عقبماندگى ذهنى چیست؟

در حال حاضر از سوى متخصصان و صاحبنظران روانپزشکى، روانشناسى و آموزشى و تربیتى، تعاریف مختلفى از عقبماندگى ذهنى ارائه مىشود.

اما هیچ یک از این تعاریف مورد قبول همگان نیست.

با این حال، تعریفى که از سوى «انجمن نارسایى ذهنى» ارائه شده، بیشتر مورد پذیرش است.

این انجمن، عقبماندگى ذهنى را به این صورت تعریف مىکند:

«عقبماندگى ذهنى به شرایطى اطلاق مىشود که در آن، عملکرد کلى ذهنى به طور مشخصى پایینتر از حد متوسط است و در عین حال در رفتارهاى انطباقى کودک در یدوره رشد، تأخیر و نارسایى دیده مىشود.»

دوره رشد را معمو حد فاصل بین تولد تا 18 سالگى مىدانند.

بنابراین، نارساییهایى که پس از سن 18 سالگى شروع مىشوند، عقبماندگى ذهنى تلقى نمىشوند.

عقبماندگى ذهنى همانند همه اختلالات، از شدت و ضعف بسیارى برخوردار است.

شخص عقبمانده، بسته به این که میزان هوشش در چه حدى باشد، خصوصیات حرکتى، رفتارى، اجتماعى و هیجانىاش شکل مىگیرد.

از این رو، مهمترین عامل قابل بررسى در عقبماندگى ذهنى، عامل هوش است.

هوش، مقولهاى است که روانشناسان هنوز نتوانستهاند در تعریف ماهیت و چگونگىاش به اتفاق نظرى کامل دست یابند.

در تعاریف مختلفى که از هوش شده است، اغلب نقاط مشترک بسیارى دیده مىشود و حتى در مواردى موضوعات یکسان را در قالب الفاظ متفاوت بیان کردهاند.

در تمام تعاریف تقریباً به سه جنبه اساسى اشاره شده است، که به نظر مىرسد دیدگاه نسبتاً جامعى را درباره ماهیت هوش به دست دهد.

این سه جنبه عبارتند از:

1 ـ توانایى و استعداد کافى براى یادگیرى و درک امور;2 ـ هماهنگى و سازش با محیط;3 ـ بهرهبردارى از تجربیات گذشته، قضاوت و استدلال صحیح و پیدا کردن راه حل مناسب در رویارویى با مشکلات.

بنابراین، مىتوان عقبماندگى ذهنى را تأخیر در رشد و عملکرد سه جنبه بالا دانست که باعث مىشود فرد عقبمانده، نتواند همپاى همسالانش مهارتهاى مورد نیاز و متناسب با سن خود را بیاموزد و به عبارت دیگر، مهارتهایش با سطح سنىاش همخوانى ندارد.

همچنین، نمىتواند با محیط اطراف خود سازگارى و انطباق کافى برقرار کند، و سرانجام، از شرکت در امور اجتماعى، به مقتضاى سن خود ناتوان است.

بسته به این که یک فرد در مقایسه با همسالان خود تا چه حد نسبت به یادگیرى موارد مذکور تأخیر نشان دهد، شدت عقبماندگیها سنجیده مىشود.

از این رو، فرض بر این است که هر چه هوش کودک ـ که عامل شکوفایى استعداد او در یادگیرى و سازگارى اجتماعى است ـ بیشتر باشد، عقبماندگىاش داراى شدتى کمتر است و لذا، عقبماندگى ذهنى را با میزان هوش افراد دستهبندى مىکنند.