السلام عليك يا امام رئوف

شخصی بر امام صادق (ع) وارد شد و عرض کرد: مقداری به من (پول) قرض عنایت کنید تا وقت استطاعت، قرض شما را ادا کنم.امام فرمود: آیا کشت و زراعتی داری که هنگام برداشت حاصل، قرضت را ادا کنی؟ عرض کرد: نه به خدا قسم.فرمود: آیا تجارت و بازرگانی داری که هنگام فروش، قرضت را ادا کنی؟ عرض کرد نه به خدا قسم.فرمود: آیا مال و ملکی داری که بفروشی و قرضت را ادا کنی؟ عرض کرد: نه به خدا قسم. فرمود: اینک تو از کسانی هستی که خداوند برای تو در مال و ثروت ما حقی قرار داده است.آن گاه دستور داد کیسه ای را که در آن پول بود، آوردند. امام دست در آن کرد و مشتی پول بیرون آورد و به او داد.بعد فرمود: «از خدا بترس و اسراف مکن! سخت گیر مباش و میانه روباش، زیاده روی و تبذیر، هر آینه اسراف است که خداوند فرمود: «زیاده روی مکنید»
پی نوشت

1- نمونه معارف، ج 1، ص 190
 

کلوا و اشربوا ولاتسرفوا ان الله لا یحب المسرفین
بخورید و بیاشامید و اسراف نکنید همانا خدا اسرافکاران را دوست ندارد.1
اسراف در فرهنگ لغات به معنای افراط ، فراخ رفتاری ،تلف کردن مال و ول خرجی کردن و یا در مهر مورد زیاده روی کردن را آورده اند.2
و اما درحرمت اسراف و مذموم بودن آن هیچ بحث و حرفی نیست ولی کلام در اینست که چگونه تشخیص دهیم زیاده روی کرده و اسراف نمودیم ، یا قدم به میانه و اعتدال گذارده ایم . علی ـ علیه السلام ـ راه تشخیص و تمیز آن را به ما نشان داده وبرای شخص اسرافکار سه نشانه ذکر می فرمایند : « طعامی که در خور او نیست می خورد ، لباسی که در خور او نیست می پوشد و متاعی که در خور او نیست می خرد.»3 بنابراین مهمترین عامل شتافت مرز و حد بین اسرافکار و شخصی که مسرف نیست شأن و موقعیت اقتصادی شخص است یعنی چناننچه خوراک ،پوشاک و نوسایلی که فرد استفاده می کند فراخور حال وی باشد اسراف نبوده و در غیر این صورت اسم فاعل اسراف در مورد او تحقق می پذیرد . ( البته این قید شأن و موقعیت مربوط به اصل استفاده وسایل و متاع مورد نیاز است به این معنا که شخص متمول برای استفاده از وسایل گران قیمت و خوردنیهای رنگارنگ اسراف محسوب نمی شود تا زمانی که در حد نیاز و جزء وسایل زندگی او باشدو الا چنانچه همین فرد به مصرف گرایی بی رویه روی اورد مثل استفاده از چندین نوع غذا در یک نوبت و یا خرید وسایلی که هیچگاه به کار نمی آید یقینا عمل ااو اسراف است .)
اسراف یکی از گناهان کبیره است که چون سایر گناهان برای مبارزه با آن ابتدا باید عوامل پیدایش آن را شناخت و پس از آن با آثار و عوماقب سوء آن آشنا شد .
علل پیدایش اسراف دو عامل ذکر شده است : 1ـ عامل اخلاقی 2ـ عامل روانی

از جمله عوامل اخلاقی :


الف : ضعف ایمان است . مهمترین عاملی که انسان را درمقابل منکر مقاوم کرده و از افتادن در ورطه گناه باز می دارد ایمان است و شخصی که دچار اسراف شده بی تردید ایمان در قلب او آنگونه که باید قوت نگرفته است .
ب: پیروی از هوی نفس : « ان النفس لاماره بسوء الا ما رحم ربی »4
نفس انسان هماره انسان را به بدی می خواند مگر اینکه خدا رحم کند و شخص مسرف کسی است که مغلوب نفس اماره گشته است .
ج : کوته نظری : شخص مسرف گمان می کند هر چه پوشاک ، خوراک و وسایل زندگی اش در حد عالی باشد از ارزش و مقام بهتری در اجتماع و جلوی سایرین برخوردار است.
د: ریا : شخص مسرف برای نشان داددن خود یک سری خرجهای دهان پر کن ، بذل و بخششهای بی مورد که نه خود و نه دیگران نیازی به آن دارند انجام می دهد تا فقط به چشم بیاید .

و از جمله عوامل روانی :


الف : تجمل گرایی و تجمل پرستی
« حب الدنیا رأس کل خطیئه» فرد زیباییها را دوست دارد اما به حد افراط تا جایی که به مرحل پرستیدن و ستایش کردن می رسد . دوست دارد هر چیز زیبایی را که می بیند بخرد و آن را از آن خود می داند .
ب : الگوهای نادرست رفتاری و کرداری :
فرد به اسراف دچار می شود چون عملی مرسوم در خانواده است و یا تحت تأثیر اطرافیان چون دوستان و آَنایان و محیط پیرامون خود قرار گرفته و از آنان الگو برداری کرده است .
اسراف مذموم است و در دین اسلام هم نکوهش شده امام زمانی ترغیب به حذف این خصیصه در ما ایجاد خواهد شد که ضرورت آن بر ایمان ملموس و قطعی شود و آن میسر نخواهد بود تا زمانی که میزان قبح عمل و عواقب سوء آن برایمان روشن گردد . لذا برای ایجاد این حساسیت به ذکر چندین مورد از آثار سوء اجتماعی و آثار اخروی اسراف می پردازیم .

آثار سوء اجتماعی :


1ـ رفتن برکت از سفره بندگان و سلب نعمت ازایشان . پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ هر که در زندگی میانه روی کند خداوند او را نعمت دهد و هر که زیاده روی کند خدایش او را بی نصیب سازد.»5
2ـ سترش بی عدالتی و فقر : اسراف از خانواده به جامعه کشیده می شود که نتیجه آن فقر و بی عدالتی است . بازار یک جامعه تابع عرضه و تقاضا است . وقتی اسراف پیش آمد فرهنگ مصرف گرایی بالا می رود . در نتیجه تقاضا زیاد می شود درحال که ارز ثابت است . اینجاست که جامعه با مشکل اقتصادی روبرو خواهد شد . مسرفان یک جامعه کالا را می خرد به هر قیمتی که باشد . فروشنده هم از انی موضوع سوء استفاده کرده جنس و کالای خود را به بالاترین قیمت ممکن می فروشد پس گرانی و تورم پیش می آید در نتیجه اقشار کم درآمد جامعه قادر به بر آوردن مایحتاج زندگی خود نبوده و فقر دامنگیر آنان می گرددد . به دنبال فقر عدالت ازجامعه رخت بربسته ، فاصله طبقاتی و فساد اقتصادی که آثار مخرب آن بر همگان روشن است فراگیر می شود .

