بخشنامه برای نماز اوّل وقت 

امام علی علیه السلام پس از آنکه محمد بن ابی بکر را برای فرمانداریمصر انتخاب کرد، دستور العملی نسبت به نمازاوّل وقت به او نوشت:

«صَلّ الصّلاةَ لِوقْتِها المُؤَقّت لها، و لا تُعجِّل وقتهالِفَراغ، و لاتُؤخِّرها لاشْتِغالٍ وَ اعْلمْ انّ کُلّ شیئ مِنْ عملک تَبَعٌلِصلاتِکَ »

(نماز را در وقت اختصاصیخودش بخوان (( اوّل وقت))، و چون بیکار شدی در انجام نماز شتاب نکن، یا چون به کارى مشغول هستی آن را تأخیر می انداز، وبدان که تمام اعمال تو، درگرو قبولی نمازتو می باشد)(1)

و نامه 52 نهج البلاغه را برای همه استانداران و فرمانداران جهت تعیین(اوقات نماز) به صورت بخشنامه می فرستد؛

( إلی اءمراء البلاد فی معنی الصلاة )

اوقات الصلوات الیومِیّة

اَمَّا بَعْدُ، فَصَلُّوا بِالنَّاسِ الظُّهْرَ حَتَِّی تَفی ءَالشَّمْسُ مِنْ مَرْبِضِ الْعَنْزِ، وَ صَلُّوا بِهِمُ الْعَصْرَ وَ الشَّمْسُ بَیْضَاءُحَِیَّةٌ فى عُضْوٍ مِنَ النَّهَارِ حِینَ یُسَارُ فِیهَا فَرْسَخَانِ.

وَ صَلُّوا بِهِمُ الْمَغْرِبَ حِینَ یُفْطِرُ الصَّائِمُ، وَ یَدْفَعُالْحَاجُّ إِلَى مِنًی.

وَ صَلُّوا بِهِمُ الْعِشَاءَ حِینَ َِیتَوَارَى الشَّفَقُ إِلَىثُلُثِ اللَّیْلِ، وَ صَلُّوا بِهِمُ الْغَدَاةَ وَ الرَّجُلُ یعْرِفُ وَجْهَ صَاحِبِهِ،وَ صَلُّوا بِهِمْ صَلاَةَ اضْعَفِهِمْ، وَ لا تَکُونُوا فَتَّانِینَ.

(نامه به فرمانداران شهرها درباره وقت نماز)

وقت های نماز پنچگانه

"پس از یاد خدا و درود! نمازظهر را با مردم وقتی بخوانید که آفتاب به طرف مغرب رفته،(= زمانی که خورشید رو بهزوال گذارده تا ِیقین به ظهر شرعی حاصل شود)، سایه آن به اندازه دیوارخوابگاه( آغل) بُز گردد، و نماز عصر را بامردم هنگامی بخوانید که خورشِید سفید و جلوه دارد، و در پاره ای از روز که تا غروب  می شود دو فرسخ راه پیمود.(یعنی زمانیکه آفتاب هنوز سفید رنگ و نمودار است برخلاف زمانی که آفتاب رو به زردی گذاشته وطلاِیی رنگ است و در این زمان، چندان از روز باقی مانده که میتوان تا غروب دو فرسنگ راه را طی کرد).

و نماز مغرب را با مردم زمانیبخوانید که روزه دار افطار، و حاجی از عرفات به سوی مِنی کوچ می کند.

ونماز عشاء را با مردم وقتی بخوانید کهشَفَق پنهان می گردد تا یک سوّم از شب بگذرد، و نمازصبح را با مردم هنگامی بخوانید که شخص چهره همراه خویش را بشناسد( ِیعنی زمانی کههوا چندان روشن است که شخص می تواند چهره رفیق خود را باز شناسد)، و در نماز جماعت در حد ناتوان آنان نماز بگذارید، و فتنه گر مباشید."

تاثیر نماز بر بِیماری های همه گیر (اپیدمیک)

آنتونی بارنت ⁽¹⁾ می نویسد: عادت به استحمام که در عصر جدیددر مغرب زمین متداول شده است، شاید در پیشگِیری از بیماری ها همان اندازه ای موثربوده است که مراقبت از منابع آب اثر داشته است. در سال 1842 وقتی که از یک کارگزمعدن در “ لانکاشایر‌” می پرسند، کارگران زغال کش هر چند وقت یک بار بدن خود را میشوِیند؟ او جواب می دهد: آنها هیچوقت بدن خود را نمی شویند !؟! من هم هیچوقت بدنخود را نمی شویم، پیراهن من، چرک بدنم را پاک می کند …!؟

و از آن گویاتر، یاداشت های روزانه دریا سالار "ساموئل پپیز"است که با شادی درباره پیدا کردن بیست شپش در یک شب، در موهای سر خود نوشته است."روزهای روز بود که اِین اندازه نداشتم، بنابراین امشب با رضایت خاطر فراوانبه

رختخواب رفتم؟!"

