احتیاط واجب(170) در روزه گرفتن آن روز و قضاى آن است.(171)
قصد اقامه مسافر
مسافرى که مىخواهد ده روز در محلى بماند(172) اگر از اول قصدش این باشد که در بین ده روز به اطراف آن جا برود:(173)
الف) اگر آن اطراف؛ مانند مزارع و باغات و حدود سور بلد باشد و رفتن به آن جاها منافى با صدق اقامت در محل نباشد، در تمام ده روز، نماز تمام و روزه صحیح است.
ب) اگر آن اطراف تا کمتر از چهار فرسخ باشد و در نیت او این است که در بین ده روز فقط یک مرتبه برود و مجموع رفت و برگشت بیش از دو ساعت طول نکشد، در تمامى ده روز نماز او تمام و روزهاش صحیح است. م - 1338
مسافرى که قصد کرده ده روز در جایى بماند، اگر بعد از خواندن یک نماز چهار رکعتى(174) بخواهد به جایى که کمتر از چهار فرسخ است برود وبرگردد به محل اقامت خود، نمازش تمام و روزهاش صحیح است.(175) م - 1349 و 1348
نماز و روزه کثیرالسفر و دانشجویان
- امام خمینى: کسى که شغل او سفر است، مانند راننده، کشتیبان، خلبان، حملهدار در سفرِ شغل، چوپان، دوره گرد در مسافت شرعى نمازشان تمام و روزه آنان صحیح است، ولى کسى که شغل او در محلى بیش از مسافت شرعى است و به آنجا تردد دارد (مانند معلم، دانشجو، پزشک و...) نمازشان شکسته و روزه آنان صحیح نیست.(176)
- اراکى: کسى که هفتهاى یک بار به یکى از شهرها، یک هفته به کاشان، هفتهاى به تهران، هفتهاى به اصفهان براى دیدن بستگانش مىرود، کثیر السفر است و نماز او تمام و روزهاش صحیح است.(177)
- اراکى: حصول کثرت سفر با سه ماه مسافرت روزانه محل اشکال است و احوط جمع است.(178)
- سیستانى: عنوان کثیرالسفر بر کسى صدق مىکند که حداقل در هفته، سه روز یا در ماه، یازده روز در مسافرت باشد. و این عنوان بر کسى که در هفته یک روز در سفر است، صدق نمىکند و اگر هر هفته دو روز در سفر باشد، احتیاط واجب آن است که هم تمام بخواند و هم شکسته و روزه را باید بگیرد.(179)
- خامنهاى: کسى که براى شغل آزاد یا ادارى سفر مىکند(و) دست کم هر ده روز یک بار میان وطن یا محل سکونت و محل کار تردد دارد، از سفر دوم به بعد نماز وى تمام و روزه او صحیح است. همچنین مبلغانى که براى ارشاد و امر به معروف مسافرت مىکنند و تبلیغ و ارشاد عرفا شغل آنان به شمار مىآید، ولى طلاب و دانشجویان که براى تحصیل علم به اندازه مسافت شرعى تردد مىکنند، گر چه روزانه باشد نماز آنان شکسته و روزه آنان نیز باطل است.(180)
- گلپایگانى و صافى: کسى که کارش این است که هفتهاى یک بار یا بیشتر براى انجام شغلى در محلى سفر مىکند؛ مثلا براى تدریس یا درس خواندن مىرود، همین که به مقدارى سفر کند که عرفاً این کار را شغل او گویند، باید نماز را تمام و روزه را به جا آورد.(181)
- صافى: کسى که براى درس خواندن، هفتهاى یک یا دو بار به بیش از مسافت شرعى سفر مىکند، در صورتى که مدتى طولانى؛ مانند چهار ماه یا بیشتر این وضع را داشته باشد، نمازش تمام و روزهاش صحیح است.(182)
فرق بین «من شغله السفر» و «من شغله فى السفر» آن است که اولى مانند راننده است و دومى کسى است که از وطنش تا محل کارش به قدر مسافت شرعى در رفت و آمد است، به طورى که در هیچ کدام از آن دو مکان، ده روز متوالى نمىماند، نماز آن تمام و روزهشان صحیح است.(183)
- فاضل: دانشجویان، معلمان و... که محل تحصیلشان جاى دیگرى است و معمولا جمعهها به وطن بر مىگردند یا آنان که هر روز براى کار مىروند و شب به وطن مراجعت مىکنند، اگر سفرشان به حد مسافت شرعى است، بنابر احتیاط، نمازشان شکسته و روزهشان صحیح نیست.(184)
- تبریزى: دانشجویانى که جهت تحصیل از وطن به جایى که به اندازه مسافت شرعى است رفت و آمد مىکنند و کمتر از ده روز در وطن خود مىمانند، به احتیاط واجب نماز را جمع (شکسته و تمام) بخوانند، ولى روزه آنان صحیح است.(185)
- بهجت: در کثیرالسفر لازم نیست سفرهاى متعدد داشته باشد، بلکه یک سفر طولانى که بیشتر سال را فرا گیرد؛ مثل سفرهاى متعدد است، پس همین که بگویند فلانى شغلش سفر است، کافى است. م - 1064
- بهجت: (دانشجویان و) کسانى که به اندازه مسافت شرعى در تردد هستند و این کار از نظر عرف شغلشان به حساب مىآید، اگر به طور معمول کمتر از ده روز در محل تحصیل یا کار مىمانند، در غیر سفر اول، نماز آنان تمام و روزه صحیح است.(186)
1) عبدالرحمن انصارى و یداللَّه مقدسى، چگونه باید روزه گرفت؟ (با تلخیص و تصرف اندک) .
- وحید: تجدید نیت هر شب لازم نیست و بقاى همان نیت کفایت مىکند.
