ضرورت جذب دانش فنی ماشین‌های دوار و بخصوص توربوکمپرسور، از جمله مواردی است که اکثر کارشناسان در مورد آن اتفاق نظر دارند. اگر موفق به این امر نشویم، هزینه‌هایی که بابت خرید و نگهداری آن باید بپردازیم، بسیار سنگین و قابل توجه خواهد بود. اگر چه ایران مدتی است تلاش میکند دانش فنی توربوکمپرسور را بدست آورد، اما در عمل با مشکلاتی مواجه شده که گذشتن از سد آنها عوامل خاص خود را میخواهد. در حال حاضر قرارداد ساخت برخی از قطعات این دستگاه‌ها در داخل امضاﺀ شده است (به عنوان نمونه قرارداد آلستوم پاور با شرکت توربوکمپرسور ایران), اما قسمت‌های مهم و حساس در اختیار ایران قرار داده نخواهد شد و این در حالی است که صاحبان این تکنولوژی حاضر به تایید آنچه در ایران ساخته میشود نیستند. دکتر اکبر غفوریان، عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی شریف و مدیرعامل شرکت فن‌آوران قادر, در گفتگو با شبکه به بررسی این دو موضوع پرداخته است:
lجناب آقای دکتر غفوریان، ضمن تشکر از شما به خاطر حضور در این گفتگو، برخی از شرکت‌ها دانش فنی طرحهایی مثل کورههای خلاء و ساخت پره‌های توربین را در اختیار ایران قرار نمیدهند و عملاً این موضوع باعث شده تا ایران توان دریافت دانش فنی توربوکمپرسور را نداشته باشد. آیا این موضوع مانع دستیابی ایران به دانش فنی در این زمینه می‌باشد؟
به عنوان یک طراح و کسی که در این زمینه فعالیت میکند، اعلام میکنم هر قطعهای که تکنولوژی ساخت یا طراحی آن به ایران داده نشود، در داخل آن را تولید میکنیم. در واقع آنها ممکن است دانش فنی را ندهند، اما ما خودمان میتوانیم آن را به دست آوریم. می‌توانم ضمانت دهم که اگر سفارشی به من داده شود، مثل کورههای خلاء و یا هر آنچه که در زمینة توربوکمپرسورها به ایران منتقل نمیشود، من آن را در داخل کشور بسازم.
lفکر میکنید بتوان آن بخش از دانش فنی را که به ما نمیدهند، در داخل به وجود آوریم؟
ما چارهای نداریم. اگر بخواهیم در زمینهای صاحب تکنولوژی شویم، باید ریسک آن را هم بپذیریم. هزینه صرف کنیم و همة نیروها را برای تحقق آن بسیج کنیم. حتی میتوان شرایط را جنگی فرض کرد. در جنگ نمیتوان به صرف اینکه دیگران به ما تکنولوژی نمیدهند، تسلیم شد.
آمریکا زمانی که میخواست در زمینة تکنولوژی فضایی پیشرفت کند، کندی رییس جمهور وقت این کشور اعلام کرد که "من به فضا اعلام جنگ میکنم" و در کنار آن پول و فضای لازم را برای بخش‌های فعال در این زمینه فراهم کرد و موفق شدند. زمانی که ایران میخواست محفظه احتراق موشک را بسازد، تلاش کرد و ساخت. مشکلات ساخت آن کمتر از کورههای خلاء نیست.
lآیا این ادعا قابل دستیابی است؟
بله، هر بخش را که خارجیها به ما ندادند (مثل "بلید") را میتوان در داخل ساخت. من سؤال شما را با این سؤال پاسخ میدهم که "صاحبان کنونی این تکنولوژی، آن را از چه فرد یا کشوری خریداری کردند؟" آیا روسیه که اکنون میتواند "توربوکمپرسور" تولید کند، تکنولوژی آن را از دیگران خرید؟ فرانسه، آمریکا و سایرین چطور؟ من احساس میکنم، این روشی است که مدتها برای منصرف‌کردن کشورهای در حال توسعة خواهان در اختیارگرفتن برخی تکنولوژیها، به آنها توصیه شده است. زمانی که کشوری مثل ایران میخواهد تکنولوژی خاصی را در اختیار گیرد، اعلام میکنند که فلان بخش (مهمترین بخش) را در اختیار ایران قرار نخواهند داد و ظاهراً جز اینکه سراغ آن تکنولوژی نرویم، راه دیگری باقی نمیماند.
lچه راه حلی را برای مقابله با این مشکل پیشنهاد میکنید؟
خیلی ساده، هر چه را به ما ندادند، خودمان میسازیم. ما میتوانیم و یا بهتر بگویم، مجبوریم که بتوانیم.
lآیا فکر نمیکنید دورة آزمون و خطا و نهایتاً تکمیل اینگونه پروژهها، زمان زیادی لازم داشته باشد؟
خیر، حداکثر دو یا سه سال نیاز است که این زمان برای ساخت هر کارخانهای لازم است؛ شاید به اندازة زمان برای ساخت یک کارخانة خودکارسازی.
lاگر موضوع به این سادگی است، چرا بعد از گذشت سالها باز هم به خارج (درحد گسترده) وابستهایم. آیا مشکل، نداشتن نیروی متخصص کافی است؟
خیر، به نظر من مشکل مدیریتی است. چرا که نیروهایی که در حال حاضر در شرکتهای ایرانی مشغول به کارند، نسبت به خارجیها توانمندیهای زیادی دارند. اما مشکل، عدم سازماندهی و استفادة بهینه از این توانمندی‌ها است.