گفته های این نویسنده آمریکایی نشانگر اِین موضوع است که غرب به ظاهرمتمدن، تا گذشته نه چندان دور، به اهمیت استحمام و دوری از کثافات در پیشگیری از بیماریها ناآگاه بوده است و شاهد این مدعا نِیز بروز اپیدمی های بزرگ بیماری هاِیی مانندتِیفوس است که در قرن اخیر به علت عدم رعایت نظافت شخصی به مرگ و میرهای وحشتناک ونابودی انسان های بسیاری منتهی شده است. در حالی که تاریخ مسلمانان به ندرت شاهداپیدمی های اینچنین مرگ بار، حتی در قرن های دور بودهاست. اما "حدثاکبر" در مبانی فقهی شیعه به مواردی مانند جنابت و حیض و … اطلاق می شود کهمانعی برای اقامه صحیح نماز به حساب می آیندو "غسل" به عنوان برطرف کننده حدث اکبر، از واجبات نماز در این قبیل موارد به حساب می آید.

علاوه بر غسل های واجب در مکتب شیعه، موارد متعددی از غسل های مستحبرا می توان یافت ⁽²⁾ که در مجموع مثلا "در طول یک هفته ، غسل هایمتوالی (اعم از واجب یا مستحب) توسط یک مسلمان معتقد نمازگزار به وقوع می پیوندد.

به این ترتیب روشن است که سر نهادن به فرمان غسل که عمدتا برای"اقامه صحیح نماز" صورت می پذیرد،در بُعد نظافت شخصی از اپِیدمی شدن برخی بیماری ها مانند گال و تیفوس و در بُعدنظافت عمومی (یعنی اطاعت همه اعضای جامعه اسلامی از آن) از اپیدمی شدن برخی بیماریهای دِیگر مانند طاعون جلوگیری می کند.

پی نوشت:

(1)- در کتاب (A  Biology  of  man) ترجمه محمد رضا باطنی، از انتشارات نشر نو،صفحه 300

(2)- از جمله در مساله 638 رساله فقهی حضرت آیت ا.. العظمی اراکی(ره) موارد متعددی از غسل های مستحب درج شده است.

تأثیر نماز بر وسواس عملی

از جمله این نمونه ها می توان به افرادی اشاره کرد که گرایش به انجاممکرر فعالیت هایی معین مثل شستشو و نظافت دارند و حتی پس از بارها شستشو و آبکشیدن همچنان نسبت به پاک شدن شیء مورد نظافت شک دارند!

یا کسانی که هیچ وقت از موثر بودن استحمام یا صحت غسل هایشان مطمئننیستند و یا خانم هایی که به شکل مبالغه آمیز آرایش می کنند یا لباسی را بارها میپوشند و در می آورند. اما سرانجام باز هم نسبت به زیبا شدن خود شک دارند! یاافرادی که میل نامعقول و اجباری نسبت به شمارش یا جمع آوری اشیاء یا مرتب و منظمبودن افراطی و غیر منتظره دارند یا کسانی که در مورد این که آیا فلان کار را انجامداده اند(مثلاً کلید برق را خاموش کرده اند؟ یا شیر آب و گاز را بسته اند؟) دائماًدو دل هستند و ... .

با این که نقل سرگذشت های بامزه این قبیل افراد، نمونه های برجسته ایاز ادبیات طنز دنیا را به خود اختصاص می دهد و یا حتی عده ای از شخصیت های علمیجهان را مبتلا به این بیماری دانسته اند، اما روشن است که زندگی این قبیل افرادبرای خود و اطرافیـانـشان تا چه حـد غیر قابل تـحمـل و ناراحت کننده می شود. بدینترتیب لزوم توجه خاص به منظور رفع این عارضه و مقابله با آن از مباحث ویژهروانشناسی و روانپزشکی امروز به شمار می آید.