- خویى و تبریزى: در غیر روز ماه رمضان... اما در ماه رمضان اگر چه پیش از ظهر بیدار شود و نیت کند صحت روزهاش محل اشکال است. (تبریزى: و لازم است آن روز را امساک کرده و بعد قضا نماید).
- سیستانى: در روزه ماه رمضان و روزه واجب که زمانش معین است و بدون نیت خوابیده است اگر پیش از ظهر بیدار شود و نیت کند روزه او صحیح است و اگر بعد از ظهر بیدار شود باید بنا بر احتیاط بقیه روز را به قصد قربت مطلقه امساک کرد و روزه آن را نیز قضا کند.
- گلپایگانى وصافى افزودند: ولى در واجب مضیق؛ مثل روزه ماه رمضان احتیاط واجب آن است که رجاء نیت روزه بنماید و آن را تمام کند و بعداً قضاى آن را به جا آورد.
- صافى و گلپایگانى: احتیاط واجب آن است که اگر پیش از ظهر بالغ شود، و مفطرى انجام نداده باشد، آن روز را روزه بگیرد.
- بهجت: همانند نظر ایات گلپایگانى و صافى است و افزودند: بعداً قضاى آن روز را نیز بگیرد و همچنین است اگر شخصى که جنون دارد و جنونش از بین برود و این احتیاط درباره غیر بالغ است که از اول صبح، نیت روزه نداشته باشد، ولى چون روزه بچه ممیز، صحیح است - اگر چه بر او واجب نیست - اگرنیت روزه داشته باشد، و در بین روز بالغ شود، روزه آن روز او صحیح است و قضا ندارد.
- مکارم: و اگر بعد از اذان بالغ شود، و کارى که روزه را باطل مىکند انجام نداده باشد، احتیاط واجب آن است که روزه را بگیرد و بعد هم قضا کند.
- وحید: هر چند احتیاط مستحب این است که اگر پیش از ظهر بالغ شود و نیت روزه کرده باشد یا این که نیت روزه نکرده، ولى مفطرى انجام نداده باشد، نیت کند و روزه آن روز را تمام کند.
- مکارم: و احتیاطاً قضاى آن را به جا آورد.
- خامنهاى: رمضان بر ذمهاش باشد، نمىتواند روزه مستحبى بگیرد، حتى بعد از فوت وقت نیت روزه واجب.(اجوبةالاستفتائات، شماره 743).
بهجت: دارد، نمىتواند روزه مستحبى بگیرد....
- تبریزى: یا روزه واجبى به عهده دارد گرفتن روزه مستحبى، صحیح است(منهاج الصالحین، ج 1، مسئله 1035).
- خویى، تبریزى، بهجت و وحید(1576): باید نیت روزه قضا و مانند آن (وحید: یا روزه مستحبى) بنماید و چنانچه بعداً معلوم شود، رمضان بوده از رمضان حساب مىشود و اگر قصد کند آنچه را که به آن مأمور است انجام دهد و بعد معلوم شود ماه رمضان بوده کفایت مىکند.
- صافى: و بنابر احتیاط، نیت قضا و مانند آن نماید و چنانچه... .
- مکارم: رجوع کنید به ذیل مسئله 1568.
- سیستانى: و اگر دو مرتبه نیت روزه کند، احتیاط واجب آن است که روزه آن روز را تمام کند و بعداً قضاى آن را بجا آورد.
- وحید(1578): یا مردد شود که برگردد، یا قصد مفطرى کند(و) یا مردد شود در انجام مفطر، روزهاش باطل است، اگر چه از قصدش توبه کند و به نیت روزه برگردد و مفطرى هم انجام ندهد.
- بهجت: اخلال به نیت کرده است.
- اراکى: نباید آن را فرو برد.
- خوئى، تبریزى و سیستانى: بهتر است خوددارى کند.
- گلپایگانى، صافى و مکارم: همانند آمپول غذایى است.
- بهجت: اجتناب خالى از وجه نیست.
- خویى، تبریزى و سیستانى: بهتر است خوددارى کند.
- وحید: احتیاط مستحب خوددارى کردن است.
- گلپایگانى، صافى: احتیاط مستحب خوددارى از استعمال آمپول است و فرقى بین آمپولها نیست( صافى: و همچنین است سرم).
- خامنهاى: احتیاط واجب آن است که روزه دار از آمپولهاى مقوى یا مغذى و آمپولى که در رگ تزریق مىگردد و انواع سرمها خوددارى کند.(اجوبة الاستفتائات، ج 1، شماره 776 و 777).
- گلپایگانى، صافى و مکارم: همانند آمپول غذایى است.
- خویى و تبریزى: باید روزه را تمام کند و قضا هم بنماید.
- سیستانى: اگر دو مرتبه، نیت روزه کند، روزه باطل است و اگر نیت کند، بنابر احتیاط لازم باید روزه را تمام و قضا کند.
- گلپایگانى و صافى: با علم به باطل شدن روزه، در این صورت روزهاش باطل است و باید قضا کند و اگر منى بیرون آید، کفاره نیز واجب است و در هر دو صورت در ماه رمضان، در بقیه روز باید امساک کند.
- وحید: با علم به باطل شدن روزه در این فرض، روزهاش باطل است و قضا دارد و بنابر احتیاط واجب بقیه روز را امساک کند. م -1602
- اراکى: روزهاش باطل است.
- مکارم: روزهاش اشکال دارد.
- گلپایگانى، صافى و زنجانى: روزهاش باطل است و در ماه رمضان باید بقیه روزه را امساک کند (صافى: ولى کفاره واجب نمىشود).
- سیستانى، خویى و تبریزى:(سیستانى: بنابر احتیاط لازم) باید روزه را تمام کند و قضاى آن را به جا آورد.
