برای دیدار از گنجینة به یادماندنی مردم شناسی گنجعلیخان باید از سردر زیبای آن شروع کرد ، جایی که آجرهای ساده و نیلی ، حاشیه ای از سنگ مرمر ، نقاشیهای زیبای سردر ، مقرنس بندی زیبا ، نمای بیرونی سردر حمام را در جلوه ای زیبا و باشکوه به نمایش می گذارد و هر رهگذری را به درون ، فرا می خواند. بر سردر حمام ، که بخشی از نقاشیهای عهد صفوی آن به تازگی مرمت شده ، کتیبة شعری به خط نستعلیق بر سنگ مرمر حک شده که مصرع آخر آن ، سال اتمام بنا را با تبدیل به حروف ابجد نشان می دهد:
«کسی نداده نشان در جهان چنین حمام » (سال 1020 ه.ق.)
با عبور از زیر این سردر زیبا و راهرویی غیرمستقیم ، که مانع از اشراف به درون حمام و حفظ گرمان آن می باشد ، و عبور از یک هشتی کوچک و درگاهی منقوش با حجاری پرندگان دریایی به فضایی بزرگ و دلپذیر می رسیم که نامش «رختکن» و نام دیگرش «سربینه» است که از فضاهای اصلی بناست. جایی که تمام توان سازندة آن متوجه فضاسازی عالی و باشکوه شده ، با بکارگیری نظمی کامل و ترکیبی مناسب از سطوح کاشیکاری پرنقش و نگار و رنگارنگ ، سنگهای مرمر ، سقف های کاربندی شده ، استفاده از صدای آب حاصل از فوران فواره ها و نورپردازی خاص ، فضایی دلنشین ، روح بخش و مسحورکننده ، آفریده است.
رختکن ، متشکل از یک فضای میانی وسیع با سقفی بلند و پرکار و غرفه های کوچکتر در گرداگرد آن است ، غرفه ها نیز حوضچه ای با فواره در مرکز خود جای داده اند. این غرفه ها از انتها به هم مرتبط هستند لذا رختکن ، باوجوداینکه فضایی یکپارچه جلوه می کند دارای گوشه هایی خلوت و تودرتو است که فضایی مناسب برای استراحت ، عبادت و گفتگو را عرضه می دارد. رختکن حمام با انواع زیراندازهای زیبا ، سارق های زردوزی شدة سنتی ، بقچه های کرباسی ، قطیفه ها و تن خشک کن های فراوان ، تزئین شده است.
آری این حمام قدیمی ، مشتریانی دارد ساکت وصبور و بی حرف ، انگار که روح دارند و زنده اند ، مشتریانی با لباسهای قدیمی ، یکی دراز کشیده ، یکی نشسته ، دیگری لباس از تن بیرون می آورد و آن دیگری ، آنقدر پاک و پاکیزه به نظر می آید که انگار از حمام و شستشویی گرم بیرون آمده است. آنها «مجسمه هایی» هستند که با «موم» و به دست پرتوان هنرمندان ساخته شده اند.
با گذر از راهروی طولانی و زاویه دار با سکوهایی در دو طرف هشتی میانی که ظروفی نظیر طشت ، تاس و وسایلی مانند لُنگ ، سدر ، حنا ، سینی های قدیمی ، شانه های سنتی ، آینه های زیبا ، سنگ پاهای قدیمی و وسایل تن شویی دیگر ، در آن خودنمایی می کند ، به فضایی بسیار جالب به نام «گرمخانه» می رسیم که چشم بیننده را مجذوب خود می سازد ، سمت راست ، کیسه کشان و دلاکان ، مشغول دلاکی هستند و آن سوی دیگر ، حوضی هشت ضلعی با ستونهای سنگی یکپارچه که دو به دو قرینه اند ، با طاقی زیبا و خیمه مانند و مجسمه هایی دیدنی جذابیت ویژه ای را به بیننده ، عرضه می نماید. «خزینة حمام» و بخش مخصوص استحمام حکام و بزرگان و سنگ ساعت زمان در این بخش نیز از دیدنیهای آن می باشد.