به خصوص که وسواس(فکریو عملی) در ارتباط نزدیک با بیماری های دیگر روانی نیز می باشد؛ به عنوان مثالمعلوم شده که یک پنجم از موارد حالت های وسواسی نشانه های افسردگی و یک هشتم،نشانه های اضطرابی دارند.⁽¹⁾

علیرغم این که اسلام، آیین نظم و ترتیب و مسلک پاکیزگی و طهارت است،اما آنجا که کار به افراط و مبالغه می کشد و پدیده ای از "عدل" دور میگردد، اسلام (به خصوص تشیع) آن پدیده را مذموم تلقی می نماید و برای نزدیک نمودنآن به تعادل راه حل عملی پیشنهاد می کند. از جمله این افراط ها "وسواس"است⁽²⁾  که گفتیم به عنوان وسوسه ای از سوی شیطان در تعالیماسلامی نام برده می شود و بخش قابل توجهی از تعالیم اسلامی و به خصوص نمود برجستهآن یعنی "نماز" به زدودن وسواساز زندگی انسان ها اختصاص دارد.

 چنانچه مروری بر آداب طهارت در رساله های فقهی علمای شیعه داشتهباشیم، متوجه می شویم که بسیاری از دستورات، توجه به شک های وسواس آمیز در موردطهارت جسم یا لباس را باطل اعلام کرده اند، مثلاً اگر شخصی شک کند که وضویش باطلشده یا نشده است، باید بنا را بر باطل نشدن آن بگذارد، یا آن که اگر شک کند لباسشنجس یا پاک است، ( در صورتی که قبلا  لباس پاک بوده است ) بنا را بر پاک بودنلباس می گذارد.

این دستورات در آداب نمازنیز به همین گونه است، به عنوان مثال از جمله شکیاتی که هرگز نباید بدان اعتنانمود، شک فرد کثیر الشک (کسی که زیاد شک می کند) است، یا این که در بسیاری از سایرشکیات نماز(مثلاً شک بین 3 و 4 رکعت) بایدبرای پرهیز از وسواس، بنا را به طرف اکثر  گذاشت و به آن عمل نمود.

بدین ترتیب آموزش های نماز،بسی قدرتمندتر از روش های معمول در علم غرب(مثل روش حساسیت زدایی تدریجی) در زدودنوسواس عمل می کنند، چرا که انسان نمازگزاریکه در شبانه روز بارها به تعالیم ضد وسواس توأم با نمازگردن می نهد، در زندگی روزمره خود، قطعاً دور از وسواس خواهد زیست.

پی نوشت :

(1) روانپزشکی لیتفورد ـ رئیس ( ترجمه زیر نظرعظیم وهابزاده ) صفحه 297

(2) در حاشیه شاید جالب باشد به یاد آوریم بسیاری از خوارج ملعوننهروان دچار وسواس های فکری و عملی شدید در مسائل اسلامی بوده اند .

تاثیر نماز بر اعتیاد

امام صادق (ع) : "ای انسان، تو طبیب خویشتن هستی. هم دردها برایتو بیان شده است و هم به دوای آن دردها راهنمایی شده ای⁽¹⁾."

اعتیادبلای سیاه و خانمان سوز بشری در عصر بیگانگی از خود است. دامنه ابتلا به اعتیاد ازوابستگی به مشروبات مرگبار الکلی در کشورهای غربی (الکلیسم) گرفته تا اعتیاد بهمواد افیونی که بدبختانه هنوز گریبان گیر جامعه مسلمانان است، گسترده است.

گویی انسان امروزی برای گم کردن خود و فرار از اضطرابها و افسردگی های خویشراهی جز وابستگی به صدها نوع ماده، روان گردان پیدا نکرده است. حال آن که اگر بهمجموع تعداد معتادان به الکلو موادمخدر در سراسر جهان، شمار کسانی که به لهو و لعب های دیگر از جمله قمارو انحرافات جنسی و ... اعتیاد دارند را اضافه کنیم، به آمار تکان دهنده و وحشتناکیخواهیم رسید که خبر از افول دردناک ستاره انسانیت می دهد.

با این که فجایع ناشی از اعتیاد از جنبه های مختلف فرهنگی، اجتماعی،سیاسی، اقتصادی و... قابل بررسی است، اما تنها در بُعد پزشکی قضیه می توان به ایننکته اشاره کرد که هر سال بخش عظیمی از توان پزشکی و روانپزشکی کشورها، صرف درمانعوارض جسمی و روانی متعدد معتادان و تاثیرات شومی که خواه ناخواه بر اعضای خانوادهشخص معتاد وارد می شود، می گردد.