- وحید: روزهاش باطل است و بنابر احتیاط واجب، بقیه روز را امساک کند.
بهجت و خامنهاى: اگر به صورت حکایت از کتاب هایى باشد که آن را نقل کردهاند، اشکال ندارد(اجوبةالاستفتائات، ج1، شماره 840؛ وسیلةالنجاة، ج 1، ص 306، مسئله 110).
خامنهاى: دعاهاى وارده که در اعتبار آنها تردید است، اگر به قصد رجاء خوانده شود عیبى ندارد.
- وحید: اراکى، فاضل، تبریزى، گلپایگانى، صافى و خویى: بنابر احتیاط واجب مرد دو کفاره و زن یک کفاره بدهد.
- سیستانى: بر هر کدام یک کفاره واجب است و به احتیاط مستحب مرد دو کفاره بدهد.
- سیستانى: بنابر احتیاط مستحب، کفاره دارد.
- سیستانى: بنابر احتیاط مستحب، کفاره دارد.
- سیستانى: بنابر احتیاط مستحب، کفاره دارد.
- بهجت و وحید: به احتیاط واجب و اگر براى تیمم وقت دارد، روزه را با تیمم بگیرد.
- گلپایگانى، بهجت، صافى و فاضل:... و خودش بتواند وقت را تشخیص دهد. (فاضل: بنابر احتیاط، قضا و کفاره دارد).
- اراکى: بنا بر احتیاط واجب، کفاره هم واجب است.
- مکارم: اگر به خاطر ندانستن مسئله باشد، بنابر احتیاط، قضا لازم است.
- وحید: اگر مىدانسته آن کار، روزه راباطل مىکند، قضا و کفاره لازم است. م - 1666
- بهجت: از خواب دوم تا اذان صبح که به احتیاط واجب قضا و کفاره دارد.
- بهجت: لیکن عدم وجوب کفاره، محل تأمل است(وسیلةالنجاة، ص 314، مسئله 1130).
- فاضل: و اگر شک به صبح شدن دارد... به احتیاط واجب، قضا دارد.
- سیستانى: با یقین یا اطمینان به مغرب شدن، بعد معلوم شود که مغرب نبوده، ولى در هواى ابرى وجوب قضا بنابر احتیاط است.
بهجت: اگر سفر. ضرورى باشد، قضا ندارد. تنها کفاره مد، لازم است و اگر غیر ضرورى باشد قضا دارد.(وسیلةالنجاة، ج 1،. ص 324، مسئله 1172)
- خامنهاى: فقط قضا دارد و کفاره تأخیر، واجب نیست(اجوبةالاستفتائات، ج 1، شماره 736).
- مکارم: به احتیاط واجب، روزهها را قضا کند و براى هر روز یک مد طعام به فقیر بدهد.
- سیستانى: بنابر احتیاط مستحب، کفاره دارد.
- بهجت: اگر پیش از ظهر و پیش از انجام مفطر باشد، احتیاط واجب آن است که آن روز را روزه بگیرد و قضاى آن را نیز به جا آورد.(وسیلةالنجاة، ج 1، ص 316، مسئله 1139).
- اراکى: روزه صحیح است.
خامنهاى: اگر زن باردار بعد از گرفتن روزه، متوجه شود که روزه براى وى یا جنینش ضرر داشت(-ه است) روزهاش صحیح نیست وقضاى آن بر او واجب است.(اجوبةالاستفتائات، ج 1، شماره 746).
- سیستانى: بنابر احتیاط مستحب، کفاره جمع دارد.
-- خامنهاى: اگر به دلیل خشک شدن یا کم شدن شیر بر اثر روزهدارى، خوف ضرر بر طفل خود داشته باشد، افطار کند و براى هر روز یک مد طعام به فقیر بدهد و روزه را قضا کند.(اجوبةالاستفتائات، ج 1، ص 246).
- وحید و سیستانى: اگر راه دیگرى براى شیر دادن بچه باشد (سیستانى: واجب نبودن روزه بر او محل اشکال است) واجب است آن زن، روزه بگیرد.
- مکارم: در صورتى که دیگرى بچه را شیر دهد یا فردى بدون منت مزد دایه را بدهد، روزه بر او واجب است.
- گلپایگانى: در صورتى که روزه براى دختر 9 ساله، حرجى است و مشقت دارد افطار کند و درصورت تمکن به احتیاط لازم قضا کند.
- بهجت: بر پسر یا دختر تازه بالغ که قدرت بر روزه گرفتن ندارد، روزه واجب نیست و کفاره هم ندارد ولى قضا دارد(رساله، مسئله 1363).
- فاضل: اگر روزه گرفتن براى دختر تازه بالغ موجب ضعف غیر قابل تحمل و مشقت و حرج باشد، روزه نگیرد و بعدا در صورت قدرت، قضا کند.
- مکارم: باید براى هر روز یک مد طعام بدهد و قضا ندارد(استفتائات جدید، ج 2، س 439).
- مسئله اختصاص مکارم: دخترى که در سال اول تکلیف خود، روزه نگرفته، باید قضا کند و کفاره ندارد، خواه جاهل قاصر باشد یا مقصر، ولى اگر از روى عمد و علم، روزه نگرفته، کفاره هم دارد(همان، ج 1، س 297).
- بهجت: با اختیار نباید سفر کند.
- صافى: بنابر احتیاط مستحب...
- خویى، تبریزى و فاضل: ظاهر این است که سفر جایز است و قصد اقامه واجب نیست (خویى، تبریزى: اگر روزه نگرفت قضاى آن را به جا آورد).
- مکارم: مثل متن صورت الف است.
