از دیگر بناهای مربوط به دوران قبل از اسلام گنبد جبلیه است که به نامه گنبد گبری نیز در تواریخ آمده است. در تمامی تواریخ بنای گنبد به دوره قبل از اسلام (ساسانیان) نسبت داده می شود (گویا آتشکده ی بوده است - یا قبر یکی از زرتشتیان) اما در جایی اشاره ی نیز شده است که بنای گنبد در عهد سلجوقیان ساخته شده است اما با توجه به این که به دستور محمد بن الیاس تعمیر شده طبعاً چند قرن پیش از سلجوقیان این امر تحقق یافته و مربوط به همان دوران ساسانی است.

در کرمان در مورد این بنا این گونه شایع است که در ملات آن شیر شتر استفاده شده و از این رو در استحکام آن نقشه داشته است. پس از ظهور اسلام و فتح ایران به دست مسلمین در هنر معماری نیز تغییر و تحولاتی صورت گرفت، هر چند سبک ایرانی هنوز در این سال ها رعایت و لحاظ می شد.

نخستین مساجد ایرانی، در اصل همان آتشکده ها بودند که به مسجد تبدیل شدند. از همان اوایل اسلام، معماری دینی غرب و شرق ایران از نفوذ معماری عرب مصون ماند و مساجد مسلمین ایران به سبک ایرانی ساخته شد. به گفته تاریخ کرمان نخستین بنای معماری پس از حمله اعراب به ایران، مسجدی بود در بم.

وزیری مولف تاریخ کرمان در این خصوص آورده: عبدالله بن موسوم به مسجد حضرت رسول است ساخت و پاره ی چوب از شجره ی که مؤمنان در آن با حضرت ختمی مآب بیعت کرده بودند (بیعت حدیبیه) با خود داشت در محراب آن قرار داد.

در کتاب تاریخ هنرهای ملی در مورد معماری این مسجد آمده: در باقی مانده های بخشی از دیوار یک مسجد که در بم به جای مانده و احتمالاً از آغاز قرن اول هجری است همین طاق نماها دیده می شود و ستون های کوچک چسبیده به دیوار که این طاق نماها را از هم متمایز می کند، همان است که در طاق کسری به کار رفته و بعدها نمونه آن را خلفای عباسی در ساختن دروازه بغداد به کار برده اند به طور کلی در مورد ویژگی های معماری ایران در قرون اولیه ظهور اسلام می توان به این شاخص ها اشاره کرد:

1 ) بعضی بناهای عهد ساسانی را عیناً به اسلام نسبت داده اند.

2) معماری ایرانی روش خود را با خصوصیات قبل از اسلام ولی با قیافه اسلامی تعقیب کرده است.

معماری در قرون چهار و پنج و شش هجری تحول و توسعه فوق العاده ی یافت. در جریان این تحول و توسعه بیش از پیش به عناصر معماری ساسانی توجه شده، به نحوی که تقریباً در همه بناهای آن دوره جداگانه یا با هم به کار رفت. این تحول و توسعه در آغاز مربوط به ظهور سلسله های محلی ایرانی است که سعی در احیای سنت های ایران باستان داشتند. 

توجه و اهتمام سلسله های مزبور و تعقیب راه آنان در زمان سلسله های بعدی از نظر هنری از جمله معماری به ثمر رسید و در قرن های چهارم تا ششم هجری بارور شد.

در این دوره ها در کرمان با توجه به منابع تاریخی برمی خوریم به اقداماتی که در زمان ابوعلی محمد بن الیاس (322 - 356) صورت گرفته است شامل تعمیرات ارگ بم و تعمیر گنبد جبلیه، هم چنین به مجموعه ای اشاره شده است که بیشتر جنبه نظامی داشته و شامل قلعه کوه و خندق و عمارت بارور و دروازه خبیص و قلعه نو و بعضی از قلعه کهن است.

معماری در کرمان در عهد سلجوقیان رشد و تکامل سریعی داشت. در دوره ترکان سلجوقی که در اواسط قرن پنجم هجری به صورت فاتحان نامتمدن به سمت مغرب و داخل ایران رانده شدند زمام امور مملکتی به دست کارمندان و کارگزاران ایرانی بود و تاثیر آنان بر فرهنگ و هنر یران اندک بوده است.

در دوره سلجوقیان و هم چنین در دوره ایلخانان ساختمان های دینی از قبیل مساجد و مدارس و زیارتگاه ها و مقبره ها بر ساختمان هی غیردینی رجحان داده شد. در این زمان معماران ایرانی از تلفیق حیاط چهار ایوانی و تالار مربع گنبد دار چهار طاقی، مسجد بزرگ ایرانی را به وجود آوردند. آجرکاری در زمان معماری سلجوقی به آخرین درجه ترقی رسید و طرح های زیبای آجری، فرم های خفته و راسته، بادبزنی، بافت حصیری، برآمدگی و فرورفتگی و ایجاد کتیبه از آجر از مشخصات معماری سلجوقیان است. گچ بری جایگزین کتیبه ها و تزیینات آجری شد. از این پس محراب ها و دیوارها با طرح های برجسته گچ بری تزیین می شدند. رنگ و تزیینات گچ بری به رنگ فیروزه ی در معماری تزیینی سلجوقی راه می یابد.