هر چند علت های مختلفی در ابتلای به اعتیاد مطرح شده است، اما بیشترتخدیر روان و تجربه تغییر حالات روانی ناشی از سرخوشی و نشئه است که سبب گرایش بهاعتیاد می شود و به این ترتیب، شخص معتاد از خود می گریزد و دچار خود فراموشی میشود و این درست برعکس جریان مقتدر خودشناسی و معرفت النفس موجود در تعالیم نماز است. 

نمازگزاران با تکرار دایم آیات هفتگانه سوره حمد(سبع المثانی) که"چون حلقه های به هم متصل، هر کدام راهگشای بعدی می باشد" پیوسته سرنوشتخود را مرور می کنند و در مسیر خودشناسی و خود باوری گام بر می دارند و با اعتقادبه "إیاک نعبد و إیاک نستعین" از هیچ کس و خیچ چیز، جز خدا برای التیامدردهای خویش یاری نمی جویند.

و این گونه است که نمازحقیقی تیشه بر ریشه اعتیاد می زند. به قول اندیشمند شهید و استاد بزرگ مطهری (ره):

"راز این که اکثر جانی های دنیا معتاد به یک سلسله سرگرمی هایخیلی شدید از قبیل مصرف تریاک، هروئین، مشروبات الکلی و قمار هستند، این است که میخواهند از خودشان فرار کنند. مثل این که درونشان پر از مار و عقرب است و دایم اورا می گزند و این اعتیاد ها مانند مرفینی است که به انسانی که از شدت درد می نالدتزریق می کنند تا درد را احساس نکند. این بدبختی بزرگی است که انسان نتواند خودشرا آنچنان بسازد تا بتواند با خودش خلوت کند.

برعکس بیشتر اهل صلاح و تقوی و اخلاق (نمازگزاران)و آنهایی که ندای وجدانشان را همیشه می شنوند، معتاد به اینها نیستند و از هر چهکه آنها را از خودشان منصرف می کند،  فرارمی کنند. دلشان می خواهد، خودشانباشند و در خودشان فکر کنند، چون عالم درونشان از عالم بیرونشان واقعی تر و سالمتر است." ⁽²⁾

پی نوشت:

(1) تحفالعقول ، صفحه 224

(2) فلسفه اخلاق ـ استاد شهید مطهری ـ صفحه 38

تاثیر نماز بر شادابی جسم و روح

پیامبر اکرم (ص) می فرماید:

" مؤمن ، شوخ و لبخند بر دهان است و منافق بد خلق و گره برابرو."

امروزه ضرب المثل ایرانی "خنده بر هر درد بی درمان دواست "مصداق کاملاً علمی پیدا کرده است.

دانش پزشکی در قرن حاضر به وضوح می داند، اشخاصی که اصطلاحاً یک لب وهزار خنده گفته می شوند، نسبت به آنان که به اصطلاح با خودشان نیز قهرند و نسبت بهزندگی بد بین و عبوس هستند، بسیار کمتر دچار بیماری های جسمی و روانی می شوند.

به این ترتیب هر عاملی که شادابی را به انسان هدیه کند، در واقع بهسلامتی جسم و روان او کمک کرده است. اما نکته بسیار مهمی که دانش طب به بشر آموختهاست، این مطلب است که شادابی و افسردگی انسان پیش از آنکه تحت کنترل و اراده اوباشد، زیر فرمان تغییرات مواد شیمیایی در سلسله اعصاب مرکزی انسان است.

از جمله این مواد شیمیایی " دوپامین " را می توان نام بردکه افزایش آن در بدن سبب می شود، انسان بدون اراده دچار ناراحتی گردد و کاهش اینماده نیز سبب شادی غیر ارادی انسان خواهد شد.

به عنوان مثال، عصبانیت و ناراحتی غیر ارادی و بدون علت صبحگاهی، کهحالت شدید آن به عنوان ملانکولی یا همان مالیخولیا ( افسردگی درون زادصبحگاهی) شناخته می شود، در اثر تغییرات و کم و زیاد شدن همین مواد شیمیایی بهوقوع می پیوندد.

از دیگر مواد شیمیایی داخل بدن که به طور غیر ارادی سبب شادی انسانمی شود و به او شعف و نشئه بی نظیر می بخشد ، ماده ای به نام “ کورتیزول "است که میزان آن در داخل بدن انسان در ساعات سحرگاهی به شدت افزایش می یابد و درصورت بیدار بودن انسان در این ساعات، لذت و شعف سرمست کننده ای به او دست می دهدکه بی شک بر زندگی او در تمام طول روز تأثیر گذار است.