- تبریزى و سیستانى: ملاک در آغاز سفر - پیش از ظهر یا بعد از ظهر - خروج از محل است نه حد ترخص، بلى کسى که قصد سفر دارد نمىتواند افطار کند، مگر زمانى که به حد ترخص برسد(منهاج الصالحین، ج 1، مسله 1039).
- خامنهاى: اگر این تردّد براى صدق اقامت عرفى، مضر نباشد، مانند این که به اندازه یک سوم روز یا یک سوم شب در مجموع ده روز باشد (چه یک بار یا چند بار) اشکالى ندارد.(اجوبةالاستفتائات، ج1، شماره 670 و 661).
سیستانى: اگر از اول قصد داشته باشد که تمام یک روز یا تمام یک شب، به جایى که کمتر از چهار فرسخ شرعى است برود نمازش شکسته و روزهاش صحیح نیست و اگر قصدش این باشد که در نصف روز خارج شود و برگردد، هر چند برگشتنش به شب بیفتد، باید نماز را تمام بخواند و روزهاش صحیح است، مگر در صورتى که این طور خارج شدن او به مقدارى تکرار شود که عرفا بگویند در دو جا یا بیشتر اقامت دارد، که اقامت محقق نمىشود.
- فاضل: اگر از مقدار ترخص شهر دورتر نباشد، نماز او تمام و روزهاش صحیح است و اگر از مقدار ترخص دورتر و کمتر از مسافت شرعى باشد، چنانچه بخواهد پنج ساعت یا شش ساعت ولو در تمامى ده روز (هر روز) برود و برگردد نماز او تمام و روزهاش صحیح است.
- بهجت: اگر از مقدار ترخص بیشتر، ولى کمتراز چهار فرسخ شرعى باشد، چنانچه قسمت عمده روز را در محل اقامت باشد، کافى است و نمازش تمام و روزهاش صحیح است که عرفا صدق اقامت ده روز در آنجا مىکند.
- مکارم: اگر به اندازهاى دور نیست که جزء مسافرت محسوب شود، نماز او تمام و روزه وى صحیح است، ولى اگر طورى است که جزء مسافرت محسوب شود در تمام ده روز، نماز وى شکسته است و روزه صحیح است.
- خامنهاى: بخواهد به کمتر از مسافت شرعى به مقدار دو ساعت یا بیشتر، در یک روز یا چند روز، تردد کند، نماز وى تمام و روزه وى صحیح است(اجوبةالاستفتائات، ج 1، شماره 662).
اراکى: کسى که قصد اقامت ده روز کرده، اگر هر روز مادون مسافت شرعى براى تبلیغ و نماز جماعت برود و برگردد و شب را بیتوته نکند، مضر به قصد اقامه او نیست(رساله، قسمت استفتائات، ص 525).
- سیستانى، خویى و تبریزى: ولى اگر برگشتن به محل اقامتش فقط از این جهت باشد که در مسیر سفرش واقع شده است و سفر او مسافت شرعیه باشد، لازم است (خویى و وحید: موقع برگشتن) (تبریزى: رفتن و برگشتن) در حال رفت و برگشت و در مقصد و محل اقامت نماز را شکسته بخواند و قصد روزه را نیز نمىتواند بکند.
2) مکارم: باید احتیاطاً کمى پیش از اذان صبح و کمى بعد از مغرب از انجام این کارها خوددارى کند. 3) بهجت: و احتیاط به تجدید نیت هر شب ترک نشود. 4) بهجت: در غیر روزه معین واجب مثل روزه ماه مبارک رمضان که بدون نیت خوابیده، اگر پیش از ظهر بیدار شود، و در حال اختیار، نیت کند روزه او صحیح است.... 5) وحید: چنانچه روزه واجبى است که وقت آن معین است؛ مثل رمضان و نذر معین، صحت روزهاش محل اشکال است و اگر روزه واجبى باشد که وقت معین ندارد صحیح ست. 6) وحید: هر چند غیر معین باشد ولى در قضاى روزه ماه رمضان عدم جواز بعد از ظهر ،بنابر احتیاط است. 7) خویى، تبریزى و (وحید 1569):... انجام داده باشد یا بعد از ظهر ملتفت شود که اگر ماه رمضان است روزه باطل است، ولى باید تا مغرب کارى که روزه را باطل مىکند انجام ندهد و بعد از رمضان هم آن را قضا کند و همچنین است حکم، بنابر احتیاط واجب، اگر پیش از ظهر ملتفت شود و کارى که روزه را باطل مىکند، انجام نداده باشد. 8) بهجت: باید فوراً نیت کند و گرنه روزه او باطل مىشود. 9) سیستانى: اگر بعد از ظهر ملتفت شود که ماه رمضان است، بنابر احتیاط.... 10) اراکى: و همچنین اگر بعد از اذان بالغ شود، چنانچه کارى که روزه را باطل مىکند انجام نداده باشد، روزه آن روز بر او واجب است. 11) سیستانى: مگر آن که قصد روزه مستحبى کرده باشد که اتمام روزه بنابر احتیاط لازم است. 12) گلپایگانى، صافى، خویى، تبریزى و وحید: روزه آن روز بر او واجب نیست. 13) بهجت: واجب بودن روزه و صحیح بودنش، خالى از وجه نیست. 14) سیستانى: به احتیاط واجب نیت روزه کند... . 15) سیستانى: یا روزه کفاره دارد... . 16) اراکى: اگر چه احتیاط مستحب آن است که اول، روزه واجبى را که براى آن اجیر شده است به جا آورد... . 