ابداع شیوه جدیدی برای مطالعه متون باستانی

جیسون سالک

تا به حال مشکلات مطالعة یک متن به زبان میخی فکر کرده‌اید؟ ابتدا باید این زبان‌ باستانی را که در خاورمیانه رایج بوده، یاد بگیرید و این خود کار بزرگی است که تنها چند صد نفر در سرتاسر جهان موفق به انجام آن شده‌‌اند.پس از آن که خواندن خط میخی را آموختید، کاری که لااقل سه یا چهار سال طول می‌کشد، برای پیدا کردن مطالب قابل خواندن هم با مشکلات بزرگی روبرو هستید، چرا که لوح‌های گلی معمولا به صورت تکه تکه کشف می‌شوند. پیوتر میچالووسکی ،‌استاد زبان‌‌های خاور نزدیک دانشگاه میشیگان،در این مورد می‌گوید« ممکن است قسمتی از یک لوح به موزه‌أی در انگلستان برود و قسمت دیگر به موزه‌أی در فیلادلفیا و قسمت سوم دوباره به انگلستان ،‌گاهی اوقات یک سوم عمرتان تنها با دوندگی برای ردیابی و مطالعة یک لوح به هدر می‌رود.» اما تیمی از اساتید دانشگاه و دانشمندان در آزمایشگاه فیزیک عملی جان هاپکینز در دانشگاه هوم‌وود،در هووارد کانتی بالتیمور، با ایجاد یک کتابخانة‌اینترنتی از لوح‌های اسکن شده ،‌برای تغییر این وضع تلاش می‌کنند. از زمان ظهور اینترنت،‌چندین دانشگاه دیگر مانند دانشگاه کالیفرنیا و دانشگاه پنسیلوانیا نیز تهیة تصاویر دیجیتال از لوح‌ها میخی را شروع کرده‌اند.اما پروژه هاپکینز، که با استفاده از یک بورسیة 55/1 میلیون دلاری از بنیاد ملی علوم آغاز به کار کرده است،‌تنها موردی است که برای بازنمایی لوح‌ها به صورت سه بعدی تلاش می‌کند. عدة زیادی اعتقاد دارند که این تصاویر سه بعدی بسیار بیشتر از تصاویر معمولی برای کارشناسان و محققان مفید خواهد بود. رابرت انگلوند، استاد آشورشناسی دانشگاه UCLA و مدیر یک کتابخانة دیجیتالی لوح‌های میخی، که تصاویر دوبعدی از این لوح‌ تهیه کرده ، در این باره می‌‌گوید:«‌این هدف خیلی بزرگی است. ما برای مطالعه این لوح‌ها که اغلب در وضع بدی به سر می‌برند ،‌ باید قادر به دیدن کلیة جزئیات باشیم.» از آن جایی که اغلب بر روی هر شش وجه لوح‌ها میخی نوشته‌هایی وجود دارد ،‌آوردن این لوح‌ها باستانی به قرن بیست و یکم کار چندان آسانی نخواهد بود. دین اشنایدر، متخصص تکنولوژی دانشگاه جان هاپکینز که در این پروژه مشغول به کار است، ‌می‌گوید «‌ما باید وسایل خاصی برای این کار ابداع کنیم، چرا که تهیة تصاویر 3 بعدی بسیار مشکل‌تر از تهیة تصاویر 2 بعدی است.» تاریخ مکتوب به گفتة کارشناسان ،‌ خط میخی اولین بار در حدود 3200 سال پیش از میلاد مسیح ظاهر شد و آخرین متون نوشته شده به این خط به سال 75 پس از میلاد تعلق دارد. اغلب این لوح‌ها،‌به معاملات روزمره و مالیات‌ها و … اختصاص دارند اما بعضی از آن‌ها درونمایة مذهبی دارند و بر روی یکی از این لوح‌ها نیز حماسة گیلگمش ،‌یکی از نخستین اشعار حماسی ،‌حک شده است. از لحاظ شکل نوشتاری، خط میخی به خط چینی شباهت دارد ـ ترکیبی از کلمات تصویری و کلماتی که از الفبای میخی تشکیل شده‌اند. متون میخی معمولا به وسیلة نی‌های بلند روی لوح‌ها گلی خیس نوشته می‌شدند. هنگامی که لوح خشک می‌شد،‌نوشته‌های روی آن پایدار می‌شدند. به خاطر این که حمل و نقل این لوح‌های گلی بسیار مشکل است و هزینة بسیار زیادی نیز دارد ،‌بسیاری از کارشناسان خط میخی که به این لوح‌ها دسترسی ندارند، به تصاویر و طرح‌هایی متکی هستند که با دست از روی آن‌ها کشیده شده است و به گفتة کارشناسان این امر اغلب مشکلات زیادی به بار می‌آورد.اشنایدر می‌گوید «‌هیچ‌وقت نمی‌توانید به دقیق‌بودن طرح‌ها اعتماد کنید و در مورد عکس‌ها هم، اگر در نور کافی تهیه نشده باشند، چندان به کار ما نمی‌آیند.» جستجو در تاریکی مشکل دیگری که وجود دارد این است که تصاویر بسیاری از لوح‌های گلی هیچ‌گاه در کتاب‌ها یا مجلات چاپ نشده اند به همین خاطر ،‌به گفتة‌ میچالووسکی « مثل این است که مشغول جستجو درتاریکی هستید.» ‌میچالووسکی می‌گوید « ممکن است بر اساس مطالعه‌تان روی یکی از این تصاویر چاپ شده ،‌ایدة درخشانی به ذهن‌تان برسد، اما تا وقتی که یک بورسیه نگیرید و برای دیدن لوح‌ واقعی سفر نکنید، نمی‌توانید هیچ‌چیز را ثابت کنید.» کارشناسان خط میخی،‌سال‌ها است که به شیوه‌ای برای خلاصی از مشکلات نامه‌نگاری و اجازه گرفتن از مدیران موزه‌ها و کلکسیونر‌های شخصی برای بازدید از مجموعه‌های لوح‌های میخی‌شان می‌اندیشند.اما به گفتة اشنایدر«‌تنها در سال‌های اخیر تکنولوژی به کمک ما آمده است» به گفتة دانشمندان،‌ضبط تصاویر سه بعدی بسیار سخت‌تر از تهیة تصاویر دو بعدی است . بخشی از این مشکل به این برمی‌‌گردد که تقاضای کمی برای تجهیزات دوربین سه بعدی وجود دارد. تجهیزات موجود یا تصاویر پرگرین ( دانه دانه ) و بزرگ تهیه می‌کنند که فاقد جزئیات کافی برای کارشناسان خط میخی است و یا تصاویر میکروسکوپی که حاوی جزئیات بیش از حد هستند. دونالد دی .‌دانکان،‌مهندس آزمایشگاه فیزیک عملی که اغلب کارهای فنی پروژه به عهدة او است، می‌گوید:«‌در حال حاضر ،‌هیچ‌کدام از تجهیزات موجود برای کار ما مناسب نیستند. این تجهیزات یا زیادی دقیق هستند و یا دقت کافی ندارند.» اخیراً یک شرکت کانادایی پیدا شده که اسکنر‌هایی تولید می‌کند که به اعتقاد دانکان و همکارانش می‌توان با ایجاد تغییراتی، از آن‌ها برای اسکن این لوح‌های شش وجهی و شکننده استفاده کرد