رویدادهای تاریخی با عوامل و انگیزه‏های گوناگون در ارتباط هستند و وقتی مقاصد دنیاطلبی و فزون‏خواهی باشد جهات اخلاقی و کرامتهای انسانی بر زیر مرکب تاریخ‏سازان له می‏گردد اما نمی‏توان از این واقعیت گذشت که در همین تواریخ آغشته به ستم و خون‏آلود، و در زیر دیوارهای خراب شهرهای غارت‏شده و در گرد و غبار نزاعهای مرارت‏بار باز هم هدفهای عالی و بزرگ بشری نهفته است، کم نیستند حوادث و وقایعی که در ماورای قانون جنگل سیر می‏کنند، نقطه‏های روشن و تابناکی نیز می‏توان در تاریخ یافت که از فداکاری، رشد فکری و توجه به اصول انسان‏دوستی حکایت می‏کند.

در طول تاریخ، زنان تحت سیطره و ستمهای گوناگون جسمی، عاطفی و روانی قرار گرفتند و در دوران تیره جاهلیت بیشترین فشار را تحمل کردند تا آنکه خورشید پرفروغ اسلام طلوع کرد و در پرتو پرتابش آن، زنان زمینه مستعدی برای شکوفایی فکری و فرهنگی و شرکت در فعالیتهای سیاسی و رزمی به دست آوردند. بانوان در صدر اسلام با تأثیرپذیری از مکتب پرورشی رسول اکرم(ص) و خاندان عترت و از برکت تعلیمات جاوید قرآن توانستند شخصیت واقعی خود را بروز دهند و عظمت و موقعیت ارزنده‏ای به دست آورند و میزان معارف و کمالات خود را تا فرازین قله رستگاری توسعه و گسترش دهند تا آنجا که برای دفاع از ارزشهای الهی و دفع شرارت مشرکان و منافقان، همپای سلحشوران نبوی و رزم‏آوران علوی در میادین رزم با دشمنان حضور یافتند و در انجام امدادهای پزشکی، پرستاری مجروحین، تقویت توان روحی مجاهدان، ترغیب فرزندان، برادران و همسران و سایر مسلمانان به جهاد و شهادت در راه خدا و افشای ماهیت معاندان و جباران در سخنان کوبنده خویش نقش مهمی و تعیین‏کننده‏ای را ایفا کردند.

زنان پرورش‏یافته در مکتب قرآن و عترت در مقابل جهل و جور مقاومت نمودند و در حمایت از آیین پاک اسلام تا سر حد ایثار جان و غلطیدن در خون خویش پیش رفتند. آری این اسوه‏های فضیلت و نخبه‏های انسانیت بودند که توانستند از مظاهر فریبنده دنیا چشم بپوشند و حیات توأم با شرافت و آزادگی و سعادت جاویدان را به خود اختصاص دهند و فرازهایی درخشان در تاریخ اسلام ترسیم نمایند.

زن در یک سطح عالی شخصیت درخشان و پرفروغ خود را متبلور نمود و همچنان که قهرمانی و شخصیت مرد مسلمان در دو مرحله فداکاری و رسالت فکری تبلور و تحقق یافت زن نیز این دو مسؤولیت دینی را لباس عمل پوشانید و برای صعود به این مقام والا مسیر فضیلت را پیمود. تاریخ زن مسلمان از قهرمانیهای چشمگیر و دلاوریهای سترگ او در بحرانها و کورانها بدون سستی و کوتاهی سخن بسیار دارد و نمونه‏های فراوانی را به ما عرضه می‏کند که اینک به نمونه‏های نادری اشاره می‏کنیم:

نمونه‏های ناب

«ام‏سلیم» از بانوانی است که زودتر از همه به اسلام گروید و مردم را به سوی آیین حق فرا خواند. قبل از اسلام همسر مالک بن‏نضر بود و انس بن‏مالک از وی متولد گردید. همان که سالهای سال افتخار خدمت به رسول اکرم(ص) را داشته است. وقتی ام‏سلیم به اسلام روی آورد شوهر خود را دعوت کرد که مسلمان شود ولی او که گرفتار افکار جاهلی بود زیر بار نرفت و از این جهت ام‏سلیم او را ترک کرد. مالک نیز عصبانی گردید و به شام رفت و در حال کفر از دنیا رفت. پس از مرگ وی ابوطلحه انصاری به خواستگاری این بانو آمد اما چون مشرک بود ام‏سلیم به وی گفت: من وقتی با تو وصلت می‏کنم که مسلمان شوی، او قبول کرد. مهریه ام‏سلیم همین مسلمان گردیدن او بود. این زن از راویان نور به شمار می‏رود که از رسول اکرم(ص) روایت نقل می‏نمود. او در غزوات با رسول خدا شرکت می‏کرد و در جنگ احد خنجری برای پاره کردن شکم مشرکینی که به او نزدیک بشوند برداشته بود و این افتخار را داشت که برادر و پدرش در راه حق کشته شوند و غیر از ام‏سلیم زن دیگری را نمی‏شناسیم که حضرت محمد(ص) به دیدنش برود و برایش تحفه بیاورد. آری این بانو در کرامتهای انسانی و فداکاری و حمایت از ارزشهای دینی اسوه زنان به شمار می‏آید.1

«ام‏کثیر» زوجه همام بن‏الحارث، بانوی مردپروری است که با صلابت، رخش خود را زین کرده و باره شهامت نشسته، تیغ گذار و کمندافکن و تیرانداز به میمنه و میسره سپاهیان اهریمنان دون‏مایه تاخته و با دشمن خدا و رسولش به ستیز برخاسته است. این شیرزن حماسه‏آفرین کوپال به دست در زمان خویش به لحاظ علم و معرفت چراغ روشنگر فرا راه بسی ره‏جویان حقیقت‏طلب بوده و صاحب کمالات و فضایل معنوی به علاوه در جنگ قادسیه با عمودی به میدان کارزار شتافته و از میان انبوه کشتگان می‏گذشته، و هر گاه مجروحی از مسلمانان را درمی‏یافت دُرج دیده باز می‏گشود و دُر سفته از سر مژگان بر چهره مردانه آن مجروح به خون غلطان نثار می‏کرد و آن زخمدیده رنجدیده را نخست از میدان کارزار به کناری آورده آن گاه با آب گوارا بدان مضروب نوید حیات می‏داد، پس به مداوای جراحتش پرداخته و تسلی خاطر آزرده‏اش می‏گردید و هر گاه که از کنار پیکار خون عفن گندآلود نیمه جان زخم خورده سربازی از طایفه ظلمت و شقاوت می‏گذشت اگر درمی‏یافت که هنوز او را رمقی در کالبد منحوس باقی است آن چنان با گرز آهنین خویش بر سر آن مغضوب می‏نواخت که واپسین نفس خود را می‏کشید و راهی دوزخ می‏گردید.2

از زنانی که در اسلام مقام عظیمی دارد «ام‏ورقه» دختر عبداللّه‏ بن‏حارث می‏باشد. وی تنها زنی از انصار بود که جامع قرآن و معلم این کتاب آسمانی به شمار می‏رفت. فضل بن‏دگین از ولید بن‏عبداللّه‏ بن‏جمیع از جده‏اش از ام‏ورقه آورده است که رسول خدا(ص) او را ملاقات می‏کرد و او را شهیده می‏نامید. در هنگامی که پیامبر عازم غزوه بدر بود ام‏ورقه به آن حضرت عرض کرد: آیا شما به من اجازه می‏دهید از مدینه بیرون آیم. مجروحین شما را مداوا کنم و مریضان شما را پرستاری نمایم، به امید آنکه خداوند شهادت را نصیبم کند. رسول خدا(ص) به وی فرمود: خداوند شهادت را نصیب تو می‏نماید.3

«سمیرا» یکی از بانوان طایفه بنی‏دینار است که با رسول اکرم(ص) بیعت کرده بود و در جنگ احد دو فرزند برومند خود (نعمان بن‏عبدعمرو و سلیم بن‏حارث) را روانه جنگ نمود و خود به سوی میدان نبرد حرکت کرد تا اینکه اطلاعاتی از جنگ به دست بیاورد. وقتی وارد میدان احد گردید دو جوان عزیز خویش را

تاریخ زن مسلمان

از قهرمانیهای چشمگیر

و دلاوریهای سترگ او

در بحرانها و کورانها

بدون سستی و کوتاهی

سخن بسیار دارد.