آثار سوء اخروی:


1ـ محروم شدن ازحب خداوند که در ابتدای بحث به آیه مورد نظر اشاره شد .
« خداوند اسرافکاران ار دوست ندارد .»
2ـ مستجاب نشدن دعا : پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله ـ دعای چهار دسته از امت من مستجاب نمی شود که یکی از آنها مشخص مسرف است.6
3ـ محروم شدن از هدایت پروردگار : « پس خداوند عمل فرعون را جلوی او زیبا جلوه داد تا از هدایت خدا محروم گردد و از راه راست بازداشته است.»7
4ـ دور بودن از شفاعت ائمه : امام جواد ـ علیه السلام ـ به نقل از پدرانشان به نقل از امیر المؤمنین ـ علیه السلام ـ فرمودند : کیفر خدا را کوچک نشمارید زیرا شفاعت ما به برخی از اسرافکاران تنها پس از سیصد هزار سال می رسد.8
5ـ خوار شدن در قیامت : علی ـ علیه السلام ـ در نهج البلاغه می فرمایند : « آگاه باشید بخشیدن مال به آنها که استحقاق آن را ندارند ، زیاده روی و اسراف است و ممکن است در دنیا مقام بخشند . مال را بالا ببرد اما در آخرت او را پست خواهد کرد و درمیان مردم ممکن است گرامی باشد اما در پیشگاه خدا خوار و ذلیل است.9

پی نوشتها:


1- سوره اعراف ، آیه 31 .
2- محمد معین ، فرهنگ فارسی ، تهران ، امیر کبیر ، 1375 ، ج1 ، ص 266 .
3- خصال ، ج 1 ، ص 110 .
4- سوره یوسف
5- حسن بن علی بن شعبه ، تحف العقول عن آل الرسول ، صادق حسن زاده ، ص 76 .
6- حسن بن علی بن شعبه ، تحف العقول عن آل الرسول ، صادق حسن زاده ، ص 632 .
7- سوره مومن ، آیه 41 .
8- محمد باقر مجلسی ، بحار الانوار
9- نهج البلاغه ، محمد دشتی ، خطبه 126 ، ص 240 .
 

تحقق فرمایشات مقام معظم رهبری بصورت واقعی تنها با ورود همه جانبه مردم، دولت و مجلس امکان پذیر است و ورود به این پیکار امروز یک تکلیف شرعی و ملی محسوب می گردد.

رهبر انقلاب اسلامی در پیامی به مناسبت آغاز سال نو، سال جدید را سالی مهم خواندند و با ابراز امیدواری درباره غلبه قدرت ایمانی ملت ایران بر همه حوادث و تحولات این سال، افزودند: با توجه به اهمیت "حیاتی و اساسیِ مصرف مدبرانه و عاقلانه منابع کشور"، سال جدید را در همه زمینه ها و امور، سال اصلاح الگوی مصرف می دانم. اهمیت و سبب این نامگذاری را زمانی در می یابیم که میزان مصرف در ایران را با کشور های دیگر مطالعه، مقایسه و مورد بررسی قرار دهیم.
بر اساس گزارش، موسسه «مارکت اوراکل» ایران از نظر ارائه بنزین ارزان سومین کشور و از نظر میزان یارانه پرداختی به این کالا نخستین کشور در میان کشورهای جهان است و بیش از 36 درصد کل مصرف بنزین خاورمیانه در سال 2007 در ایران مصرف ‌گردیده است. متوسط مصرف سوخت خودروهای بنزینی در کشورمان حدود 11 لیتر در روز است در حالی که متوسط مصرف سوخت در کشورهای دیگر نظیر آلمان و ژاپن 5/2، در انگلیس 5/3، در فرانسه 9/1، در کانادا 5/6 و در کشور آمریکا 3/7 لیتر در روز است.
هر 10 سال یک بار میزان مصرف سوخت در ایران 2 برابر می‌شود اما این نرخ رشد در مقیاس جهانی یک تا 2 درصد بیشتر نیست و میزان سوخت مصرفی جهان در حدود هر 50 سال یک بار 2 برابر می‌شود. یعنی ایران در مقایسه با میانگین جهانی 4 تا 5 برابر بیشتر سوخت مصرف می‌کند. هم‌اکنون 9 درصد سوخت جهان در ایران و توسط تنها یک درصد جمعیت جهان مصرف می‌شود. و هر ساله بیش از 38درصد از بودجه سالانه دولت ایران به یارانه بنزین اختصاص می‌یابد در حالی که در صورت مصرف استاندارد، ایران می‌تواند یکی از صادر کنندگان بنزین باشد.
سرانه مصرف نان در ایران به گفته معاون وزیر بازرگانی حدود 160 کیلوگرم در سال است که نسبت به کشورهای اروپایی نظیر فرانسه که 56 کیلوگرم و در آلمان 70 کیلوگرم در سال است بیش از 2 تا 3 برابر است. و به اذعان رئیس کمیسیون برنامه و بودجه مجلس یارانه نان طی پنج سال اخیر به طور متوسط سالانه بیش از 30 درصد رشد داشته است و در سال جاری این رقم بالغ بر 26 هزار میلیارد ریال است و ادامه این روند طی 10 سال آینده با رشد متوسط 15 درصد بدون در نظر گرفتن افزایش یارانه قیمت نان ، میزان یارانه پرداختی به 600 هزار میلیارد ریال خواهد رسید.
براساس گزارش صندوق بین‌المللی پول، ایران دومین کشور جهان از نظر پرداخت یارانه انرژی با رقم 37 میلیارد دلار می‌باشد .مصرف سرانه انرژی در ایران به ازای هر نفر بیش از 5 برابر مصرف سرانه کشوری مانند اندونزی با 225 میلیون نفر جمعیت، 2 برابر چین با یک میلیارد و 300 میلیون نفر جمعیت و 4 برابر کشور هند با یک میلیارد و 122 میلیون نفر جمعیت است که با مقایسه شاخص شدت مصرف انرژى در ایران با بسیارى از کشورهاى جهان ، شاهد وضعیت ناهنجار بهره بردارى انرژى هستیم .
در بخش ساختمان و مسکن ایران براساس آمار و ارقام منتشره، متوسط مصرف انرژی به ازای هر مترمربع در ایران 6/2 برابر متوسط مصرف در کشورهای صنعتی است که در بعضی از شهرهای کشورمان، این رقم به حدود 4 برابر می رسد.
الگوی مصرف آب آشامیدنی بر اساس اعلام بانک جهانی برای یک نفر در سال، یک متر مکعب و برای بهداشت در زندگی به ازای هر نفر، 100 متر مکعب در سال است. بر این اساس، در کشور ما 70 درصد بیشتر از الگوی جهانی آب مصرف می‌شود! از نظر مصرف برق هم ، ایران نوزدهمین کشور پرمصرف برق در دنیاست.ودولت سالیانه یارانه‌ 4 هزار میلیارد تومانی برای برق در نظر می گیرد. دکتر داوودى معاون اول رئیس‌جمهور در همایش ملى نگاه قدسى به آب گفته است که سرانه مصرف آب ایرانى‌ها پنج برابر سرانه مصرف جهان است
تبریزی مدیرعامل سابق شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده های نفتی در خصوص میزان مصرف گاز ایران گفته است: ایران بعد از کشورهای امریکا و روسیه در رتبه سوم مصرف جهان قرار دارد؛ میزان مصرف گاز طبیعی در ایران از 68 میلیارد متر مکعب در سال 2001 با متوسط رشد سالانه 3/10 درصد به 123 میلیارد متر مکعب در سال 2008 رسیده و پیش بینی می شود در سال 2012 میلادی میزان مصرف به 277 میلیارد متر مکعب برسد. و با ادامه این روند در سال های آینده ایران به یک مصرف کننده بزرگ گاز طبیعی در جهان تبدیل خواهد شد.این در حالی است که دولت در سال گذشته 134هزار میلیارد ریال یارانه گاز به مشترکان بخش خانگی تعلق داده است.
سرانه مصرف شکر در ایران 29 کیلو گرم است در حالی که میانگین مصرف شکر در جهان 22 کیلو گرم می باشد . و نیز تحقیقات کارشناسان نشان می دهد ایرانی ها 30 درصد بیشتر از میانگین جهانی روغن مصرف می کنند و همچنین مصرف میوه در ایران 4 برابر استاندارد جهانی است.
همانطور که مشاهده می کنیم مقایسه میزان مصرف در بخش های مختلف با سایر کشورها ، نشان‌دهنده وضعیت بسیار نامطلوب مصرف در همه زمینه ها است. و جالبتر اینجاست که سالیانه نزدیک به 2/12 هزار میلیارد تومان یارانه واقعی و 78 هزار میلیارد تومان یارانه پنهان پرداخت می کنیم. که در مجموع مبلغ کل یارانه آشکار و پنهان دولت چیزی در حدود 90 هزار میلیارد تومان است.
امید است با استراتژی و راهبردی که مقام معظم رهبری در پیام نوروزی خویش تبیین فرمودند، یک عزم جدی در دولت و مجلس برای تهیه یک نقشه راه در جهت اجرای اصلاح الگوی مصرف تهیه شود . ونبایدخودمان را با برگزاری چند سمینار وکنگره در این خصوص ،سرگرم کنیم و ا ز اصل پیام ایشان غافل شویم. تحقق فرمایشات مقام معظم رهبری بصورت واقعی تنها با ورود همه جانبه مردم، دولت و مجلس امکان پذیر است و ورود به این پیکار امروز یک تکلیف شرعی و ملی محسوب می گردد.
 