17) فاضل و وحید(1571): دارد نمىتواند روزه مستحبى بگیرد و اگر روزه واجب دیگرى دارد، بنا بر احتیاط واجب نمىتواند روزه مستحبى بگیرد. 18) مکارم: عبارت «روزه مستحبى او به هم مىخورد» در رساله معظم له ذکر نشده است. 19) وحید: غیر معین برگرداند، ولى به روزه واجب معین، محل اشکال است و اگر بعد از ظهر ملتفت شود نمىتواند نیت خود را به روزه واجب برگرداند، هر چند غیر معین باشد و این حکم در قضاى روزه ماه رمضان بعد از زوال تا عصر، بنابر احتیاط است. 21) مکارم: باید نیت ماه شعبان کند یا اگر روزه قضا به ذمه دارد، نیت قضا کند و چنانچه... و اگر در بین روز بفهمد باید نیت خود را به روزه ماه رمضان برگرداند. 22) گلپایگانى و سیستانى: و مىتواند نیت کند (سیستانى: ولى اگر نیت کند) که اگر ماه رمضان است، روزه رمضان و اگر رمضان نیست، روزه قضا یا مانند آن باشد، (سیستانى: صحت روزهاش بعید نیست) و بهتر آن است که نیت روزه قضا و مانند....(سیستانى افزود) و اگر قصد مطلق روزه کند و بعد معلوم شود رمضان بوده نیز کافى است. 23) فاضل: ولو اینکه بعد از ظهر ملتفت شود و اگر به نیت رمضان روزه بگیرد، باطل است هر چند که در واقع رمضان باشد. 24) خویى، گلپایگانى: تبریزى، صافى، سیستانى: مردد شود که روزه خود را باطل کند یا نه، یا قصد کند که روزه را باطل کند( سیستانى: اگر دو مرتبه نیت روزه نکند) روزهاش باطل مىشود اگر چه از قصدى که کرده توبه نماید و کارى را هم که روزه را باطل مىکند انجام ندهد. 26) خامنهاى: اما اگر دچار تردید شود، یا تصمیم بگیرد کارى که روزه را باطل مىکند انجام دهد، ولى انجام نداده، در این دو صورت صحت روزه وى محل اشکال است و احتیاط واجب آن است که روزه را تمام کند و بعداً هم آن را قضا کند و هر روزه واجب معین دیگر (مثل نذر) نیز همین حکم را دارد.(اجوبةالاستفتائات، شماره 758). 27) وحید: یا اطمینان.... 28) سیستانى: باید خلال کند. 29) مکارم: روزه را تمام کند و بعد قضا نماید. 30) امام: بنابر احتیاط واجب، باید قضاى آن را بگیرد. 31) سیستانى: بنابر احتیاط مستحب آن را فرو نبرد. 32) گلپایگانى، صافى و وحید: روزهاش باطل مىشود هر چند به حلق نرسد و باید آن را قضا کند و اگر به حلق برسد، کفاره هم واجب است. 33) گلپایگانى، صافى: بلکه اگر رطوبت خارج به آن گفته شود، ولى بداند که در دهان باقى است، بنابر احتیاط لازم نباید آن را فرو ببرد. 34) خامنهاى: اگر طعام باقى مانده در دهان، در روز فرو رود، در صورتى که نداند که به حلق مىرسد و فرو بردن آن نیز عمدى و با توجه نباشد، روزه او صحیح است.(اجوبة الاستفتائات، ج 1، شماره 772) . 35) بهجت: مگر آن که به مقدار زیادى به صورت غیر عادى در دهان جمع شود که احتیاط واجب فرو نبردن آن است.(وسیلة النجاة، ج 1، ص 308، مسئله 1108) . 36) تبریزى: مسواک رطوبتدار را به دهان برنگرداند، مگر آن که پس از بازگرداندن، آب دهان رابیرون بریزد.(المسائلالمنتخبه، ص 178، مسأله 491). 37) گلپایگانى، صافى: ولى اگر بداند رطوبت در دهان باقى است، بنابر احتیاط لازم نباید آن را فرو برد. 38) بهجت: در صورتى که در غیر حال روزه امرى عادى باشد(امام خمینى، استفتائات، ج 1، ص 307؛ اجوبةالاستفتائات، ج1، شماره 810). 39) مکارم: و شست و شوى دهان با آب و داروها. 40) اجوبةالاستفتائات، ج 1، شماره 808. 41) خامنهاى: اگر این خون در آب مستهلک شود محکوم به طهارت است و بلعیدن آن اشکال ندارد و مانع صحت روزه نیست و همچنین است در صورت شک در همراه بودن آب دهان یا خون، ولى واجب است از رسیدن خون به حلق جلوگیرى کند.(اجوبةالاستفتائات، ج 1. شماره 759 و 763). 43) استفتائات جدید، ج 2، ص 424. 44) فاضل: باید خوددارى کند، همچنین تزریق خون، اشکال دارد و اگر ناچار از آن باشد، روزه را اتمام کند و قضا را به جا آورد.(جامع المسائل، ج 2، سوال 393). 45) خوئى، تبریزى و سیستانى: بهتر است خوددارى کند. 46) اجوبة الاستفتائات، ج 1، شماره 768 و 769. 47) خامنهاى: اگر مادهاى که از طریق دهان وارد ریه مىشود فقط هوا باشد به روزه ضرر ندارد. اگر ماده مذکور هواى فشرده همراه با دارویى هر چند به صورت گاز یا پودر باشد و وارد حلق بشود صحت روزه محل اشکال است و در صورتى که روزه گرفتن بدون استعمال آن ممکن نیست یا مشقت دارد استفاده از ان جایز است .