رابطه بین یک ملت بپاخاسته برای رهایی از چنگال چپاولگران بین‌المللی با یک چپاولگر عالم‌خوار ، همیشه به ضرر ملت مظلوم و به نفع چپاولگر است. ما این قطع رابطه را به فال نیک می‌گیریم ؛ چون که این قطع رابطه دلیلی بر قطع امید آمریکا از ایران است… من کرارا گوشزد نموده‌ام که رابطه ما با امثال آمریکا ، رابطه ملت مظلوم با جهان‌خواران است.

این جملات بخشی از پیام  بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران خطاب به ملت ایران پس از انتشار خبر قطع رابطه آمریکا با ایران در تاریخ 19 فرورین سال 1359 است. اینک 27 سال از آن اتفاق تاریخی می گذرد و همانگونه که امام راحل پیش بینی کرده بود این قطع رابطه آثاری نیک برجای گذاشت. تنها نگاهی به صنایع نظامی کشور که برخی در دنیا نحصر به فرد است و مقایسه آن با زمان رابطه که کاملا وابسته به آمریکا  و غرب بود، و یا پیشرفت کشور در صنعت، سد سازی و ... که به برکت خود اتکایی بروز یافت بیانگر میمنت این قطع ارتباط بود. اما مدتی است سخن از برقراری رابطه با آمریکا و بررسی منافع و ضررهای آن نقل محافل سیاسی شده است. با این تفاوت که ایران 1386 کشوری مستقل است که نقشی جدی در عرصه های بین المللی دارد.

زمزمه برقراری رابطه با آمریکا اندکی پس از انتخابات دوم خرداد 1376 آغاز شد تا سرانجام هجدهم دی ماه 1376، سید محمد خاتمی در یک گفتگوی طولانی با کریستین امانپور، خبرنگار CNN ، فصل جدیدی از روابط خارجی ایران را به نمایش گذاشت. در این گفتگو خبرنگار CNN از شعار مرگ بر آمریکا ،سوزاندن پرچم آمریکا و گروگانگیری سخن گفت ورئیس جمهور ایران پاسخ داد:" من می گویم که مسائل را باید با همه جوانب و ریشه هایش یافت. اگر شعاری در ایران داده می شود شما بعنوان یک خبرنگار از همه کسانی که شعار می‌دهند بپرسید که آیا شعار آنها متوجه مردم آمریکا است؟ همه خواهند گفت، نه تنها ، به مرگ مردم آمریکا راضی نیستیم، بلکه آنها را مردم بزرگی می دانیم. حتی منظور، نابودی و براندازی حکومت آمریکا هم نیست بلکه سمبلی است از مرگ نوعی رابطه میان ایران و آمریکا است " خاتمی سپس درباره احتمال مذاکره با سیاستمداران آمریکایی به خسارتهای تاریخی که آمریکا به ایران وارد کرده اشاره کرد و گفت:« دولت آمریکا به صراحت اعلام کرده است که در کودتای سال 1332 علیه دولت ملی مصدق شرکت داشته و دولت ایران را سرنگون کرده و بلافاصله بعد ازآن، حکومت کودتا را با چهل و پنج میلیون دلار وام تقویت کرده است. دولت آمریکا قانون کاپیتولاسیون را بر ما تحمیل کرده است. بعد از انقلاب رفتاری که دولت آمریکا داشته است، رفتاری متمدنانه نبوده و با ما دشمنی کرده است... بی اعتمادی بسیاری وجود دارد. اگر مذاکره براساس احترام متقابل نباشد، هیچ وقت آن مذاکره به نتیجه نمی رسد... در این دیوار بلند بی اعتمادی اولاً باید رخنه ای ایجاد شود تا زمینه ای برای تغییر وضعیت و مطالعه در وضعیت جدید پیش بیاید.»

در واکنش به این مصاحبه مک کوری، سخنگوی وقت کاخ سفید، سخنان رئیس جمهور ایران را مثبت ارزیابی کرده و حتی قدردانی کلینتون از آن را علام می‌کرد؛ اما دولت ایالات متحده هیچ گام عملی و روشنی برای اعتمادسازی پیشنهاد نکرد. این سردرگمی و عدم نمایش حسن نیت در دولت دموکرات کلینتون موجب شد بعدها بسیاری از کارشناسان سیاست خارجی آمریکا ابراز ناخرسندی خود را با رسانه ها درمیان بگذارند.

سخنان خاتمی در داخل کشور مورد انتقاد بسیاری قرار گرفت؛ اگرچه وجه غالب انتقادها درباره ادبیات سیاسی به کار رفته همچون تمدن بزرگ دانستن کشور تازه تاسیس آمریکا و یا به کار گیری کلمه شهید برای رییس جمهور مقتول آمریکا بود اما به باز کردن باب مذاکره نیز یکی از انتقادهای سیاسیون بود. رهبر فرزانه انقلاب در نماز جمعه 26/10/1376 درباره این مصاحبه چنین فرمودند:" در آن مصاحبه، همه‌ى مواضع اصولى ما در زمینه‌ى رابطه با امریکا و اسرائیل به خوبى بیان شد. همه‌ى مطالبى که باید بیان مى‌شد، بیان شد؛ من با دقّت گوش کردم. آنچه درباره‌ى مذاکره با امریکا لازم بود گفته شود، گفته شد؛ آنچه راجع به رابطه با امریکا لازم بود گفته شود، گفته شد؛ آنچه راجع به اسرائیل، راجع به مبارزان فلسطینى و بعضى قضایاى داخلى لازم بود گفته شود، بیان شد و خیلى خوب بود. من دعا کردم؛ هم ایشان را، هم وزیر امور خارجه را، و هم بعضى مسؤولان دیگر را که در این زمینه‌ها مواضع خوبى گرفتند. حال چیزهایى هم ممکن است مربوط به سلایق و لحنها باشد؛ با آنها کارى نداریم. آنچه اصولى و مهم بود، همین مسائل مربوط به رابطه و مذاکره و حکومت صهیونیستى بود، که اینها خوب گفته شد و مطالب خوبى بود. حال دشمن اگر نخواهد که به این حرفها - که برخلاف میل اوست - اعتراف کند، دشمن است دیگر؛ ما از دشمن چه توقّعى داریم؟ ما باید خودمان بفهمیم که هدف و غرض دشمن چیست."