در حال احتضار مشاهده کرد. دیگران او را تسلیت گفتند اما خودش پرسید کار رسول خدا(ص) به کجا انجامید. گفتند: به خیر گذشت و بحمداللّه‏ آن حضرت سالمند. گفت مرا به سوی ایشان راهنمایی کنید. چنین کردند. پس عرض نمود: ای فرستاده الهی! تمام مصایب در مقابل سلامتی شما گواراست. سپس جنازه پسران خود را بار شتر کرد و روانه مدینه گشت، در بین راه زنی از خانواده حضرت با او مصادف گشت و از اوضاع جنگ پرسید. گفت: شکر خدا که پیامبر در سلامتند. خداوند صلاح دید که عده‏ای از مؤمنین را به عنوان شهید فرا خواند و دست رد بر سینه دشمنان زد و خوارشان کرد و مؤمنین را یاری نمود. دوباره پرسید: آنها کیست که با خود همراه داری؟ گفت دو فرزند عزیزم هستند.4

«عمّه» رسول خدا(ص) دختر عبدالمطلب علاوه بر اینکه همچون برادرش حمزه به پیامبر ایمان آورد فرزند خود را در نصرت و یاری دین خدا تشویق نمود.5

«ام‏ایمن» از مسلمانان نخستین بود که در دوران مشقت اسلام را پذیرفت و از مدافعان حق گشت و شوهرش در معرکه حنین به فیض شهادت نایل گشت. پس از آن پیامبر اکرم(ص) او را به همسری زید بن‏حارثه در آورد که ثمره این پیوند پاک اسامه بود که از فرماندهان و سروران شایسته و لایق صدر اسلام به شمار می‏رود. ام‏ایمن نزد رسول خدا(ص) مکانت ویژه‏ای داشت. پیامبر اکرم(ص) پس از شهادت شوهرش فرمود: هر کس خرسند می‏شود از اینکه با بانویی از اهل بهشت ازدواج نماید پس با ام‏ایمن زندگی مشترک تشکیل دهد. ام‏ایمن شیرزن فداکاری بود که در میدانهای نبرد اسلام با کفر هم حضور یافت و در نبرد احد به کار آبرسانی به رزمندگان و مداوای مجروحان

«ام‏ایمن»

از مسلمانان نخستین بود

که در دوران مشقت اسلام

را پذیرفت

و از مدافعان حق گشت

و شوهرش در معرکه حنین

به فیض شهادت

نایل گشت.

جنگ می‏پرداخت. همسرش در جنگ حنین شهید شد.6

«امیمه» دختر قیس ابن‏ابی‏الصلت الغفاری روایات زیادی از رسول اکرم(ص) نقل کرده و تعدادی از تابعین شاگردان او بودند که به وساطت این بانو از خاتم رسولان حدیث می‏شنیدند. وی نسبت به رزمندگان کمال شفقت را داشت و در جنگها حاضر می‏شد و برای مداوای مجروحین و انتقال شهدا، سهم مؤثر و به سزایی از خود نشان داد، از سوی دیگر وظایف تبلیغاتی و ترغیب و ایجاد شور و شوق در سلحشوران از راه ایراد خطابه و شعر بود.7

«خنساء» دختر عمر بن‏شرید، دو برادر خود را در زمان جاهلیت از دست داد و چون خورشید اسلام درخشید تأسف می‏خورد که چرا باید آنان در دوزخ به سر برند، چون جنگ قادسیه پیش آمد چهار پسر خویش را تشویق کرد تا به میدان نبرد بشتابند و به آنان گوشزد کرد: به سوی دشمنان اسلام یورش برید و آنگاه که جنگ گسترش یافت خویشتن را در گرماگرم پیکار افکنید و در مرحله اول سپاه دشمن را در هم کوبید تا پیروزی به دست آید و یا اینکه با شهادت خویش رهسپار خانه جاوید گردید، سپس اشعاری حماسی سرود و مشغول جنگ شد:

ای فرزندانم، زن سالخورده‏ای شما را نصیحت می‏کند، اکنون سفارش می‏کند اگر دیشب این کار را نکرد.