در این حمام ، همه فضاها به بلوری تراش خورده می مانند و همچون جواهری نفیس ، جلوه می کنند. این خلوص و کمال نه تنها در شکل قاعدة فضاها بلکه در حجم کلی آنها و نیز در طرح سقفها ، که از هندسه ای ناب پیروی می کند ، نمودار می گردد. سقفها اغلب کاربندیهای متنوع و جالبی دارند که این خود نظم درونی مجموعه را دوچندان می نماید و نشانی از «درونگرا بودن معماری سنتی ایران» می باشد.
نور فضاهای حمام ، به طریقی استادانه از سقف تامین شده ، به نحویکه نورگیرها معمولاً در مرکز ویا دورادور سقفهای پرکار جواهرگونه ، جای گرفته اند و کاملاً با هندسه سقف ، هماهنگی پیدا کرده ، جواهر سقف را نورانی تر نشان می دهد و سایه - روشن زیبایی بر روی آن ایجاد می کند. حوض آب زیر این نورگیرها نیز بر جلوة نورپردازی آن می افزاید. در نورگیرهای سقف ، برای ممانعت از اشراف و دید و تنظیم حرارت گرمخانه ، از «گل جام» یا «معلقی» استفاده شده است تا نور خورشید را به داخل فضاها هدایت کند. بازی نور در داخل فضاها و بازتاب نور برگشته از سطح حوضها و تابیده بر سقفها ، فضاها را ، در هر لحظه با لحظه دیگر ، از هم متمایز می سازد. گرمای این حمام به وسیلة «گلخن یا تون» تامین می شده است. از تون ، کانالهای «گربه رو»ی انشعابی به زیر گرمخانه حمام کشیده شده ، هوای داغ را از خود عبور داده ، کف آن را گرم می کرده است و هوای آلوده و زاید از طریق روزنه ها به بیرون هدایت می شد.
کاشیهای معرق ، هفت رنگ و کاشیهای خشتی ، با تصویر انسانی از زیباییهای ویژة این حمام می باشد. از دیگر نکات فنی و هنری این حمام می توان از چگونگی شبکة آبرسانی به خزینه ، گرمخانه ، سربینه ، حوضها ، حوضچه ها و فواره های متعدد آنها ، نحوة گرم کردن هوای داخل حمام ، چگونگی آب بندی مخازن آب و گرم کردن آب ، ارتفاع کم و باریک و طولانی بودن راهروها ، هشتی های میانی و سردرها ، تناسبات فضایی ورودیها و خروجیها ، ارتفاع زیاد رختکن ، گود بودن حمام ، بهره گیری از آب قنات ، نگهداشتن حرارت ، ضدزلزله بودن و کاهش ارتعاشات لرزشی در اثر قرارگیری در درون زمین ، که بدون آنها کارکرد حمام ممکن نمی شد ، نام برد.
خانة معروف به حاج درویش در زمره منازل اعیانی است و علاوه بر منزل مسکونی دارای اصطبل , انبار و حمام می باشد. این منزل در زمرة ابنیة دو ایوانی و دارای اندرونی و بیرونی و یک حیاط مستطیل شکل است. دورتادور خانه را حصاری رفیع پوشانده و ورودی اصلی بنا در جبهة غربی است که آمدوشد از طریق یک هشتی صورت می گیرد. خانه فاقد تزئینات رایج و ظرافتهای معمول است. گچ بریهای سقف ایوانها نمونه ای تزئینات این بنا است که با طرح ترنج و سرترنج در قابهای مستطیل شکل اجرا شده است. این خانه در نیمة دوم قرن سیزدهم هجری بنا گردیده است.
راین:
قدمت و سابقه تاریخی راین به دوره ساسانی می رسد. مهمترین اثر تاریخی که گواهی به قدمت کهن این خطه قلعه یا ارگ راین است. این مکان با مساحتی حدود 20هزار مترمربع بعد از ارگ بم دومین بنای خشتی کرمان است.
نقشه قلعه تقریباً مربع شکل و دارای چندین برج در اطراف است. بنا را حصاری 10 متری دربرگرفته و تنها دارای یک ورودی در جبهه شرقی خود می باشد.