افزایش کورتیزولدر ساعات اول صبح و ارتباط آن با سرخوشی صبحگاهی که امروزه از مسلمات پزشکی است،در واقع توجیه قابل توجهی است بر همه مضامینی که در فرهنگ و ادب و عرفان پیرامون"اسرار سحر" معرفی می شوند.

در اشعار خواجه شیرین سخن شیراز، حضرت حافظ، موارد بسیاری را می توانیافت که نشان می دهد به سرخوشی و شادابی سحرگاهی و تأثیر آن در زندگی انسان توجهشده است.

هر گنج سعادت که خدا داد به حافظ

از یمن دعای شب و ورد سحری بود

ضرب المثل ایرانی مشهور که منسوب به بزرگمهر می باشد، یعنی:"سحر خیز باش تا کامروا باشی" نیز اشاراتی نغز به تأثیر بیداری صبحگاهیبر زندگی شادکامانه و سعادت آمیز دارد.

به این ترتیب واضح است، امر واجب نماز صبح با ارزانی داشتن بیداریصبحگاهی به انسان، تقدیم کننده شادابی به جسم و روان او می باشد و یک نتیجه مهماین شادابی، سلامت جسم و روان خواهد بود .    

صبح خیزی و سلامت طلبی چون حافظ

هرچه کردم همه از دولت قرآن کردم

نمازهایی که رفع تکلیف است

اشاره:

دم دمای غروب بود؛ غروب یک روز دل انگیز بهاری، شتابزده و سراسیمهوارد مسجد شد. با عجله وضویی ساخت و به نمازایستاد. من که از نزدیک ناظر این منظره بودم نا خود آگاه به یاد حدیثی افتادم ازامام صادق علیه السلام که در واپسین لحظات زندگی به اقوام و کسان خود فرمودهبودند:

مردم بدانید هر که نماز راخوار و سبک بشمارد از شفاعت ما محروم خواهد شد.

یکی از مصادیقکوچک شمردن نماز همین است که انسان نمازش را در آخر وقت بخواند.

مرحوم سید علی قاضی استاد اخلاق و عرفان علامه طباطبایی روزی خطاب بهشاگردانشان بدین مضمون فرموده بودند:

اگر کسی بخواهد به درجات بالایی از عرفان نایل شود راهش این است که نمازش را در اول وقت بخواند. شما تجربه کنید اگرخلاف این بود مرا تا ابد لعن کنید.

در باب اهمیت اقامه نماز دراول وقت و نیز آثار و پیامدهای سبک شمردن نمازسخن بسیار گفته اند. در این رابطه بخشی از سخنان استاد مطهری را در زیر آوردهایم.این سخنان از زبان عالمی عامل و فرزانه چون استاد شهید مطهری، شنیدنی و نکتهآموز است.

 ***********

«یکی از گناهان، استخفاف نمازیعنی سبک شمردن نماز است. نماز نخواندن یک گناه بزرگ است و نماز خواندن اما نمازرا خفیف شمردن، استخفاف کردن، بی اهمیت تلقی کردن گناه دیگری است.

پس از وفات امام صادق علیه السلام، ابوبصیر آمد به ام حمیده تسلیتیعرض کند. ام حمیده گریست.

ابوبصیر هم که کور بود گریست. بعد ام حمیده به ابوبصیر گفت:

ابوبصیر! نبودی و لحظه آخر امام را ندیدی، جریان عجیبی رخ داد.

شما اگر بخواهیدواقعا نماز خوان باشید و بچه هایتان نماز خوان باشند نمازرا محترم بشمارید، نمی گویم نماز بخوانید،بالاتر ازنماز خواندن، نماز را محترم بشمارید.

امام در یک حالی فرو رفت که تقریبا حال غشوه ای بود. بعد چشمهایش راباز کرد و فرمود:

تمام خویشان نزدیک مرا بگوئید بیایند بالای سر من حاضر شوند. ما امرامام را اطاعت و همه را دعوت کردیم. وقتی همه جمع شدند، امام در همان حالات کهلحظات آخر عمرش را طی می کرد یک مرتبه چشمش را باز کرد، رو کرد به جمعیت و همین یکجمله را گفت: «ان شفاعتنا لا تنال مستخفا بالصلوة» هرگز شفاعت ما به مردمی که نماز را سبک بشمارند، نخواهد رسید. این را گفت وجان بجان آفرین تسلیم کرد.