از یک دهه پیش تاکنون از سوی مقام معظم رهبری هر سال با نام وعنوان خاصی اعلام می شود تا مسئولان و مردم در آن مدت به تبعیت از فرامین ایشان وتاکیدات موردنظر برنامه ها واقدامات خود را تنظیم نمایند از سال برنامه ریزی گرفته تا سال حضرت امام ، نهضت حسینی^، پیامبر اعظم، امام علی ، اتحاد ملی ، همبستگی اسلامی ، نوآوری و شکوفایی و بالاخره امسال که شروع دهه چهارم انقلاب یعنی عدالت و پیشرفت تبیین شده بنام سال اصلاح الگوی مصرف نامگذاری شده است و هر سال بنا به فرموده ایشان راهکارها و دغدغه های بیان می گردد تا مسئولان رده بالای مملکت و خود مردم نیز آنها در دستور کار قرار داده ودر جهت توسعه و اعتلای ایران اسلامی بکوشند.
 رهبر معظّم انقلاب سال جدید را سالی مهم خواندند و با ابراز امیدواری درباره غلبه قدرت ایمانی ملت ایران بر همه حوادث و تحولات این سال، افزودند: با توجه به اهمیت "حیاتی و اساسیِ مصرف مدبرانه و عاقلانه منابع کشور"، سال جدید را در همه زمینه ها و امور، سال اصلاح الگوی مصرف می دانم.
 رهبر انقلاب اسلامی سال 87 را  هم سالی پُر ماجرا خواندند و با اشاره به حوادث مهم داخلی و خارجی این سال خاطر نشان کردند: سال 87 با خبرهای خوش هسته ای که اثبات کننده توانایی ملت ایران و دانشمندان متبحر این سرزمین بود، آغاز شد و پرتاب ماهواره امید، ایران را در این سال در ردیف چند کشور صاحب این فناوری مهم قرار داد که این پیشرفتهای حقیقتاً شگفت آور، اَرج و اعتبار جدیدی برای ملت ایران به همراه آورده است.
 حضرت آیت اله خامنه ای با اشاره به راه اندازی موقت و آزمایشی نیروگاه بوشهر افزودند: دنیا قانع شده است که راه پیشرفت هسته ای ملت ایران را نمی شود بست زیرا  پیشرفتهای ایران در عرصه های مختلف علمی و غیر علمی، نشان دهنده  بی اثر بودن تحریم هاست و اثبات می کند که ملت بزرگ ایران از درون می جوشد و رشد می‌کند و با اتکاء به جوانان پُر تلاش و سرافراز خود، تبلیغات و ترفندهای دشمنان را خنثی می‌نماید.
 رهبر انقلاب اسلامی در این پیام نوروزی همچنین با اشاره به تشکیل مجلس هشتم و کارهای خوبی که مجلس و دولت با همکاری یکدیگر انجام داده اند افزودند: امیدواریم این همکاریها همچنان ادامه داشته باشد.
 ایشان در زمینه مسائل اقتصادی به بحران عظیم اقتصادی جهان اشاره و خاطر نشان کردند: برغم این بحران بزرگ که از آمریکا شروع شد و طوفان سهمگینی در جهان ایجاد کرد و با وجود تحریمها، مسئولان کشور توانستند کشور و ملت را از افتادن در موج عظیم مشکلات ناشی از بحران جهانی تا حدود زیادی، دور نگه دارند که البته باید همچنان مراقب بود و تلاش کرد تا انشاءاله پیشرفتهای اقتصادی روزبروز شکوفاتر شود.
   ایشان از بروز نوآوریها و شکوفاییهای چشم گیر در سال 87 ابراز خرسندی کردند و افزودند: عمل به این شعار در مرحله مقدماتی خوب بوده است اما باید شعار نوآوری و شکوفایی را همچنان با جدیت پیگیری کنیم تا به فضل الهی، به نقطه ای که شایسته ملت ایران است برسیم.
 ایشان همچنین در تشریح مسائل مهم جهانی در سال 87 ، علاوه بر بحران اقتصادی جهانی، به حمله ناکام 22 روزه رژیم صهیونیستی به غزه و مقاومت تحسین برانگیز مردم مظلوم فلسطین اشاره و تأکید کردند: شکست مفتضحانه صهیونیستها، این تجربه بسیار مهم را برای مردم دنیا به ارمغان آورد که می توانند در مقابل ستمگران بایستند و پیروز شوند.
 رهبر انقلاب اسلامی سال جدید را سالی مهم دانستند و با اشاره به دعای حلول سال نو افزودند: تبدیل احوال ملت ایران به نیکوترین احوال، نیازمند توجه و لطف پروردگار است اما باید متوجه بود که جلب "لطف و رحمت الهی" به تلاش و همت آحاد مردم برای ایجاد تحول در زندگی شخصی و اجتماعی بستگی دارد.
 ایشان در تشریح زمینه هایی که نیازمند تغییر و تحول جدی است به موضوع "اسرافهای شخصی و عمومی" و مصرف بی رویه منابع مختلف کشور اشاره کردند و افزودند: اسلام عزیز و همه عقلای عالم، بر این نکته تأکید می کنند که مصرف باید مدبرانه و عاقلانه مدیریت شود.
 رهبر انقلاب اسلامی در پایان پیام نوروزی تأکید کردند: همه ما بخصوص مسئولان قوای سه گانه، شخصیتهای اجتماعی و آحاد مردم باید در سال جدید در مسیر تحقق این شعار "مهم، حیاتی و اساسی" یعنی"اصلاح الگوی مصرف در همه زمینه‌ها"، برنامه ریزی و حرکت کنیم تا با استفاده صحیح و مدبرانه از منابع کشور، مصداق برجسته ای از تبدیل احوال ملت به نیکوترین حالها، ظهور و بروز یابد.
  .....و تلکیف همه مسئولان برای یک سال دیگر هم مشخص شد و برنامه عملیاتی آنها باید مورد توجه قرار گیرد.
  هر چند وجود تجملات وزندگی پر زرق وبرق امروزی نکته بسیار مهمی است که در خانواده های ایرانی به وضوح دیده می شود وبه عینه می بینیم چشم و هم چشمی در خانواده های ایرانی بیشتر از سایر ملل است ومردم ایران علیرغم همه مسائل ومشکلات پیش رو برای زندگی تزئینی خود چیزی کم نمی گذارند، چه بسا در میان آنها افرادی قانع ویا ندار هم دیده می شود.
  مصرف درست حاملهای انرژی ، آب ، برق ، گاز ومصارف روز مره ، پوشاک ، خوراک ، حتی خودرو، مسکن وخرید های غیر ضروری در گذشته وحال بحدی است که بسیار از خانوده ها در میان مشکلات اجتماعی قرار داده است .
  مدیریت و وقت مردم
رئیس دولت نهم  به وزیران گفت که در راه اصلاح الگوی مصرف، درباره مدیریت وقت و زمان مردم نیز فکری کنند و حرکتی انجام دهند.
 با توجه به این‌که دولت قصد دارد با کمک قوه مقننه، اصلاح الگوی مصرف را به‌صورت قانون درآورد، به نظر می‌رسد در این صورت همه بخش‌های زندگی مردم زیر نظر دولت و دستگاه‌های اجرایی قرار گیرد.
 محمود احمدی‌نژاد در جلسه هیات دولت، اصلاح الگوی مصرف را در چهار محور مصارف عمومی، مصارف دولت، اجرای طرح هدفمند‌کردن یارانه ها و فرهنگ‌سازی تقسیم‌یندی کرده است.
 بر اساس تصمیم هیات دولت، قرار است به سرعت و در مدت زمان کوتاه، شیوه مصرف نان و آب و انرژی مردم اصلاح شود.
 در این صورت نتیجه چنین برنامه‌ای، همانند آن‌چه در قضیه سهمیه‌بندی بنزین اتفاق افتاد از هم‌اکنون روشن است.
    نگاهی به الگوی مصرف از منظر قرآن 