با اینکه راین در زمان ساسانیان شهر بزرگی نبوده ولی به واسطه موقعیت جغرافیایی مناسب هم اکنون از رونق بسیاری برخوردار است.
این مجموعه اثری شکوهمند از معماری - قدرت خلاقیت و آفرینش زیبایی ها را به نمایش گذاشته است.
بی شک روستای میمند یکی از باستانی ترین سکونتهای بشر در ایران و جهان است که از دوازده هزار سال پیش تاکنون همچنان پابرجاست و به حیات خود ادامه می دهد.
نقوش ده هزار ساله و سفالهای 6000 ساله از جمله مستندات مکشوفه ای هستند که تاریخ میمند را گواهی می دهد.
مجموعه ای از آثار بسیار قدیمی همچون خانه های صخره ای پراکنده - معبد اوستا قلعه و برجهای مختلف (مربوط به هزاران سال پیش) و ... وجود دارد که میمند را از یک روستا به یک مجموعه با تمدن خاص تبدیل می کند.
تزئینات بکار رفته در بنا را می توان به دو گروه آجرکاری و گچ بری تقسیم کرد. آجرکاری تنها در قسمت شرقی بام و تزئینات مقرنس گچی در بخش سردر ورودی و محراب وجود دارد.
تزئینات بکار رفته در بنا را می توان به دو گروه آجرکاری و گچ بری تقسیم کرد. آجرکاری تنها در قسمت شرقی بام و تزئینات مقرنس گچی در بخش سردر ورودی و محراب وجود دارد.
ضرابخانه از بناهای مجموعه گنجعلیخان بوده و در ضلع شمالی مطدان قرار گرفته است. این بنا بین سالهای 1007 الی 1035 به دستور گنجعلیخان حاکم کرمان ساخته شده است. تزئینات داخلی بنا گچ بری به شکل آجر کاذب می باشد. بند آجرها به رنگ اخرایی است. بنا دارای گنبد رفیعی می باشد و در رأس آن کلاه فرنگی قرار گرفته که بخشی از نور داخل را تأمین می نماید.
پلان بنا مربعی است و دارای 4 ایوان و 4 غرفه در اطراف می باشد. قوسها تیزه دار و طاقنما ضربی است. در کف بنا و در زیر نورگیر حوض مربع شکلی قرار دارد که انعکاس نور در آن بر زیبایی بنا می افزاید. سردر بنا کاملاً ساده بوده و تزئین آن آجرکاری گچی می باشد. در زمان تعمیرات بنا تعدادی سکة مسی و قطعات فلزی متعلق به ضرب سکه بدست آمده که تأییدی بر کاربرد بنا برای ضرابخانه می باشد. این بنا از سال 1370 همزمان با برگزاری بزرگداشت خواجوی کرمانی به عنوان موزه سکه مورد بهره برداری قرار گرفت.
سکه های ادوار مختلف تاریخ از جمله اشکانیان , ساسانیان , عرب ساسانی , اموی , عباسی , گورکانی , تیموری , آل مظفر , آل مکرم , آق قویونلو , قراقویونلو , ایلخانی , صفوی , افشار , افاغنه , زندیه , قاجار , پهلوی و همچنین اسکناسهایی از قاجار و پهلوی در آن به معرض نمایش گذاشته شده است.
سکه شماره 2737: فوکاس روم شرقی (بیزانس)
تصویر فوکاس امپراطور روم شرقی روی سکه و در حاشیه نام وی قرار گرفته است.
پشت سکه , تصویر الهه ای که در دست راست وی عصای سلطنتی و در دست چپ وی صلیب عیسی مسیح که روی یک گوی قرار گرفته , دیده می شود.
فوکاس پادشاه امپراطور روم شرقی و همزمان با خسروپرویز بوده است.
سکه شماره 2144: ساسانی - اردشیر اول
روی سکه تصویر نیم تنة اردشیر اول ساسانی با تاج مخصوص و موها و ریش بافته شده و بلند دیده می شود و در حاشیة دور سکه القاب و نام شاه به خط پهلوی و به این صورت نوشته شده است: مزداپرست - خدایگان - اردشیر شاهنشاه ایران - آسمانی نژاد از ایزدان (نژاد از ایزدان آسمانی دارد).