چهار فرزندش یکی پس از دیگری به شهادت رسیدند و او از اینکه چنین شرافتی نصیبش شده خدا را شکر گفت.8

شکوفایی شکوهمند

چنانچه ملاحظه شد پس از بعثت حضرت رسول اکرم(ص) زنان موقعیتهای شایسته‏ای را به دست آوردند و توانستند در شرایط پیش آمده لیاقتها و تواناییهای خود را بروز دهند. با پیروزی انقلاب اسلامی ایران نیز بار دیگر ارزش زن و اهمیت او در عرصه‏های سیاسی اجتماع مطرح گشت، زنان متدین و متعهد در این دوران نقش ماندگار و بی‏نظیری در جامعه خود به یادگار نهادند و قابلیت شگفت خود را به نمایش گذاشتند، استقامت و شجاعت خیل عظیم بانوان این مرز و بوم از عوامل عمده و مهم پیروزی امت اسلامی بر استبداد و استکبار به شمار می‏رود. تأکید مکرر و مصرانه امام خمینی بر نقش بانوان در این نهضت مقدس نه جنبه اتفاقی دارد و نه آنکه تاکتیکی برای پیروزی به شمار می‏رود بلکه در درون این تأکیدها اهداف مقدسی نهفته که بر ارزشهای دینی مبتنی است و اینکه امام از شجاعت زنان احساس غرور می‏کند و حتی می‏فرماید مردان در این قیام از بانوان الهام گرفتند یک واقعیت انکارناپذیر و حقیقتی

محتوم است. پس از پیروزی انقلاب اسلامی حضور زنان در صحنه‏های سیاسی اجتماعی حفظ گردید. آنان همه روزه با هیجان و احساسات خاصی به اقامتگاه امام خمینی در تهران و یا قم می‏رفتند و با رهبری دردآشنا، بیعت می‏کردند و از عمق وجود مطیع فرمانش بودند. جنگ تحمیلی عراق علیه ایران که توطئه مشترکی برای شکست انقلاب از سوی همه کسانی بود که سرعت حیرت‏آور این موهبت الهی امکان هر گونه اقدام و چاره‏ای را از ایشان سلب کرد، فرصت تازه‏ای بود برای حضور افزون‏تر و گسترده‏تر زنان در صحنه‏های مهم و تعیین‏کننده. در واقع چگونه بودن واقعیت زن در دفاع مقدس تبلور یافت و نمودار گردید. به راستی اگر این رویداد مهم اتفاق نمی‏افتاد ما باید برای ذکر شواهد ایثار و فداکاری بانوان به همان زنان صدر اسلام قناعت و اکتفا می‏کردیم ولی دفاع مقدس عرصه مهمی بود که شایستگی زن را عینیت بخشید و نشان داد که او چگونه می‏تواند هم خود حماسه‏آفرینی کند و هم زمینه‏های فکری و پرورشی را چنان فراهم کند که دیگران در جبهه‏های نبرد از خود رشادت و شهامت نشان دهند و افتخارآفرینی کنند.

واقعیت دیگر این است که نمی‏توان نقش زنان در دفاع مقدس را به هشت سال منحصر کرد. بذر ایثار و از جان‏گذشتگی از سالها قبل در وجود زنان ایران کاشته شد و پسرانشان در دوران جنینی از مایه‏های فداکاری نوشیدند و در زمان شیرخوارگی شیره شهامت را مکیدند و در دوران خردسالی تا نوجوانی با حماسه‏آفرینی‏ها انس پیدا کردند و همراه با داستان دلاوریهای آزادمردان بالیدند تا توانستند در جوانی حماسه را به نمایش بگذارند، بانوان به هنگام شیردهی فرزندان خود در مصایب افتخارآفرینان کربلا و مجالس روضه و ماتم برای سالار شهیدان حضور یافتند و گریستند و دانه‏های اشک آنان از دیدگان بر گونه‏ها و از آنجا بر سینه‏ها فرو غلطید و با شیرشان امتزاج یافت و کودکان از این ترکیب روح‏افزا نوشیدند و نمک‏خوار سفره اباعبداللّه‏ شدند و در واقع جویبار حماسه‏آفرینی در زوایای روح و قلبشان جاری گردید و آنچه بانوان را در طول جنگ تحمیلی از بوته آزمون سرافراز برآورد انعکاس پرورشهای اخلاقی و تربیتهای پرمایه آنان بود.