دین اسلام، دین اعتدال، میانه روی و دوری از افراط و تفریط است. اسلام سعی می کند با برنامه های متعدد پیروان خویش را در راه راست و خط اعتدال نگهدارد و با افراط و تفریط در هر امری مخالف است و آنرا برای زندگی دنیوی، اخروی و.....
  پیامدهاى اسراف در جامعه اسلامى  و خانواده
 ... کلوا واشربوا ولاتسرفوا انه لایحب المسرفین... بخورید و بیاشامید، ولى اسراف نکنید که خداوند مسرفان را دوست ندارد. اسراف در فرهنگ لغات به معنای افراط ، فراخ رفتاری ،تلف کردن مال و ول خرجی کردن و یا در مهر مورد زیاده روی. در این آیه شریفه خداوند متعال از مردم خواسته است که به خاطر زیان هاى فراوان فردى و اجتماعى و آثار و عواقب آن اسراف نکنند.
  می خواهید سوخت کمتری مصرف کنید؟
 پس بخوانید امروزه جهان با تقاضای فزاینده ای برای تامین و تولید انرژی مواجه است ، به گونه ای که تامین انرژی به عنوان یک نیاز استراتژیک و وابسته به منافع ملی و حیات کشورها محسوب شده و کشوری که از امنیت انرژی بالاتری برخوردار باشد.
 اسراف و تبذیر در قرآن و سنت
  دین مقدس اسلام بهره‏ بردارى مشروع از نعمتهاى الهى و زیباییهاى زندگى را مباح و روا و اسراف و زیاده‏روى را حرام و ناروا مى‏داند و این بدان جهت است که مسلمان به تناسب امکانات و توانایى و کارآیى خود، در برابر جامعه مسؤولیت دارد.   
نقش حیاتی زنان در صرفه جویی و حفظ محیط زیست
 زنان برابر اراده پروردگار،حیات بخش و پرورش دهنده انسان هستند و به خاطر همین قدرت نهفته در وجودشان اگر آگاهانه قدم بردارند، می توانند نقش موثری در الگوی مصرف جامعه داشته و سرمشق فرزندان و دیگر افراد محیط اطراف خود باشند.
پرهیز از اسراف 
شخصی بر امام صادق (ع) وارد شد و عرض کرد: مقداری به من (پول) قرض عنایت کنید تا وقت استطاعت، قرض شما را ادا کنم.
  اصلاح الگوی مصرف از مسئولان تا مردم .....
   "امام خمینی" (ره ): اشرافیگری برای یک کشور آفت است واشرافیگری مسئولان، آفت مضاعف است، برای خاطر اینکه اگر اشراف عالم از مال خودشان - حالا حلال و حرامش به عهده خودشان- خرج می کنند، از مال خودشان اشرافی گری می کنند. اما اگر مسئولان اشرافی گری بکنند، از مال مردم دارند خرج می کنند، مال خودشان که نیست."
اصلاح الگوی مصرف که به معنی نهادینه کردن روش صحیح استفاده از منابع کشور است، سبب ارتقای شاخص‌های زندگی و کاهش هزینه‌‌ها شده و زمینه ای برای گسترش عدالت است.
از طرفی الزام مصرف بهینه باعث می شود تا علاوه بر پیشرفت علمی ناشی از ارتقای فن آوری در طراحی و ساخت وسایل و تجهیزات بهینه مطابق با استانداردهای جهانی، فرصت توزیع مناسب منابع و به تبع آن پیشرفت در دیگر بخش هایی که کمتر مورد توجه بوده است نیز فراهم گردد. از این رو ارتباط منطقی بین نامگذاری سال اول دهه پیشرفت و عدالت به "اصلاح الگوی مصرف" بیشتر نمایان می شود.
اصلاح الگوی مصرف نیازمند فرهنگ‌‌سازی پایدار است و این خود نیازمند راهکارهایی است تا همه افراد جامعه الزام رفتارهای اصلاح مصرف را احساس کنند و به تدریج این اصلاح نهادینه شده و به یک رفتار پایدار و نهایتا به یک فرهنگ در تمامی عرصه های مصرف تبدیل شود.
اصلاح الگوی مصرف در دو سطح "تولید کالا" و "مصرف کالا" قابل بررسی است. در سطح تولید کالا که از مرحله تبدیل مواد خام تا انتقال و توزیع به مصرف کننده را شامل می شود، نیاز است که سازندگان و تولیدکنندگان هر دو بخش دولتی و خصوصی علاوه بر رعایت ضوابط زیست محیطی، فن آوری تولید کالاهای خود را با استانداردهای جهانی و حتی الامکان مناسب با اقلیم هر منطقه مطابق کنند.
هم اکنون هدرروی در حوزه انرژی کشور نه صرفاً در بخش مصارف خانگی و مشاغل خدماتی و تجارتی، بلکه در پالایشگاه ها، نیروگاه ها، خطوط انتقال برق، لوله های آب، واحدهای تولیدی و خودورها نیز در مقایسه با استانداردهای جهانی قابل قبول نیست. در کشورما حدود یک پنجم برق تولیدی به مصرف روشنایی می رسد که 69 درصد آن در خانه ها است لذا با استفاده از لامپ های کم مصرف می توان تاحدود زیادی در این زمینه صرفه جویی کرد. تولید انرژی و حرارت از منابع تجزیه شونده و نو همچون باد، خورشید و زباله ها در مناطقی که قابل استفاده است باید بیشتر مورد توجه قرار گیرد.
در بخش ساخت و ساز باید اجرای آیین نامه ها و مقررات مهندسی از جمله مبحث 19 مقررات ساختمان که به بهینه سازی ساختمان در مصرف انرژی مربوط می شود، نهادینه شود. همچنین تولید مواد خوراکی از جمله نان باید با ضایعات کمتری همراه باشد. باید توجه به استفاده بیشتر از مواد قابل بازیافت در تولید الزامی گردد و دهها موارد مشابه دیگر که باید در هر صنف مورد توجه قرار گیرد.
در سطح "مصرف کالا" باید برای فرهنگ سازی نحوه مصرف بهینه خصوصاً آب، برق و گاز که تهیه آنها برای مصرف کننده سهل الوصول تر است آموزش از طریق مدارس، رسانه ها، تولیدکنندگان، وزارت نیرو و شرکت گاز بسیار موثرتر باشد. همچنین مردم ایران به علت پیوند با دین و مظاهر مقدس دینی به خوبی سنت های نهادینه شده را می پذیرند و بدان آن ارج می نهند لذا می توان در بخش آموزش  از تعالیم و آموزه های دینی که بر صرفه جویی تاکید دارند نیز بیشتر بهره برد. از آنجا که جهت تغییر الگوی مصرف، شناخت عمیق نیازهای هردو بخش مردمی و دولتی ضروری است باید مصرف سرانه دهک ها با سطح دستمزدها و استانداردهای مصرف جهانی دقیقاً مقایسه شود و سپس درصد و میزان یارانه لازم برای هریک از کالاها مشخص شده و قیمت یارانه ای و غیریارانه ای آن تعیین گردد. بنابراین می توان دریافت که اصلاح الگوی مصرف هم نیاز (و حتی پیش نیاز) هدفمندسازی یارانه هاست. تمامی این موارد جز با وضع قوانین و نظارت بر حسن اجرای آن میسر نیست و از این روست که نقش و تاثیر مجلس در اصلاح الگوی مصرف  نمایان تر می شود.
  حال با همه این اوصاف البته اصلاح الگوی مصرف تا حد زیادی مربوط به مسئولین میشه اما من و شمای ایرانی هم در آن نقش داریم وباید از خودمان شروع کنیم.اگر نوآوری و شکوفایی قابل شخصی سازی نبود اما اصلاح الگوی مصرف را به راحتی می توان شخصی سازی کرد !