پشت سکه , تصویر آتشدان مقدس که فاقد نگهبان و پاسدار می باشد و در دو سوی آتشدان نام اردشیر آمده است.
سکه شماره 2808: ساسانی - شاهپور دوم
بر روی سکه تصویر شاهپور دوم با تاجی بر سر دیده می شود و در حاشیة سکه نام و لقب او به خط پهلوی و به این صورت نوشته شده است: مزداپرست - خدایگان - شاهپور شاه ایران.
پشت سکه تصویر آتشدان مخصوص و نوشتة فروغ شاهپور به خط پهلوی به چشم می خورد.
سکه شماره 535: صفوی
در یک روی سکه لااله الاالله , محمدرسول الله , علی ولی الله در وسط و نام 12 امام در حاشیه قرار دارد. بر روی دیگر سکه نوشته شده است: سکه صاحبقران زد به توفیق حق طهماسب ثانی ضرب تبریز 1135
سکه شماره 9: عباسی
یک روی سکه متن لااله الله وحولا شریک له در وسط و در حاشیة داخلی , بسم الله ضرب هذاالدیناربالاهواز سنه اربع و عشرین و ثلثمانه (324) و در حاشیة خارجی , لله الامر من قبل و من بعد و یومئذ یفرح المؤمنون بنصرالله دیده می شود. در طرف دیگر سکه متن الله محمد رسول الله الراضی بالله در وسط و در حاشیه الله محمد رسول الله ارسله بالهدی و دین الحق لیظهره علی الدین کله و سوکره المشرکون قرار گرفته است.
سکه شماره 45: اموی
یک روی سکه متن لااله الله وحده لاشریک له در وسط و در حاشیة داخلی بسم الله ضرب هذاالدرهم بالبصره سنه احدی (101) دیده می شود. در پشت سکه متن الله احد الله صمد لم یلد ولم یولد ولم یکن له کفواً احد در وسط و در حاشیه محمد رسول الله ارسله بالهدی و دین الحق لیظهره علی الدین کله وسوکره المشرکون.
سکه شماره 2708: روم
روی سکه تصویر امپراطور و پشت سکه تصویر دو نفر دیده می شود: هرکول که با یک دست گرز و با دست دیگر الهة فتح را به سربازی که روبرویش ایستاده است , می دهد. در دست سرباز یک نیزه قرار دارد.
سکه شماره 2783:
روی سکه تصویر شاهپور دوم و نام و القاب او به زبان پهلوی و همچنین تصویر آتشدان درحالیکه نیم تنة شاهپور در میان شعله های آتش قرار دارد و دو نگهبان در دو سوی آتشدان که به نگهبانی از آتش مشغولند و تاج شاهپور دوم را به سر دارند , دیده می شود. در وسط آتشدان به خط پهلوی - عادل - نوشته شده است.
سکه شماره 2682: اشکانی - فرهاد پنجم
بر یک روی سکه تصویر فرهاد پنجم و در دو سوی صورت او دو فرشته پیروزی (نیکه) دیده می شود. روی دیگر سکه تصویر ملکه نورا قرار دارد و نام او به خط یونانی در حاشیة سکه نوشته شده است.
سکه شماره 3100: ایلخانی - غازان محمود
روی سکه در پنح سطر به خط ایغوری القاب شاه و نام غازان محمود به خط کوفی دیده می شود. همچنین سه کلمه چینی در حاشیة سکه قرار دارد. پشت سکه در داخل یک ترنج الله - لااله الاالله محمد رسول الله و ضرب مراغه (محل ضرب) به چشم می خورد و در حاشیه تاریخ به این صورت نوشته شده است: شهر رجب سنه سبعمانه.
سکه شماره 2683: سلوکی - الکساندر بالاس
روی سکه شاه سلوکی الکساندر بالاس و پشت سکه تصویر زئوس نشسته بر روی صندلی و در حالیکه در یک دست تیر و در دست دیگر کمان دارد , به چشم می خورد.