اما آنچه در عمل واقع شد آمریکا حاضر به پذیرفتن اشتباهات خود نگردید و همچنان با خوی استکباری به دنبال مذاکره بود. رهبر معظم انقلاب در نخستین روز سال 1377 با اشاره به این رفتار آمریکا چنین فرمودند:" آمریکاییها خودشان مى‌خواهند این طور وانمود کنند که اگر ملت ایران با ما رابطه برقرار نکند، منزوى مى‌شود! ما با امریکا، رابطه هم برقرار نکردیم، رابطه را هم رد کردیم؛ نه که منزوى نشدیم، بلکه در قضیه‌ى اجلاس سازمان کنفرانس اسلامى در تهران و یک قضیه‌ى دیگر قبل از آن، همه‌ى دنیا گفتند که آمریکا در مقابل ملت ایران منزوى شد! ایستادگى یک ملت، موجب انزواى او نمى‌شود، بلکه بیشتر موجب عزّت او مى‌گردد. همچنان که رابطه با دولت آمریکا یا هر دولت دیگر هم هیچ گره‌اى را از کار ملتى که خودش نتواند دردهاى خود را علاج کند، باز نمى‌کند."

اگرچه هیچگاه بحث مذاکره با آمریکا از سوی عده ای به فراموشی سپرده نشد اما رونق آن در افکار عمومی به سردی گرایید تا سرانجام با پیچیده شدن اوضاع منطقه و با توجه به حضور آمریکا در افغانستان و عراق بار دیگر بحث مذاکره از سوی آمریکا به میان کشیده شد. جالب تر آنکه برای این تقاضا پیش شرطهایی نیز تعیین گردید.

این موضوع که مورد علاقه رسانه های جهان است  با برگزاری اجلاسهای امنیتی عراق بار دیگر رونق گرفته بر صدر اخبار روزنامه های غربی نشست. اجلاسهایی که با تاخیری دو ساله و بعد از تغییر چند فرمانده آمریکایی برپا شد و رسانه ها آنرا  تائیدی بر اهمیت و نقش ایران در منطقه دانستند و نوشتند واشنگتن با به رسمیت شناختن قدرت و اهمیت ایران خواهان پایان خصومت ها است. این اجلاسها تنها گامهای کندی در این راستا بود. منوچهر متکی، وزیر خارجه ایران پیش از آغاز اجلاس شرم الشیخ در پاسخ به این هیاهوی رسانه ای امکان مذاکره با مقامات ارشد آمریکایی در جریان اجلاس را رد نکرده اما در عین حال گفته بود: "طبیعتاً مسائل مهمی مانند وضعیت عراق یا اختلافات طولانی بین ایران و آمریکا را نمی توان با شتاب حل و فصل کرد". دکتر احمدی نژاد، نیز گفته بود: "ملت ایران از گفتگوی صادقانه استقبال می ‌کند."و در عین حال هشدار داده بود: "اگر فکر می ‌کنند چون نتوانستند از طریق فشار و تبلیغات حق ملت ایران را ضایع کنند، با مذاکره و گفتگو می ‌توانند به هدفشان برسند، اشتباه می ‌کنند".

آنچه مسلم است از تلاش ده ساله اخیر آمریکا برای مذاکره با ایران و پاسخهای مسئولین کشور از سلیقه های سیاسی گوناگون چنین به نظر می رسد که کاخ سفید تنها در صورتی در این مسیر موفق خواهد بود که مذاکره براساس احترام متقابل بوده و رفتارهای اعتماد ساز جدی از خود بروز دهند. بی شک موضع اخیر رایس که پس از بیان اینکه " آمریکا تصمیم گرفته است که در مورد امنیت در عراق، با ایران وارد گفتگو بشود... از مدت ها پیش مجراهای گفتگو بازشده بود و به نظر می رسد که زمان مناسب برای فعال کردن آن فرا رسیده است. " ، بار دیگر تهران را به حمایت مالی و تسلیحاتی از شورشیان عراقی متهم کرده است کمکی به پیشرفت این مسیر نخواهد کرد. ایران بارها در مقام حل مشکل مردم عراق با اشغالگران به مباحثه غیر رو در رو پرداخته و اینبار احتمال مباجثه رودررو می رود. این امر بی شک جدای از مذاکره آمریکا با ایران بر سر مشکلات دو کشور است. آمریکا اگر خواهان بهبود روابط با ایران است باید رفتار استکباری خود را کنار بگذارد.