لیکن احتیاط آن است که مبطل دیگرى انجام ندهد و در صورت تمکن (بدون استفاده از آن) روزهها را قضا نماید(مجموعه استفتائات، ج1، س 212). 48) امام خمینى، استفتائات، احکام روزه، شماره 6؛ فاضل، استفتائات، ج 1، ص 149، س 550 و مکارم، استفتائات جدید، ج 1، ص 87، س 285. 49) اجوبة الاستفتائات، ج 1، شماره 774. 50) انفیه، داروى گیاهى است که پس از ساییدن آن، از راه بینى استشمام مىشود. 51) تحریر، مکروهات روزه دار. 52) امام، استفتائات، ج1، ص 307، س 9. 54) صافى، جامعالمسائل، س 553. 55) مکارم، استفتائات جدید، ج 2، ص 148. 56) امام، گلپایگانى، خویى، فاضل، عروة الوثقى، فصل چهارم، صوم؛ بهجت، وسیلةالنجاة، ج 1، ص 308، مسئله 17؛ تبریزى، منهاج الصالحین، ج 1، ص 272، مسئله 1003 و سیستانى، منهاج الصالحین، ج1، ص 325، مسئله 1003. 57) بهجت، وسیلة النجاة، ج 1، ص 303، مسئله 1088. 58) اراکى، مکارم: روزه باطل مىشود. 59) خامنهاى: و بدون قصد لذت و ریبه با زنى گفتگو کند(با تلفن یا بى تلفن) و بى اختیار منى از او خارج گردد، در صورتى که عادت وى خارج شدن منى در چنین وضعیتى نباشد، روزه او باطل نمىگردد.(اجوبةالاستفتائات، ج 1، شماره 797. 60) اراکى، گلپایگانى، صافى، فاضل، وحید، خویى، تبریزى، سیستانى: اگر اطمینان دارد منى از او خارج نمىشود،روزهاش صحیح است و اگر اطمینان ندارد، (فاضل: اگر عادت ندارد) و منى خارج شود، روزهاش باطل است (اراکى: و بنابر احتیاط واجب، قضا و کفاره دارد). 61) این حکم نزد آیات عظام: بهجت، درباره حضرت زهرا - سلام اللَّه علیها - به فتوا است و سیستانى درباره حضرت زهرا - سلام اللَّه علیها - ، سایر پیامبران و جانشینان آنان به احتیاط مستحب است. 63) این حکم نزد آیات عظام: خویى، تبریزى، اراکى و بهجت درباره جانشینان پیامبران به فتوا است. 64) بهجت، وسیلةالنجاة، ج 1، ص 306، مسئله 1098 و مکارم، تعلیقات بر عروه، ص 291. 65) همان. 66) بهجت، وسیلة النجاة، ج 1، ص 306، مسئله 1099. 67) همان، مسئله 1100. 68) بهجت: روزه او باطل است.(وسیلةالنجاة، ج 1، ص 306). 69) فاضل: اگر چه ظن یا احتمال به کذب خبر را بدهد. 70) در این قسمت آیةاللَّه مکارم فتوا دارد: 71) امام خمینى، استفتائات، ج 1، ص 309، س 18. 72) فاضل، جامع المسائل ج 2، س 389؛ گلپایگانى، مجمع المسائل، ج 1، ص 266، س 17 و اراکى، استفتائات. 73) امام خمینى، استفتائات، ج 1، ص 316، س 39. 74) فاضل، جامع المسائل، ج 1، س 563 و 564. 75) تحریر، القول فیما یترتب على الافطار، مسئله 1؛ اجوبةالاستفتائات، ج 1، شماره 825. 76) وحید: بنابر احتیاط واجب، کفاره بدهد. 77) اجوبة الاستفتائات، ج 1، شماره 770. 78) سیستانى و وحید:... و بنا بر احتیاط، کفاره روزه همسرش را... 79) وحید و مکارم: ولى اگر اجبار به مفطرات دیگر کند، کفاره بر هیچ کدام واجب نیست (مکارم: تنها انجام قضا بر کسى که روزه را باطل کرده واجب است). 80) تحریر، القول فیما یترتب على الافطار، مسئله 6؛ اجوبة الاستفتائات، ج 1، شماره 780. 81) مکارم: بنا بر احتیاط واجب، مرد دو کفاره بدهد و بر زن چیزى جز قضا لازم نیست. 82) اجوبةالاستفتائات، ج 1، شماره 805. 83) اراکى: بنابر احتیاط واجب، قضا و کفاره دارد. 84) وحید: در این مسئله فتوا مىدهد. 85) گلپایگانى، اراکى و وحید: در این مسئله فتوا دادهاند . 86) بهجت: یا روزه واجب معین، در صورتى که در نخوابیدن براى او عسر و حرج نباشد.... 87) مکارم: بنا بر احتیاط واجب، قضا و کفاره دارد. 88) اراکى: براى غسل وقت نداشته باشد، چه براى تیمم وقت داشته باشد یا نه. 89) مکارم: احتیاطاً قضا و کفاره دارد. 90) زنجانى، مکارم، خویى، تبریزى، سیستانى و وحید: و اعتماد به گفته او نیست(تبریزى، خویى، سیستانى و وحید: شک کند که مغرب شده یا نه...) 91) خویى، تبریزى، گلپایگانى و صافى: کفاره نیز واجب است. 92) تبریزى، خویى، صافى و فاضل: از خواب دوم تا اذان صبح . 