آیه، به معناى علامت است، زیرا هر آیه از قرآن نشانهاى بردرستى سخن حق تعالى استیا آن که هر آیه مشتمل بر حکمى از احکام شرع یا حکمت و پندىاست که بر آنها دلالت دارد:
و لقد انزلنا الیک آیات بینات و ما یکفر بها الا الفاسقون (1) و تلک آیات الله نتلوها علیکبالحق و انک لمن المرسلین (2) و ...کذلک یبین الله لکم الآیات لعلکم تتفکرون (3) .
جاحظ گوید:«خداوند کتاب خود را-کلا و بعضا-بر خلاف شیوه عربنام گذارى کرد و تمام آن را قرآن نامید.چنان که عرب مجموع اشعار یک شاعر رادیوان مىگوید.و بعض(پاره)آن را مانند قصیده دیوان،سوره و بعض سوره را مانندهر بیت قصیده،آیه نامیده و آخر هر آیه را مانند قافیه در شعر،فاصله گویند» (4) .
راغب اصفهانى مىگوید:«آیه،شاید از ریشه«ای»گرفته شده باشد،زیرا آیهاست که روشن مىکند:ایا من ای،کدام از کدام است»ولى صحیح آن است که از«تایی»اخذ شده باشد،زیرا تایی به معناى تثبب و پایدارى است.گویند:«تای ایارفق،مدارا کن،آرام باش»و شاید از«اوی الیه»گرفته شده باشد،به معناى پناه بردنو جاى گزین کردن و هر ساختمان بلندى را آیه گویند: ا تبنون بکل ریع آیة تعبثون (5) ،در زمینهاى مرتفع ساختمانهاى بلندى به پا مىدارید و بیهوده کارى مىکنید».
سپس گوید:«هر جملهاى از قرآن را که بر حکمى از احکام دلالت کند آیه گویند،خواه سوره کامل باشد یا چند فصل یا یک فصل از یک سوره،و گاه به یک کلام کاملکه جدا از کلام دیگر باشد آیه گویند.به همین اعتبار آیات سورهها قابل شمارشاست و هر سوره را مشتمل بر چند آیه گرفتهاند» (6) .
لازم استبه طور اختصار یاد آور شویم که اشتمال هر سوره بر تعدادى آیات،یکامر توقیفى است.و کوچکترین سوره-سوره کوثر-شامل بر سه آیه است.وبزرگترین سوره-سوره بقره-شامل بر 286 آیه است.به هر تقدیر کم یا زیاد بودنآیههاى هر سوره با دستور خاص پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله انجام گرفته و هم چنان بدون دخلو تصرف تاکنون باقى است،و در این امر سرى نهفته است که مربوط به اعجاز قرآن و تناسب آیات مىباشد.
پىنوشتها:
1- بقره 2:99.
2- بقره 2:252.
3- بقره 2:266.
4- الاتقان،ج 1،ص 143.
5- شعراء 26:128.
6- المفردات،ذیل ماده«اى».