امروزه در تمامی کشورهای پیشرفته حتی در سطح کلاس پنجم دبستان آموزش‌هایی در زمینه علم اقتصاد داده می‌شود، رویکرد ما در این محور این است که آموزش صحیح نسبت به مسائل اقتصادی می‌تواند به اصلاح الگوی ‌مصرف منجر شود و هم مانعی برای ورود ناآگاهانه به تجارت‌های حرام و آلودگی به ربا و قمار شود.


«سلیمانی»، مسئول غرفه قرآن و علوم روز در هفدهمین نمایشگاه بین‌المللی قرآن، در گفت‌وگو با سرویس اندیشه خبرگزاری قرآنی ایران (ایکنا)، فعالیت این غرفه را در سه میز؛ اقتصاد، پزشکی و نجوم و ژئوماتیک معرفی کرد و در بیان موضوعات این غرفه گفت: کلیت مباحث در نجوم، بحث اعجاز در قرآن و شگفتی‌های آفرینش آسمان‌ها و زمین در قرآن است. در بحث اقتصاد نیز سعی شده، اشاراتی که در قرآن و احادیث در این زمینه وجود دارد، جمع‌بندی شود.
وی در بیان موضوعات اقتصادی اظهار کرد: در بحث اقتصاد سه محور اساسی را پیگیری می‌کنیم؛ اولین محور بررسی ماهیت اقتصاد اسلامی است که به سؤالات اساسی در اقتصاد اسلامی برمی‌گردد. در این محور سؤال اصلی این است که فلسفه دین در عرصه اجتماع چیست؟
سلیمانی با اشاره به اقتصاد سوسیالیستی و سرمایه‌داری و رویکرد سکولارستی در آن‌ها اظهار کرد: در اسلام 4 دیدگاه کلی در این رابطه وجود دارد. دیدگاه اول می‌گوید بیشتر مسائل دین برای سعادت در دنیا و آخرت است و در کنار آن، بیشتر مسائل مربوط به انسان در اسلام بازگو شده. این مسئله باعث می‌شود که بتوانیم تمام چیزهایی را که در اقتصاد اسلامی بدان نیازمندیم در دین بیابیم.
وی در بیان دیدگاه دوم تصریح کرد: این دیدگاه نیز، دین را در جهت سعادت دنیا و آخرت معرفی می‌کند، اما جایگاهی را برای عقل و تجربه قرار داده است. اولین بار این دیدگاه توسط شهید صدر حدود 70 سال پیش مطرح شد. خود شهید صدر می‌گوید: «ما نمی‌توانیم به علم اقتصاد اسلامی اعتقاد داشته باشیم. علم بدین معنی است که دانشمند، روابط خودآگاه و ناخودآگاه بین جامعه را بررسی ‌کند و بر پایه آن فرضیات و راه‌حل‌های خود را ارائه ‌دهد». شهید صدر اعتقاد دارد که حوزه دین در این مسائل نیست و باید به مکتب اقتصاد اسلامی ‌پرداخت که مشتمل بر باید‌ها و نباید‌ها و اصول اخلاقی باشد.
مسئول غرفه قرآن و علوم روز، به گروه دیگری از طرفداران این دیدگاه اشاره کرد و گفت: افرادی هستند که به علم اقتصاد اسلامی اعتقاد دارند و براین باورند که همانطور که مثلا آقای «کین» در علم اقتصاد بر اساس فرضیاتی استدلال می‌کند و نظریات خاص خود را می‌پردازد، ما نیز می‌توانیم بر همین اساس علم اقتصاد اسلامی داشته باشیم.
سلیمانی در بیان دیدگاه سوم تصریح کرد: طرفداران این دیدگاه اعتقاد دارند که دین برای سعادت اخروی آمده است، ولی برای دنیا نیز یک سری بایدها و نبایدها دارد که این مسئله به برنامه‌ریزی دین برای دنیا منتهی نمی‌شود و براین پایه نمی‌توان گفت دین دارای اقتصاد خاصی است. نهایتا دیدگاه آخر نیز در این باور است که دین فقط برای سعادت دنیا آمده و نیازی نیست که برای سعادت انسان برنامه‌ریزی داشته باشد و این‌که دین برای دنیا برنامه‌ریزی داشته باشد، تنزل مقام خداوند و جایگاه پیامبران(ع) است؛ زیرا این مسئله بر عهده دانشمندان است.
مسئول غرفه قرآن و علوم روز، محور دیگر را مربوط به ابن خلدون دانست و اظهار کرد: ابن‌خلدون نه تنها در تاریخ و جامعه‌شناسی شناخته شده است، بلکه به باور برخی دانشمندان، پدر علم اقتصاد نیز هست و می‌توان از او به عنوان پیشگام علم اقتصاد کلاسیک نام برد. «آدام اسمیت» که پدر علم اقتصاد شناخته می‌شود، در حدود 370 سال بعد از ابن‌خلدون در علم اقتصاد بحث می‌کند و مباحث مشترکی با او دارد. البته فرضیه‌ای وجود دارد که کتاب‌های ابن‌خلدون، از طریق ترجمه به زبان ترکی به دست آدام اسمیت رسیده باشد که بسیار ضعیف است.
وی یکی از ویژگی‌های ابن‌خلدون را دیدگاه نقادانه وی دانست و تصریح کرد: او مسائل را به چالش و نقد می‌کشید و توانست با بینش فقیهانه‌، مباحث اقتصادی را برای اولین بار مطرح کند و دیدگاه علمی خود را بر اساس دانش دینی، پایه‌ریزی کند.
سلیمانی در پایان، محور سوم میز اقتصاد را اصلاح الگوی مصرف معرفی و بیان کرد: این مسئله موضوع جدیدی است که تاکنون به طور جدی به آن پرداخته نشده است. رویکرد ما در این محور این است که آموزش صحیح نسبت به مسائل اقتصادی می‌تواند به اصلاح الگوی ‌مصرف منجر شود. امروزه در تمامی کشورهای پیشرفته حتی در سطح کلاس پنجم دبستان آموزش‌هایی در زمینه علم اقتصاد داده می‌شود و مفاهیم پایه‌ای بورس در این سنین نهادینه می‌شود. این آموزش‌ها هم می‌تواند به اصلاح الگوی مصرف منجر ‌شود و هم مانعی برای ورود ناآگاهانه به تجارت‌های حرام و آلودگی به ربا و قمار شود.

حال که سال پیش رو، سال اصلاح الگوی مصرف نام گرفته است، باید راهکارهای مقتضی برای انجام این مهم را با نگاه دقیق‌تری بررسی کرد.