93) اراکى، تبریزى، صافى و گلپایگانى: یا قصد کند کارى را که روزه را باطل مىکند انجام دهد. 94) بهجت: شخص قادر به تحقیق، اعتماد کند به گفته کسى یا دو نفر عادلى که مىگویند صبح نشده و براى انسان یقین حاصل نشود هر چند اطمینان حاصل شود و مفطرى انجام دهد. 95) سیستانى: بعد معلوم شود صبح بوده، بنابر احتیاط، در آن روز، به قصد قربت مطلقه از مفطرات روزه، اجتناب کند و روزه را نیز قضا کند. 96) تبریزى، خویى و وحید: یا شک... 97) صافى و گلپایگانى: و اگر شک یا ظن دارد که صبح نشده و مفطرى انجام دهد، به احتیاط واجب قضا دارد. 98) خوئى، تبریزى، گلپایگانى، صافى، فاضل، سیستانى و وحید: نابینا و مانند آن، به گفته کس دیگر(سیستانى: که گفته او برایش شرعاً حجت است)، افطار کند، بعد معلوم شود مغرب نبوده است. 99) بهجت: به گفته دو نفر عادل یا شخص موثقى که مىگویند مغرب شده، اطمینان پیدا کند و مفطرى انجام دهد و بعد معلوم شود مغرب نبود. 100) بهجت: غیر وضوى واجب و غیرمداوا، مضمضه یا استنشاق کند و بدون اختیار وارد حلق شود، بنابر احتیاط واجب، قضا دارد. 101) گلپایگانى و صافى: به احتیاط لازم قضا دارد. 102) خویى، تبریزى و سیستانى: اگر مضمضه براى وضوى نماز غیر واجب باشد به احتیاط واجب قضا دارد. 103) بهجت: انجام مفطر به خاطر تاریکى اگر بدون اطمینان به مغرب شدن باشد،علاوه بر قضا، به احتیاط واجب ، کفاره نیز دارد، ولى اگر اطمینان داشت، قضا هم ندارد. 104) گلپایگانى و صافى: ولى اگر شک، به مغرب شدن دارد و مفطرى انجام دهد بعد معلوم شود که مغرب نبوده، کفاره نیز واجب است. 105) اراکى، وحید: بنابر احتیاط واجب، یک مد طعام براى هر روز به فقیر بدهد. 106) اراکى، خویى، تبریزى، سیستانى، فاضل و وحید: بنابر احتیاط واجب، یک مد طعام براى هر روز به فقیر بدهد. 107) خویى، اراکى، تبریزى، سیستانى، فاضل، وحید و صافى: به احتیاط واجب براى هر روز، یک مد طعام نیز به فقیر بدهد. 108) اراکى، بهجت، صافى، خویى و وحید: بنابر احتیاط کفاره بر او واجب است. 110) اراکى: باید قضا کند. 111) سیستانى و وحید: اگر ضرر قابل توجهى داشت، بنا بر احتیاط واجب، قضا کند. 112) تبریزى، مکارم، گلپایگانى، بهجت و صافى: بنابر احتیاط واجب، قضا کند(همان، ص 317،مسئله 1140). 113) گلپایگانى، صافى و اراکى: کفاره جمع دارد. 114) اراکى: کفاره جمع دارد. 115) اراکى، گلپایگانى، صافى: کفاره جمع دارد. 116) سیستانى و وحید: پیش از گذشتن زمانى که بتواند روزههاى نگرفته را قضا کند. 117) بهجت، وسیلةالنجاة، ص 324، مسئله 1171. 118) همان، مسئله 1172. 119) گلپایگانى و صافى: اگر گمان پیدا کند که صبح نشده و چیزى بخورد، بعد معلوم شود صبح شده به احتیاط واجب، قضا دارد. 120) تحریر، قضاء صوم شهر رمضان، مسئله 1. 121) خویىسیستانى و وحید: ولى اگر وقت تنگ باشد (وحید: بنابر احتیاط واجب) بهتر آن است باطل نکند. 122) تحریر، القول فیما یترتب على الافطار، مسئله 4. 123) گلپایگانى، صافى: بنابر احتیاط مستحب، اول آن را قضا کند. 124) تحریر، فى قضاء صوم شهر رمضان، مسئله 6. 125) فاضل، جامعالمسائل، ص 157، ج 1، س 1 - 591. 126) فاضل، مکارم و بهجت: تأخیر آن تا رمضان دیگر جایز نیست(وسیلةالنجاة، ج 1. ص 323، مسئله 1168؛ حواشى بر عروه، مسئله 18، و تعلیقات بر عروه، مسئله 18). 127) تحریر، القول فى قضاء صوم شهر رمضان، مسئله 4. 128) مکارم: افطار روزه استیجارى در بعد از ظهر مانعى ندارد(استفتائات، ج 1، س 299). 129) گلپایگانى، صافى و وحید: احتیاط مستحب... 130) تحریر، القول فیما یترتب على الافطار، مسئله 4. 131) تحریر، القول فى قضاء شهر رمضان. 132) بهجت: چنانچه تا رمضان سال بعد بتواند روزه بگیرد اقوى وجوب قضا است، در غیر این صورت، باید براى هر روز، یک مد طعام بدهد. 133) گلپایگانى وصافى: در صورت اول نیز بنابر احتیاط لازم، یک مد طعام به فقیر بدهد. 134) اراکى: باید قضا کند. 135) خویى، فاضل، سیستانى و صافى: بنابر احتیاط مستحب، قضا کند. 136) صافى و گلپایگانى: در صورت اول نیز بنا بر احتیاط لازم یک مد طعام به فقیر بدهد. 137) وحید، سیستانى: قضا لازم نیست. 138) خویى، وحید، تبریزى، سیستانى، گلپایگانى، صافى و مکارم: بنابر احتیاط مستحب، بیش از مقدار ناچارى آب نیاشامد. 139) گلپایگانى: به احتیاط لازم یک مد طعام بدهد. 140) سیستانى، بهجت، فاضل و اراکى: براى هر روز یک مد طعام به فقیر بدهد. 141) فاضل: دادن طعام لازم نیست. 142) بهجت، گلپایگانى،صافى، سیستانى، فاضل و اراکى: باید براى هر روز یک مد طعام به فقیر بدهد. 143) بهجت، اراکى، فاضل، خویى و تبریزى: بچه را به او بدهد و روزه بگیرد(تبریزى: و نیز بنابر احتیاط واجب، اگر بتواند بچه را با شیر خشک تأمین کند). 