امام نفرمود که شفاعت ما به مردمی که نمازنمی خوانند نمی رسد آن که تکلیفش خیلی روشن است، بلکه فرمود به کسانی که نماز را سبک می شمارند. یعنی چه نماز راسبک می شمارند؟ یعنی وقتی و فرصت دارد،می تواند نماز خوبی با آرامش بخواند ولینمی خواند. نماز ظهور و عصر را تا نزدیکغروب نمی خواند، نزدیک غروب که شد می رود یک وضوی سریعی میگیرد و بعد با عجله یک نمازی می خواند و فورا مهرش را می گذارد آنطرف، نمازی که نه مقدمه دارد و نه مؤخره، نه آرامشدارد و نه حضور قلب. طوری عمل می کند که خوب دیگر این هم یک کاری است و باید نمازمان را هم بخوانیم. این خفیف شمردن نماز است.

این جور نماز خواندن خیلیفرق دارد با آن نمازی که انسان بهاستقبالش می رود، اول ظهر که می شود با آرامش کامل می رود وضو می گیرد، وضوی باآدابی، بعد می آید در مصلای خود اذان و اقامه می گوید و با خیال راحت و فراغ خاطر نماز می خواند. السلام علیکم را که گفت فورا درنمی رود. مدتی بعد از نماز با آرامش قلبتعقیب می خواند و ذکر خدا می گوید.

این علامت این است که نمازدر این خانه احترام دارد. نماز خوانهائیکه خودشان نماز را استخفاف می کنند، یعنیکوچک می شمارند، نماز صبحشان آن دم آفتاباست نماز ظهر و عصرشان آن دم غروب است، نماز مغرب و عشاشان چهار ساعت از شب گذشته است ونماز را با عجله و شتاب می خوانند، تجربهنشان داده که بچه های اینها اصلا نماز نمی‌خوانند.شما اگر بخواهید واقعا نماز خوان باشید وبچه هایتان نماز خوان باشند نماز را محترم بشمارید، نمی گویم نماز بخوانید، بالاتر ازنماز خواندن، نمازرا محترم بشمارید.

اولا برای خودتان در خانه یک مصلائی انتخاب کنید (مستحب هم هست) یعنیدر خانه نقطه ای را انتخاب بکنید که جای نمازتانباشد مثل یک محراب برای خودتان درست کنید. اگر می توانید همان طوری که پیغمبر اکرمیک مصلی داشت، جای نماز داشت، یک اتاق رابه عنوان مصلی انتخاب بکنید.

اگر اتاق زیادی ندارید، در اتاق خودتان یک نقطه را برای نماز خواندن مشخص کنید، یک جانماز پاک هم داشته باشید. در محل نماز که می ایستید، جانماز پاکیزه ای بگذارید، مسواک داشته باشید، تسبیحی برای ذکر گفتنداشته باشید، وقتی که وضو می گیرید اینقدر با عجله و شتاب نباشد.

 وقتی همهجمع شدند، امام در همان حالات که لحظات آخر عمرش را طی می کرد یک مرتبه چشمش راباز کرد، رو کرد به جمعیت و همین یک جمله را گفت: «ان شفاعتنا لا تنال مستخفابالصلوة» هرگز شفاعت ما به مردمی که نمازرا سبک بشمارند، نخواهد رسید. این را گفت و جان بجان آفرین تسلیم کرد.

پس نماز را نباید استخفافکرد، نباید سبک شمرد، نباید انسان کوشش بکند که در نمازفقط به واجباتش قناعت بکند و بگوید خوب، برویم ببینیم فتوای مرجع تقلید چیست؟ آیامی گوید سه تا سبحان الله و الحمد لله و لا اله الا الله و الله اکبر باید گفت یایکی هم کافی است؟ خوب مجتهد باید فتوایش را بگوید.

مجتهد می گوید یکی هم کافی است، احتیاط مستحبی این است که سه تا گفتهشود. دیگر ما نباید بگوئیم حالا که گفته اند یکی کافی است ما هم یکی بیشتر نمیخوانیم. این فرار از نماز است.

ما باید طوری باشیم که وقتی هم که مجتهد بما می گوید یکی واجب است ودو تای دیگر مستحب، بگوئیم ما مغتنم می شماریم و آن دو تای دیگر را هم می گوئیم.»