بی‌تردید هر مصرف‌کننده با توجه به تابع مطلوبیت و محدودیت‌های بودجه‌ای خود تصمیم می‌گیرد که چه چیز و با چه میزانی مصرف کند. حال اگر شاهد آنیم که در اقلامی‌‌‌از کالاها عدم تعادل میان عرضه و تقاضا وجود دارد و این عدم تعادل هزینه هنگفتی را بر اقتصاد ملی تحمیل می‌کند، بی‌تردید باید اصلاح صورت گیرد و سیاست‌گذار این عدم تعادل را مرتفع کند. در این صورت با داده فرض شدن تابع مطلوبیت، سیاست‌گذار باید با اصلاح قیمت بر قیدهای بودجه‌ای عاملان اقتصاد اثر گذارده و در جهت اصلاح الگوی مصرف و عدم تعادل در اقتصاد اقدام کند.
به عبارت دیگر، اگر مثلا در رابطه با میزان مصرف بنزین، برق، گاز و آب چنین معضلی وجود دارد، اتفاقا ایراد بر قیمت‌های غیربازاری است که باعث می‌شود چنان قید بودجه‌ای برای مصرف‌کننده ایجاد شود که بیشینه‌سازی مطلوبیت از راه مصرف بی‌حد و اندازه بگذرد و سرانه مصرف حتی چندین برابر کشورهای توسعه یافته باشد.چنین است که اگر کژی در مصرف مشاهده می‌شود، بیش از آنکه اشکال، امری سابژکتیو و درونی باشد که از نوع نگاه عاملان اقتصاد حاصل می‌شود، ایراد از داده‌هایی است که از سوی سیاست گذار به مصرف‌کننده می‌رسد. نمی‌‌‌توان قیمتی پایین‌تر از بازار را به عاملان ارائه داد و از آن سو از آنان خواهش کرد که تابع مطلوبیت خود را با قیمتی دیگر حداکثر کنند که نتیجه آن مصرف کمتر باشد. این همان سرابی است که مخالفان بازار بارها و بارها به شوقش روان شدند و در آخر بدون رسیدن به نتیجه، تشنه‌تر از گذشته باز آمدند.
بر خلاف آنچه تصور می‌شود، اصلاح الگوی مصرف نه از طریق مداخله در تابع مطلوبیت بلکه با تغییر در محدودیت‌های بودجه از طریق اصلاح قیمت به دست خواهد آمد.
چراکه تابع مطلوبیت امری درونی و خارج از دست سیاست‌گذار است و تازه اگر هم به فرض محال تصور کنیم که می‌توان بر آن تاثیر گذارد، غیر از این نیست که عملی شدن این تغییر در گرو شکسته شدن حریم خصوصی است. نه آنکه تابع مطلوبیت افراد در گذر زمان تغییر نکند، بل این تغییر به دست دولت انجام نخواهد پذیرفت و اصولا مسوولیتی برای دولت در این زمینه نمی‌توان متصور بود.
بنابراین اگر سیاست‌گذاران دولت براستی خود را یکی از مخاطبان پیام «اصلاح الگوی مصرف» می‌دانند به جای آنکه تصور کنند می‌توانند با تبلیغ و دستور که خود برای اقتصاد هزینه‌زا است، این مهم را انجام دهند، باید به حیطه‌های دیگری نظر کنند که مصرف نامطلوب به واسطه مداخله آنان بر ضد نظم بازار ایجاد شده است. بر هم زدن قیمت‌های نسبی، منشا اصلی هدر شدن منابع است و حال که انگیزه‌ای مضاعف برای اصلاح وجود دارد، بازگشت به تعادل بازاری می‌تواند این مفسده را از بین برد. اما مساله دیگری نیز در ارتباط با اصلاح الگوی مصرف وجود دارد. دولت در اقتصاد ایران خود بزرگ‌ترین مصرف‌کننده است و کاهش مصرف وی که با سیاست اصلاح الگوی مصرف همخوانی دارد، یکی از آن توصیه‌هایی بوده است که اقتصاددانان بارها و بارها به دولت گوشزد کرده‌اند. کاهش مصرف دولت به معنای کاهش مداخله در اقتصاد است و متاسفانه دولت‌ها در این جهت نتوانسته‌اند قدمی‌‌‌بردارند و هزینه‌های جاری دولت هر سال از سال قبل بیشتر بوده است. باشد که این‌بار دولت، نه با تاسی به اقتصاددانان، بلکه با پیروی از الگوی امسال، قدمی‌‌‌به سوی یک اقتصاد آزاد بردارد.

 

کتاب بوستان سعدی از بدی اسراف و تشویق به صرفه جویی چنین آورده است:
چو کم خوردن طبیعت شد کسی را
چو سختی پیش آید سهل گیرد
وگر تن پرورست اندر فراخی
چو تنگی بیند از سختی بمیرد
یا اینکه می گوید:
ای قناعت، توانگرم گردان
که ورای تو هیچ نعمت نیست

سقراط : یک زندگی مطالعه نشده ،ارزش زیستن ندارد...

ژاک دوال : اگر می خواهی بنده کسی نشوی ،بنده هیچ چیز مشو...

اُرد بزرگ : با ولخرجی تنها مال نمی رود ، زمان ارزشش فراتر است ، و آن هم نابود می شود .

اُرد بزرگ : هیچ پیر جهان دیده ای منکر برآیند زهرآلود ، دارایی حرام در زندگی آدمی نیست .

دکتر علی شریعتی : وقتی کبوتری شروع به معاشرت با کلاغ ها می کند پرهایش سفید می ماند، ولی قلبش سیاه می شود . دوست داشتن کسی که لایق دوست داشتن نیست اسراف محبت است.

گوته : کسی شایسته آزادی است که هرروز بتواند به هوسهای خود چیره شود.

ویکتور هوگو:بدیهای اجتماع به دست ما ساخته شده است و به جای ناله جای آن دارد که درصدد رفع آن برآئیم.
 

امساک از کدخدایی مدان.

• اگر ریگ بیابان درشود چشم گدایان پر نشود.

• پول داده ام می خورمش.

• پول را کاغذ نمی برد.

• پول علف خرس نیست.

• خواری زطمع خیزد و عزت زقناعت.

• چیزی بخور چیزی بده چیزی بنه
• شکم زیر دست است، به هر چه بدهی مست است.

• سودا گر پنیر در شیشه می خورد.

• قناعت هر که کرد آخر غنی شد.

• مرده از جوع، به که زنده به قرض.

• نکاهد به پرهیز افزودنی.

• نانت را با آب بخور ، منت آب دوغ مکش.

• هر چه نخوری، یخنی بود.

• هر چه صرفه‌کنی، گر به بود.

• نسیه خور بسیار خورد.

• یکشاهی هم یکشاهی است.

• یک سال بخور نان و تره هر سال بخور نان و کره [ یک سال بخور نان و تره هر سال بخور مرغ و بره].

• اگر خواهی بی‌رنج توانگر باشی بسنده کار باش.

• طوری بخور که همیشه بخوری.
 

دکتر حسین آخانی*
در روزهای آخر سال آرزو می کردم که سالی به نام سال "حفظ محیط زیست" یا "توسعه پایدار" نامگذاری شود تا اینکه با حلول سال نو رهبر معظم انقلاب سال جدید را به نام "سال اصلاح الگوی مصرف" نامگذاری کردند. به نظر می رسد که تفاوت چندانی بین اصلاح الگوی مصرف و توسعه پایدار نیست. اولی بیان عمومی تر دومی است. حتی بحث های داغ سال گذشته در خصوص تحول اقتصادی کشور نیز در این پاکت تخصصی می گنجد.

این بحث ها سال هاست توسط کارشناسان و دانشمندان مطرح می شود و متاسفانه در کشور ما به دلیل عدم شناخت درست از مقوله توسعه پایدار ، به آن توجه نمی شود. مثال های این بی توجهی فراوان است . نمونه بارز آن، نگاه بتنی و ماشینی به مقوله توسعه است .