مایه مباهات

آن زمانی که جنگ تحمیلی آغاز گردید تمامی مردان و زنان سلحشور ایران اسلامی با حضور در صحنه‏های جنگ حماسه‏هایی فراموش‏نشدنی را ترسیم کردند. در این میان حضور دلیرانه و خستگی‏ناپذیر زنان در عرصه‏های ایثار به عنوان یکی از عناصر بارز رقم خورد و اینان به حق در ادای دین خود نسبت به اسلام و انقلاب از هیچ گونه یاری و مدد مادی و معنوی استنکاف نورزیدند. امام خمینی آن فرمانده کل قوا که حضور نیروهای رزمنده در جبهه‏های حق علیه باطل مرهون نفس مسیحیایی ایشان بود در وصف ایثار جان و شهادت‏طلبی زنان فرموده‏اند:

«... پیروز و سرافراز باد نهضت اسلامی زنان معظم ایران، افتخار بر این قشر عظیمی که با حضور ارزشمند و شجاعانه خود در صحنه دفاع از میهن اسلامی و قرآن کریم، انقلاب را به پیروزی رسانده و اکنون در جبهه در حال فعالیت و آماده فداکاری هستند ...».9

و در جای دیگر خاطرنشان نموده‏اند:

«مقاومت و فداکاری این زنان بزرگ در جنگ تحمیلی آن قدر اعجاب‏آمیز است که قلم و بیان از ذکر آن عاجز بلکه شرمسار است. اینجانب در طول این جنگ صحنه‏هایی از مادران و خواهران و همسران عزیز از دست داده، دیده‏ام که گمان ندارم در غیر این انقلاب نظیری داشته باشد.»10

علاوه بر نقش حیاتی و اصلی سلحشوران در عقب راندن دشمن زنان و خواهران مؤمن زینب‏گونه به پا خاسته و به یاری منادیان نور و سعادت شتافتند و با حضور گسترده و فعالیتهای همه‏جانبه عزم و اراده زنان صدر اسلام را در اذهان تداعی کردند به نحوی که مقتدا و پیر حق‏طلبان و بسیجیان مخلص و باایمان یعنی امام خمینی این چنین لب به تحسین آنان گشودند.

«... من وقتی در تلویزیون می‏بینم این بانوان محترم را که اشتغال دارند به همراهی کردن و پشتیبانی کردن از لشکر و قوای مسلح ارزشی برای آنها در دلم احساس می‏کنم که برای کسی دیگر نمی‏توانم آن طور ارزشی قایل بشوم. آنها کارهایی که می‏کنند یک کارهایی است که دنبالش توقع اینکه مقامی داشته باشند یا یک پستی را اشغال کنند یا یک چیزی را از مردم خواهش کنند هیچ این مسایل نیست بلکه سربازان گمنامی هستند که در جبهه‏ها باید گفت مشغول به جهاد هستند.»11

دفاع مقدس

عرصه مهمی بود

که شایستگی زن را

عینیت بخشید

و نشان داد که او

چگونه می‏تواند

هم خود حماسه‏آفرینی کند

و هم زمینه‏های فکری

و پرورشی را

چنان فراهم کند

که دیگران

در جبهه‏های نبرد

از خود رشادت

و شهامت نشان دهند

و افتخارآفرینی کنند.

هر انسان آزاده‏ای از فداکاری این زنان درس ایثار و ارادت به ولایت را می‏آموزد، چنین بانوانی بر هوای نفس غلبه پیدا کرده‏اند و به دلیل دست یافتن به کمالات انسانی، گویی از ملکوت تحفه‏ای آورده‏اند که به هر کس اهدا کنند او را حیاتی تازه داده‏اند. در دوران دفاع مقدس زنانی که نور قرآن و اسلام بر اعماق قلوبشان جلوه کرده بود بارها از رهبرشان خواستند در حق آنان دعا کند تا شهادت نصیبشان شود چنانچه امام در یکی از بیانات خویش به این واقعیت اشاره دارند12 و در سخنان دیگری می‏فرمایند:

«... زنان و مردان و کودکان نمونه‏ای که در زیر بمباران و از بستر بیمارستانها سرود شهادت سر می‏دهند و با دست و پای قطع شده بازگشت به جبهه‏های انسان‏ساز را آرزو می‏کنند، فوق آنچه ما تصور می‏کنیم و فلاسفه و عرفا به رشته تحریر در می‏آورند و هنرمندان و نقاشان عرضه می‏کنند، می‏باشند، آنچه آنان به قدمهای علمی و استدلالی و عرفانی یافته‏اند، اینان با قدم غیبی به آن رسیده‏اند و آنچه آنان در لابه‏لای کتابها و صحیفه‏ها جستجو کرده‏اند اینان در میدان خون و شهادت راه حق یافته‏اند.»13

امام خمینی:

ما مفتخریم که بانوان

و زنان پیر و جوان خرد

و کلان در صحنه‏های

فرهنگی ـ اقتصادی،

سیاسی و نظامی حاضر

و همدوش مردان

یا بهتر از آنان

در راه تعالی اسلام

و مقاصد قرآن کریم

فعالیت دارند.

امام بر این نکته تأکید دارند که:

«... زنان حق بیشتری از مردان دارند، زنان مردان شجاع را در دامان خود بزرگ می‏کنند اگر زنان شجاع و انسان‏ساز از ملتها گرفته شوند ملت به شکست و انحطاط کشیده می‏شود.»14

دلاوریها و پیروزیهای غرورآفرین رزمندگان از حضور فعال زنان سلحشور حکایت دارد که گام به گام در لحظه لحظه جنگ، مجدانه شرکت کرده و موجبات برکت و فتح رزمندگان را در عملیاتهای گوناگون فراهم ساختند و چه زیبا امام خمینی فداکاری و مقاومت بانوان را ترسیم کرده است:

«... به اعتقاد من، بخش مهم محیط گرم و پرشور جنگ مربوط به جهت فکری خواهران است و اگر زنان ما در این حال و هوای فکری نبودند، نیمی از این شور وجود نداشت.»15

در وصیت‏نامه سیاسی ـ الهی امام خمینی مقدساتی چون قرآن، نهج‏البلاغه، صحیفه سجادیه، مبارزات ائمه، مذهب جعفری و ... به عنوان افتخارات شیعه معرفی شده‏اند، امام در دهمین مورد از مفاخر فرموده‏اند:

«ما مفتخریم که بانوان و زنان پیر و جوان خرد و کلان در صحنه‏های فرهنگی ـ اقتصادی، سیاسی و نظامی حاضر و همدوش مردان یا بهتر از آنان در راه تعالی اسلام و مقاصد قرآن کریم فعالیت دارند.»

بعد اضافه می‏نمایند:

«آنان که توان جنگ دارند در آموزش نظامی که برای دفاع از اسلام و کشورهای اسلامی از واجبات است شرکت و از محرومیتهایی که توطئه دشمنان و ناآشنایی دوستان از احکام اسلام و قرآن بر آنها بلکه بر اسلام و مسلمین تحمیل نمودند شجاعانه و متعهدانه خود را رهانده و از قید خرافاتی که دشمنان برای منافع خود به دست نادانان و بعضی آخوندهای بی‏اطلاع از مصالح مسلمین به وجود آورده بودند خارج نمودند. آنان که توان جنگ ندارند در خدمت پشت جبهه به نحو ارزشمندی که دل ملت را از شوق و شعف به لرزه در می‏آورد و دل دشمنان و جاهلان بدتر از دشمنان را از خشم و غضب می‏لرزاند اشتغال دارند. ما مکرر دیدیم که زنان بزرگواری، زینب‏گونه فریاد می‏زنند که فرزند خود را از دست داده و در راه خدای تعالی و اسلام عزیز از همه چیز خود گذشته و مفتخرند به این امر و می‏دانند آنچه به دست آورده‏اند بالاتر از جنت است چه رسد به متاع ناچیز دنیا.»16

تجربه جنگ تحمیلی خیل عظیمی از زنان را به صحنه‏های سیاسی اجتماعی آورد و با نظام جمهوری اسلامی مرتبط ساخت، بانوانی که در نظام ستمشاهی در کنج منزل و در تنهایی و در انزوا به سر می‏بردند به چنین عرصه‏هایی گام نهادند و با شرکت در دفاع مقدس بر اقتدار خویش افزودند.17