lفکر میکنید رفع این مشکل به کاهش وابستگیها منجر شود؟
اگر نیروی متخصص را حفظ کنیم، حتماً موفق میشویم و نیازی به کمک خارجی نداریم.
lچرا تاکنون در این زمینه موفق نشدیم؟
مثل همة کارهای دیگر، تک تک پرسنل ما خوبند، اما هیچگاه به صورت جمعی و طبق برنامه عمل نمیکنیم. فرهنگ جمعی ما مشکل دارد.
lپس مشکل فرهنگی است؟
مشکل ما، برنامهریزی، مدیریت و سازماندهی است. بوسیلة این ابزار هر مشکلی از جمله، حتی مشکل فرهنگ جمعی ما قابل رفع است.
lفرض کنیم بعد از 3 سال آنچه که شما عنوان میکنید، ساخته شد. آیا مصرف‌کنندگان حاضرند این محصول را خریداری کنند؟
بحث شرکتهای مصرف‌کننده نیز بسیار مهم است. بارها دیده شده که شرکتهای مصرف‌کننده به این دلیل که محصولات داخلی تحت لیسانس شرکتهای خاص خارجی نیست، یا صرف اینکه احساس میشود که کیفیت مناسب را ندارد، از این محصولات استقبال نمیکنند.
lیکی از مهمترین مشکلات نیز از اینجا نشات میگیرد. بارها دیده شده که شرط استفاده از محصولات یک شرکت، گرفتن تاییدیه و یا لیسانس یک شرکت معتبر است که عملاً ممکن نیست. اگر قرار باشد شرایط تغییر نکند، هیچگاه شاهد استفاده از محصولات داخلی در این بخش نیستیم. شما این موضوع را چگونه ارزیابی میکنید؟
به نظر من این مشکلات را باید مسئولان وزارت نفت حل کنند. زمانی که ما میخواستیم وارد بحث تعمیر و نگهداری توربین شویم، از ما سابقه کار میخواستند. این در حالی است که تاکنون هیچ شرکت ایرانی، بخش تعمیر و نگهداری نداشته است. فکر میکنیم حداقل در ابتدای کار وزیر و معاون وزیر باید راساً شرکتهای داخلی را از اینگونه محدودیت‌ها مستثنی کنند.
lدر کنار بحث لیسانس، مشکلی که وجود دارد این است که شرکتهای داخلی ضمانت لازم را در اختیار ندارند که بعد از صرف چند سال وقت و هزینه و رسیدن به حد استاندارد خاص، باز هم بازار داخلی را در اختیار داشته باشند. چرا زمانی که مصرف‌کنندگان داخلی به صورت بلندمدت نیازهای خود را از طریق شرکتهای خارجی تامین میکنند، در مورد محصول شرکتهای داخلی تنگ‌نظری میشود؟
این موضوع به همان سازماندهی بازمیگردد. هر چقدر بتوان از خریدهای انفرادی و خودسرانه جلوگیری کرد، مشکلات کمتری به وجود خواهد آمد.
lیکی از راهکارهایی که مطرح میشود، این است که وزارت نفت، شرکتهای داخلی فعال در زمینة نفت را ملزم به خرید اینگونه نیازهای خود از داخل کشور نماید. نظر شما چیست؟
الزام میتواند کارساز باشد، اما شرکتهای مصرف‌کننده مدعی‌اند که پروژههای کوچک را به شرکتهای ایرانی واگذار کردهاند و این شرکت‌ها موفق نبودهاند. برای مثال، پروژة پارس جنوبی فاز یک را مطرح میکنند که البته پروژة کوچکی نیست. گفته میشود واگذاری این فاز به یک شرکت داخلی باعث شد تا علیرغم اینکه اکتشاف مخزن مشترک آن توسط ایران صورت گرفت، اما برخلاف قطریها که از سال 1991 بهرهبرداری از آن را آغاز کردند، ایران امسال اولین محموله را از آن برداشت کرد. با یک حساب سرانگشتی میتوان تصور کرد چه میزان درآمد از دست داده‌ایم.
lاگر الزاماتی مثل سابقة کار و حتی لیسانس از شرکتهای داخلی حذف شود، آیا صنعت داخلی توان رقابت با شرکتهای خارجی را خواهد داشت؟
این بحث دو جنبه دارد. از یک سو باید توجه کرد که ایران اگر سالها در این زمینه فعال باشد، تنها میتواند نیازهای خود را تامین کند. اما اگر به بحث رقابت و لیسانس توجه میکنید، فکر میکنم این موضوع برای چند سال آینده یا حداقل 10 سال دیگر قابل طرح باشد. در آن زمان، حتی شرکت ملی نفت ایران میتواند به این قطعات لیسانس بدهد و شرکتهای ایرانی برای ارائه نمونة کار خود، عملکرد محصولات خود را در طرحهای شرکت ملی نفت ارائه کنند.
زمانی که" بلید" ساخته شد و با تضمین وزارت نفت روی توربوکمپرسورهای "رولز رویس" نصب شد و 10 هزار ساعت بدون مشکل کار کرد، میتواند به عنوان یک محصول استاندارد مطرح شود. اما اینکه از کجا این استاندارد اخذ شود، آن یک بحث جدا و فرعی و در شرایط کنونی بازدارنده است
منبع:naft.itan.ir