دست اندرکاران و مدیران کوتاه نظر،حل مشکل بیکاری را در ساخت کارخانه های بیشتر پتروشیمی، ساخت جاده ها و اتوبان های جدید و افزایش تولید اتومبیل های شخصی با کیفیت پایین می دانند که در سایه بنزین مفت ، مردم با جولان زدن در جاده ها و خیابان ها، جنگی خاموش در کشور به راه بیاندازند که سالیانه با کشته شده حدود 26 هزار نفر و زخمی شدن 200 هزار نفر رکورد تلفات جنگ های عراق و افغانستان را شکسته است . حداقل 4 هزارمیلیارد تومان خسارت مادی و نابودی سرمایه های انسانی نتیجه فقط تصادفات جاده ای است.

تفکر "بتنیسم" فقط به احداث جاده و پل، جدول و سد و دیوار می اندیشد و با آنچه که از خاک می روید،آنچه در خاک می جنبد و طبیعت سر عناد دارد. عرضه همه چیز در ظروف یک بار مصرف و قوطی های پلاستیکی و رها کردن میلیون ها تن زباله و پلاستیک در طبیعت نشان از تسلط تفکری دارد که سود خود را در مصرف گرایی و عدم اصلاح الگوی مصرف می داند. چنین شرایطی ناشی از توزیع پول نفت و تنبل پروری و رانت خواری در جامعه است که متاسفانه عزم جدی در برخورد با آن دیده نمی شود.

بنابراین اگر می خواهیم الگوی مصرف را اصلاح کنیم باید توسعه پایدار و ظرفیت طبیعی کشور را مشخص و با روی آوردن به پتانسیل های کشور برنامه ریزی کنیم. آنچه که در زیر می آید تکرار راه حل هایی است که مرتب توسط کارشناسان مطرح شده و چون گوش شنوایی نیست باید بارها و بارها تکرار کرد.

1- قیمت سوخت به سوی واقعی شدن پیش رود و این افزایش قیمت ، نه جهت پر کردن جیب دولت ، بلکه مستقیما در اختیار شهرداری ها و شورای شهر و بخش خصوصی قرار گیرد و آنها را موظف کند تا طی مدت مشخص (مثلا سه سال) ناوگان حمل و نقل عمومی خود گردان (اتوبوسرانی و مترو) را اصلاح کنند. باید برنامه هایی جهت جمع کردن مسافر کشی و استفاده از مسافر کش ها و افراد بیکار در پروژه های حمل و نقل عمومی در نظر گرفته شود.

2- توقف جاده سازی و اتوبان سازی در داخل و خارج شهرها و اختصاص بودجه آن برای گسترش راه آهن مناسب و مترو و قطارهای شهری (نه قطار قراضه های عهد بوغ که با سرعت لاک پشتی حرکت می کنند). در ضمن در حمل و نقل عمومی لازم است به حرمت مردم توجه شود تا آدم مجبور نشود با مادر و همسر و خواهرش در قطارهای جدا و یا صندلی های جدا بنشیند. مردم اگر در وسائل نقلیه احساس کنند به حرمت آنها توجه می شود به وسائل شخصی رو نمی آورند. گرایش شدید مردم به وسائل شخصی منشاء بسیاری از فسادهای اجتماعی است. صحنه های زشت بوق زدن و سوار کردن بانوان یکی از کثیف ترین صحنه هایی است که مختص ایران است و نتیجه قهر مردم از وسائل نقلیه عمومی و عدم کارایی آن است.

3- موظف کردن کارخانه های نوشابه سازی و آب معدنی به جمع آوری بطری های پلاستیکی با روش ساده گروگرفتن. مثلا به ازای هر بطری نوشابه و آب معدنی 50 یا 100 تومان گرویی گرفته شود تا مردم آنها را به فروشگاه ها برگردانند و کارخانه های سازنده نیز با باز یافت آن ،از رها شدن هزاران تن زباله در شهرها و به خصوص حاشیه جاده ها و جنگل ها جلو گیری کنند. مدت ها است که در آلمان،روش ساده و کم هزینه برگشت بطری های نوشابه و آب معدنی با گرویی توسط فروشگاه ها اجرا می شود.

این روش می تواند از حجم بالای زباله های آلوده شده شهری بکاهد و ضمن تمیز نگهداشتن صرفه جویی عظیمی را نصیب کشور می کند.

4- گرفتن مالیات محیط زیست از کارخانه های تولید کننده مواد غذایی عرضه شده در ظروف یکبار مصرف و یا بسته بندی های پلاستیکی. چرا باید سالیانه هزاران تن آشغال توسط همین کارخانه ها تولید و در طبیعت کشور رها شود و فقط سود آن به جیب شرکت ها برود؟ به سادگی می توان رستوران ها را موظف کرد که نرخ های جداگانه برای عرضه غذا در ظروف یکبار مصرف و ظروف دائمی ارائه کنند تا مردم تشویق شوند از ظروف شخصی جهت خرید غذا استفاده کنند.

5- موظف کردن سازمان جنگل ها و مراتع و شهرداری ها به استفاده از گونه های گیاهی بومی و مقاوم به خشکی در فضای سبز شهری و جنگلکاری. این کار باعث صرفه جویی در آبیاری چمن کاری ها، پارک ها و جنگل های مصنوعی می شود که در حال حاضر نیاز آبی بالایی دارند.

6- اجرای طرح جدا سازی زباله در مدارس،دانشگاه ها، پادگان ها و مساجد جهت آموزش بیشتر مردم. باعث تاسف است که در مهم ترین دانشگاه ما در کشور یعنی دانشگاه تهران ،هنوز طرح تفکیک زباله و کاغذ اجرا نمی شود. سیستم گرمایش و سرمایش آنقدر مشکل دارد که فقط باعث هدر دادن انرژی می شود. در اتاق ها، کلاس ها و آزمایشگاه ها افراد، کنترلی در کاهش شوفاژها ندارند و گاهی در کلاس ها به دلیل گرمای بیش از حد شوفاژها مجبور به باز کردن پنجره ها می شویم!

7- اجبار همراه با تشویق و حمایت از دو جداره کردن پنجره های خانه ها و مراکز اداری و تجاری. مثلا دولت به جای دادن یارانه نقدی می تواند طرحی به مجلس ارائه دهد که در ازای اصلاح قیمت سوخت به هر خانوار،یک میلیون تومان جهت تعویض پنجره ها کمک می کند. این روش ،هم اثر تورمی افزایش یارانه را کاهش می دهد و هم صنایعی که به اصلاح الگوی مصرف کمک می کنند را تقویت می کند.

8- تشویق کسانی که دارای وسیله نقلیه شخصی هستند و از آن کم استفاده می کنند و تنبیه کسانی که زیاد مصرف می کنند. این تشویق را می توان در بیمه های شخص ثالث و بیمه بدنه اعمال کرد. برای مثال مبلغ بیمه های بدنه و شخص ثالث را می توان طبق کارکرد کیلومتر تنظیم کرد.

9- اختصاص بودجه های نجومی سد سازی به پروژه های جداسازی آب شرب و استحمام در کشور و کنترل و تصفیه فاضلاب ها .

تردیدی نیست که هزاران راه حل جهت اصلاح الگوی مصرف وجود دارد که اجرای آنها معمولا خیلی ساده است . شرط آن افزایش فرهنگ توسعه پایدار در جامعه و آموزش و اجبار مدیران در اجرای آن و وضع قوانینی متناسب با آن است .
 