انقلاب اسلامی زمینه‏ساز فداکاری بانوان

عواملی زمینه‏ساز مشارکت زنان در صحنه‏های مختلف دفاع مقدس گردید و به آنان اجازه داد خود را در این عرصه شکوفا کرده و نیز نهالهایی را که سالها به پرورش آنها مبادرت ورزیده بودند بار دهد، می‏توان امور ذیل را در این حرکت مقدس دخیل دانست:

1ـ انقلاب اسلامی:

انقلاب اسلامی با تکیه بر فرهنگ قرآن و عترت و رهبری خردمندانه حضرت امام خمینی تفسیر نوینی از مقام، شخصیت و موقعیت زنان ارائه داد و آنان را متحول کرد و تا حدی خواسته‏های آنان را که عمدتا بازیابی شخصیت و هویت انسانی و کرامت واقعی آنان بود تأمین کرد.18 زنان در پرتو معنویت انقلاب اسلامی به این واقعیت رسیدند که اسلام برای آنان هویتی انسانی قایل است که ریشه در گرایشهای عالی و تمایلات فطری آنان دارد و نیز این آیین در تمامی تعلیمات خود، بانوان را مورد توجه قرار می‏دهد و زنان به این آگاهی رسیدند که باید جایگاه خود را در جامعه و عرصه‏های گوناگون آن شناخته و برنامه زندگی خانوادگی و اجتماعی خویش را با الهام از موازین دینی تنظیم کنند. امام خمینی فرمودند:

«اگر این نهضت و انقلاب اسلامی هیچ نداشت جز این تحول که در بانوان و جوانان ما پیدا شد، این یک امری بود که کافی بود برای کشور ما.»19

و در فراز یکی از بیانات خود تأکید کرده‏اند:

«اینجانب به زنان پرافتخار ایران مباهات می‏کنم که تحولی آنچنان در آنان پیدا شد که نقش شیطانی بیش از پنجاه سال کوشش نقاشان خارجی و وابستگان بی‏شرافت آنان از شعرای هرزه گرفته تا نویسندگان و دستگاههای تبلیغاتی مزدور را نقش بر آب نمودند و اثبات کردند که زنان ارزشمند دچار گمراهی نشده و با این توطئه‏های شوم غرب و غربزدگان آسیب نخواهند پذیرفت.»20

تحولات ناشی از تأثیر انقلاب اسلامی بر روی زنان مسلمان در محورهای ذیل می‏باشد:

الف: خودشناسی:

پاورقیها:

1 ـ المراجعات، سیدعبدالحسین شرف‏الدین، ترجمه مصطفی زمانی، ص228 ـ 229.

19 ـ مجله پیام زن، شماره 100، ص18.

11 ـ از سخنان امام خمینی در دوازدهم آبان 1359.

13 ـ همان، ص219.

18 ـ زنان و تغییرات اجتماعی، بهجت یزدخواستی، اصفهان، مانی، ص41.

14 ـ صحیفه نور، ج5، ص153.

15 ـ مجله شاهد، شماره 305، ص23.

16 ـ رک: وصیت‏نامه سیاسی الهی حضرت امام خمینی(ره).

17 ـ مشارکت سیاسی زنان در ایران، نسرین مصفا، ص127.

10 ـ نشریه ریحانه، مهر 1378، ص19 ـ 20.

12 ـ نک: جایگاه زن در اندیشه امام خمینی، ص210 ـ 211.

2 ـ ریاحین الشریعه، ذبیح اللّه‏ محلاتی، ج3، ص27 ـ 28؛ لغت‏نامه دهخدا، ذیل ام‏کثیر.

20 ـ فصلنامه شورای فرهنگی و اجتماعی زنان، شماره 5، پاییز 1378، ص2.

3 ـ الاتقان، سیوطی، ج اول، ص91.

4 ـ پیشگامان شهادت در عصر نبوت، دکتر علی سامی النشاری، ترجمه علی قهرمانی و ...، ص263 ـ 264.

5 ـ درّ المنثور فی طبقات ربات الخدور، زینب عاملی، ص25.

6 ـ ریاحین الشریعه.

7 ـ درالمنثور ...، ص67.

8 ـ همان، ص109.

9 ـ جایگاه زن در اندیشه امام خمینی، ص208.