144) تحریر الوسیله، القول فى شرایط صحة الصوم و وجوبه مسئله 1، عروةالوثقى، شرایط صحت روزه، شماره 4، و خویى، منهاج الصالحین، ج 1، مسئله 1029. 145) صافى، جامع الاحکام، سئوال 478. 146) اگر افطار به سبب خوف ضرر باشد و خوف نیز منشأ عقلایى داشته باشد، قضا واجب است، ولى کفاره لازم نیست(اجوبةالاستفتائات، ج 1، شماره 735). 147) صافى، جامع الاحکام، سئوال 478. 148) تحریر، القول فى شرائط الصوم. 149) همان. 150) امام خمینى، استفتائات، ج 1، ص 318، س 44. 151) همان، ص 317، س 41. 153) جامعالمسائل، ج 1، س 565، خویى، منهاج الصالحین، ج 1، 1029. 154) جامع الاحکام، س 506. 155) اجوبةالاستفتائات، ج1، شماره 751 و 755. 156) همان، شماره 756 و 757. 157) صافى: در صورتى که روزه موجب حرج یا بیمارى گردد، گرفتن آن جایز نیست و قضا دارد(جامعالاحکام، س504). 158) خامنهاى: مجرد ضعف و عدم قدرت افراد تازه بالغ بر روزه گرفتن، موجب سقوط قضاى روزه نمىشود، بلکه قضاى روزههاى ماه رمضان که از او فوت شده، بر وى واجب است و اگر روزه گرفتن براى ایشان ضرر داشته باشد، یا تحمل آن براى آنان همراه با مشقت زیاد باشد، افطار براى آنها جایز است(اجوبةالاستفتائات، ج 1، مسئله 739 و 740). 159) امام خمینى، استفتائات، ج 1، ص 233، شماره 88. 160) مانند راننده، کشتیبان، خلبان، چوپانتاجر یا کاسب دوره گرد، کارکنانى که کارشان درحال تردد در مسافت شرعى انجام مىگیرد و... 161) وحید: هر چند مکروه است، مگر براى حج یا عمره یا ضرورت. 163) سیستانى، وحید، اراکى و زنجانى: نباید سفر کند. 164) گلپایگانى: بنابر احتیاط واجب. 165) صافى، گلپایگانى، خویى، تبریزى: دیدگاهشان در فرض ب مثل نظرشان در صورت الف است. 166) وحید:و روز دیگرى روزه بگیرد. 167) گلپایگانى: در معیار بودن آن، محل تأمل است. 168) بهجت: روزه وى صحیح است(وسیلة النجاة، ص 319، مسئله 5). 169) بهجت: روزه او باطل است(همان، ص 318، مسئله 4). 170) مکارم: اقرب در روزه گرفتن آن روز و قضاى آن است(عروةالوثقى، شرایط وجوب صوم، مسئله 1). 171) امام، خویى، فاضل: عروةالوثقى، شرایط وجوب صوم، مسئله 1. 172) گلپایگانى و صافى: اگر از اول قصد بیرون رفتن از آن محل و توابع آن را داشته باشد، هر چند به حد ترخص نرسد، باید شکسته بخواند. 173) خویى، تبریزى و سیستانى: که به قدر ترخص یا بیشتر دور باشد و مدت رفت و برگشتش حدود دو ساعت است که از نظر عرف با اقامت ده روز منافات ندارد(خویى و تبریزى: هر چند بخواهد هر روز برود) نماز او تمام و روزهاش صحیح است و اگر مدت از این بیشتر باشد احتیاطاً بین شکسته و تمام جمع کند و اگر تمام یا بیشتر روز باشد شکسته است. 174) وحید، سیستانى و خویى: (سیستانى: ادائى) یا بعد از ماندن ده روز - اگر چه یک نماز تمام نخوانده باشد - بخواهد.... 176) تحریر، کتاب الصلاة فى شرایط التقصیر، شرط 7، مسئله 24. 177) توضیح المسائل، احکام روزه، ص 135. 178) همان، ص 530. 179) رساله توضیحالمسائل، م 1318. 180) اجوبةالاستفتائات، ج1، شماره 657 و 658. 181) توضیح المسائل مراجع، مسئله 1316. 182) جامع الاحکام، ج1، س 414. 183) جامعالاحکام، ج 1، س 410. 184) رساله، مسئله 1336. 185) صراط النجاة، ج 6، ص 86، س 323 و 324. 186) وسیلةالنجاة، ج1، ص 271، مسئله 966. 20) سیستانى: بنابر احتیاط باطل است. 25) اراکى و مکارم: یا نیت کند که چیزى را که روزه را باطل مىکند به جاى آورد (مکارم: یا مردد شود که روزه بگیرد یا نه)، روزهاش باطل است. (مکارم افزودند: مگر این که در آن حال توجه نداشته باشد که فلان عمل، روزه را باطل مىکند). 42) امام خمینى، استفتائات، ج 1، ص 306، س 8. 53) اراکى: محل اشکال است. 62) این حکم نزد آیات عظام: گلپایگانى، صافى، خویى، تبریزى، اراکى و بهجت درباره سایر پیامبران به فتوا است. 109) ادامه متن در رساله آیات عظام: گلپایگانى، صافى، سیستانى، زنجانى، تبریزى و وحید: نیامده است. 152) استفتائات، جدید، ج 2، س 440. 162) خویى، تبریزى، بهجت(بهجت، وسیلةالنجاة، ج1، مسئله 1153): هم چنین است مطلق سفر قبل از بیست و چهارم رمضان مگر براى حج یا عمره یا ضرورتى باشد. 175) بهجت: تا وقتى که سفر شرعى جدیدى را آغاز نکرده است.