بیش از 2 دهه از پایان جنگ تحمیلی و دفاع مقدس می‌گذرد و طی این 2 دهه ، شاهد پیشرفت‌ها و تحولات شگرفی در زمینه‌ های مختلف از جمله بخش‌های تسلیحات تدافعی ، علوم فوق‌پیشرفته و سیاست خارجی بوده‌ایم.
با سپری شدن 3 دهه از انقلاب اسلامی، در سال 1388 به دهه چهارم انقلاب پای نهاده‌ایم ؛ دهه‌ای که رهبر معظم انقلاب از آن به دهه پیشرفت و عدالت یاد کرده‌اند، آنجا که می‌فرمایند: ملت ایران دهه چهارم انقلاب را به گامی بلند در روند تحقق آرمان اصیل پیشرفت و عدالت تبدیل خواهد کرد.
قبل از ادامه مطلب، لازم است گریزی به ساختار برنامه‌ریزی با هدف توضیح آرمان و اهداف آرمانی داشته باشیم. آرمان یا اهداف آرمانی که از آن به Goals تعبیر می‌شود قله و سمت و سو در اجرای برنامه‌های هدفمند است. خود آرمان و اهداف آرمانی نیز از مبانی اعتقادی، ارزشی و عقلایی نشات می‌گیرد.

برای تحصیل آرمان و دستیابی به آن، برنامه‌ریزی‌های راهبردی (Strategic Plans) الزام‌آور است. در قدم بعد و پس از تعریف و تعیین راهبردها یا همان استراتژی‌ها، در یک یا چند برنامه بلندمدت‌ (Long Term Plans) می‌بایست به استراتژی‌ها رسید. طراحی و اجرای چند برنامه‌ میان‌مدت و کوتاه‌مدت یک تا 3 ساله نیز مراحل اجرایی رسیدن به اهداف برنامه‌های بلندمدت 5 تا 10 ساله را ترسیم می‌کند.

با توجه به آنچه گفته شد می‌توان استنباط کرد که رهبر حکیم انقلاب به موازات اعلام 2 هدف آرمانی، اصلی‌ترین برنامه راهبردی را در تحقق این 2 آرمان، اصلاح الگوی مصرف می‌دانند.حال نهادهای ذی‌ربط کشور در این خصوص یعنی اجرای منویات معظم‌له چه باید بکنند؟ به‌زعم این قلم، مراحل کار به شرح تالی است:

1- ارائه تعاریف جامع و مانع از 2 هدف آرمانی؛ نگارنده معتقد است تحقق آرمان‌های اصیل پیشرفت، عدالت و قسط در واقع تحقق رخ اقتصاد اسلامی است که آرمان پیشرفت، نماد آن و عدالت و قسط، باطن این اقتصاد است.

2- در ادامه و بتدریج، تحت رهنمودهای رهبر عزیزمان، راهبردهای ضروری دیگر در نیل به آرمان‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی انقلاب تعریف و تدوین شود (به طور مثال، اصلاح در الگوی توزیع.)

3- در هر بخش از زیربخش‌های اقتصادی، هنجارهای آرمانی با هدف معرفی هنجارهای بومی یا همان بومی‌سازی هنجارهای آرمانی، با اندیشه ژرف و مطالعات دقیق بر 3 پایه مبانی ارزشی، مبانی علوم نظری و مبانی علوم تجربی و کاربردی، بازتولید و بازتعریف شود.

4- برای راهبرد تکلیفی، برنامه‌های بلند، میان و کوتاه‌مدت پی‌ریزی و به صورت کاملا حساب شده، مسوولانه اجرا شود.

نکته: آیا اصلاح الگوی مصرف مشخصا برای سال 1388 تعریف شده یا راهبرد اقتصادی دهه چهارم انقلاب اسلامی است؟ به 2 دلیل، این راهبرد نمی‌تواند برای یک سال محدود شود. دلیل اول، توضیحات فوق‌الذکر است و دلیل دیگر را می‌توان در بیانات رهبری در پیام نوروزی 88 جستجو کرد، آنجا که می‌فرمایند: عمل به این شعار [نوآوری و شکوفایی در سال 1387]، در مرحله مقدماتی خوب بوده اما باید شعار نوآوری و شکوفایی را همچنان با جدیت پیگیری کنیم تا به فضل الهی، به نقطه‌ای که شایسته ملت ایران است، برسیم.

به این ترتیب، همان‌طور که رهبری در بخش علم و فناوری، آرمان جنبش نرم‌افزاری را اعلام و استراتژی رسیدن به آن را «نوآوری و شکوفایی» اعلام کردند و صراحتا جدیت در پیگیری آن را مطالبه نظام اعلام کرده‌اند، به طوری که این مطالبه به سال 1387 محدود نمی‌شود، اصلاح الگوی مصرف نیز محدود به سال 1388 نمی‌شود و تحقق آن، از مطالبات نظام در یک برنامه حداقل 5 و حداکثر 10 ساله (بر منطق دستیابی به هدف راهبردی در قالب اجرای برنامه‌های بلندمدت) است.

در این ارتباط، ایشان می‌فرمایند: همه ما بخصوص مسوولان قوای سه‌گانه، شخصیت‌های اجتماعی و آحاد مردم باید در سال جدید در مسیر تحقق این شعار مهم، حیاتی و اساسی یعنی اصلاح الگوی مصرف در همه زمینه‌ها، برنامه‌ریزی و حرکت کنیم تا با استفاده صحیح و مدبرانه از منابع کشور، مصداق برجسته‌ای از تبدیل احوال ملت به نیکوترین حال‌ها ظهور و بروز یابد.

سوال: اگر امسال سال اصلاح الگوی مصرف نبود، چه می‌شد؟ برای پاسخ به این سوال، بهتر است به فرازهایی دیگر از بیانات رهبر حکیم انقلاب در سخنرانی روز اول فروردین در سال 1388 در مشهد مقدس اشاره شود.

معظم له در فرازی از سخنرانی می‌فرمایند: باید اعتراف کنیم که عادت‌ها، سنت‌ها و روش‌های غلط، زیاده‌روی در مصرف را به دنبال آورده و نسبت میان تولید و مصرف را به ضرر تولید برهم زده است.

در بخش مهم دیگری از بیانات، ایشان می‌فرمایند: این حرکت [شعار اصلاح الگوی مصرف در سال 1388]، گامی اساسی در روند پیشرفت و عدالت است چرا که بیماری اسراف، از لحاظ اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، آسیب ها و مشکلات گوناگونی به وجود آورده و آینده کشور را تهدید می‌کند. حال تو خود حدیث مفصل بخوان از این مجمل؛ رهبری به روشنی پاسخ این سوال مقدر را داده‌اند که همانا یکی از تهدیدهای جدی آینده کشور و نظام، از ناحیه بیماری اسراف است.

لازم به یادآوری است که اسراف، محدود به مصرف‌کنندگان نهایی نمی‌شود. در مصادیقی که در این سخنرانی اعلام شد این مهم بوضوح تبیین شده است حتی رهبر معظم طی دستورالعملی لازم‌الاجرا در همین سخنرانی می‌فرمایند: مقابله با اسراف و صرفه‌جویی صحیح، با حرف امکان‌پذیر نیست و قوای مقننه و مجریه موظفند با قانونگذاری صحیح و اجرا و پیگیری قاطعانه، الگوی مصرف را از تولید تا مصرف و بازیافت اصلاح کنند.

اما براستی چرا با گذشت بیش از 2 دهه از پایان دفاع مقدس، جامعه ما دستخوش چنین بیماری و تهدیدی شده که آینده کشور را به خطر انداخته است. مگر نه این است که ما مسلمان شیعه و از چکاداندیشانی هستیم که فکر و اندیشه آنها در اوج است. آیا نه این است که هنوز به بلوغ مورد انتظار و شایسته ملت ایران اسلامی و انقلابی در همبستگی نرسیده‌ایم؟ وجدان فردی و خردجمعی جامعه به نیکویی می‌تواند پاسخگوی این یادداشت باشد.