9ـ آداب تلاوت و ترنّم به آیات وحى

بى‏شک قرآن و تلاوت خوشِ آیات آن، بهترین مونس براى مردمِ اهل دل و جوانان است. جوانان همان طور که باید به مفاهیم ژرف قرآن توجه کنند و آن را در زندگى فردى و اجتماعى عینیت بخشند، باید به ظاهر زیبا و شگرف آن نیز توجه نمایند.

على ـ علیه‏السلام ـ در سخنى کوتاه مى‏فرماید:

«ظاهرُهُ اَنیقٌ وَ باطِنُهُ عَمیقٌ.»[54]

«ظاهر قرآن زیبا و باطن و معانى آن عمیق است.»

پس جوانان باید به خوش‏خوانى قرآن اهمیت ویژه دهند، با قرآن خلوت کنند و دل و جان خود را صیقل و صفا دهند و سخن امام ساجدان زین العابدین ـ علیه‏السلام ـ را آویزه گوش دارند که فرمود:

«لو مات من بین المشرق و المغرب لَما استوحشتُ بعد ان یکون القرآن مَعى.»[55]

«اگر همه آنان که میان شرق و غرب عالم زندگى مى‏کنند، بمیرند اگر قرآن با من باشد و با او انس داشته باشم، مرا وحشت تنهایى نمى‏هراساند.»

از نکات بسیار لطیف و آموزنده امامان ـ علیهم‏السلام ـ حالات آنان هنگام قرائت قرآن بود؛ آنان هنگام تلاوت قرآن خود را در حال مخاطبه و مکالمه با خداوند مى‏دیدند؛ از این رو پیامبر ـ صلى‏الله علیه وآله وسلم ـ به یاران نزدیکش مى‏فرمود:

«اِذا اَحَبَّ احدکم ان یُحدَّثِ ربَّه فلیقرء القرآن.»[56]

«اگر دوست دارید با پروردگار خود سخن بگویید، قرآن بخوانید.»

اهل بیت آن گاه که قرآن تلاوت مى‏کردند، گویى در مهبط وحى نشسته بودند و خداوند در گوش آنان زمزمه مهر مى‏کرد. اگر قرائت آنان به گوش کسى مى‏رسید گمان مى‏برد که در حال گفت و گو با کسى مى‏باشند و مخاطبى در پیش روى خود دارند. حفص درباره حال تلاوت حضرت موسى بن جعفر ـ علیه‏السلام ـ مى‏گوید:

«و کان قرائته حُزناً فاذا قَرَأَ فکأَنَّهُ یُخاطِبُ اِنساناً.»[57]

«قرآن را محزون مى‏خواند و هنگام تلاوت آن، گویا در حال گفت و گو با انسانى است.»

درباره امام عسکرى ـ علیه‏السلام ـ گفته‏اند:

«یترنّم بآیات القرآن فى الوعد و الوعید.»[58]

«قرآن را ترنّم مى‏کرد، آنگاه که مردم را مژده مى‏داد و آن گاه که آنان را از عذاب خدا مى‏ترساند.»

اکنون به پاره‏اى از لطایفى که در سیره امامان ـ علیهم‏السلام ـ درباره چگونگى تلاوت وجود دارد، اشاره مى‏کنیم:

1ـ قرآن را باید به شیوه ترتیل، یعنى شمرده و شیوا بخوانند و به صورت آهسته و با آواز خوش و حزین قرائت نمایند.

امام صادق ـ علیه‏السلام ـ به ابوبصیر درباره معناى ترتیل فرمود:

«هُو اَنْ تتَمَکَّث فیه و تُحَسِّنَ به صوتک.»[59]

«در قرائت درنگ کنى و آواز خود را نیکو گردانى.»

2ـ قرآن را باید حزن‏آلود خواند تا غمى که در ژرفاى جان انسان وجود دارد و انسان را دردمند مى‏سازد، بروز کند و انسان به سوى خدا حرکت کند. على ـ علیه‏السلام ـ آن را یکى از ویژگیهاى خداترسان معرفى مى‏کند:

«اما اللیل فصافّون اقدامهم تالین لا جزاء القرآن یرتلّونه ترتیلاً یحزنون به انفسهم.»[60]

«شبها براى نماز به پا مى‏ایستند و آیات قرآن را با لحنى خوش و دلنواز مى‏خوانند و جان خویش را با آن محزون مى‏دارند.»

همچنین امام صادق ـ علیه‏السلام ـ فرمود:

«انّ القرآن نزل بالحزن فَاقرَؤُهُ بالحزن.»[61]

«قرآن به اندوه نازل شده است، پس آن را اندوهگینانه بخوانید.»

3ـ روخوانى قرآن فضیلت بسیار دارد. هر چند کسانى که حافظ قرآن‏اند، مى‏توانند آن را از حفظ بخوانند، نگریستن به آیات قرآن، آرامش به همراه مى‏آورد. از این رو امام صادق ـ علیه‏السلام ـ به اسحاق بن عمار فرمود:

«بل اِقرأهُ و انظر فى المصحف فهو افضل اما علمت ان النّظر فى المصحف عبادةٌ.»[62]

«قرآن بخوان و به کتاب بنگر، این بهتر است، آیا نمى‏دانى که نگریستن به قرآن خود عبادت است؟»

4ـ قرآن را باید در همه جا خواند. پیامبر ـ صلى‏الله علیه وآله وسلم ـ فرمود:

«نَورُّوا بیوتکم بتلاوة القرآن.»[63]

«خانه‏هاى خود را به تلاوت قرآن روشن کنید.»

امام سجاد ـ علیه‏السلام ـ در خانه قرآن مى‏خواند و صداى خود را گاه چنان بالا مى‏برد که اهل خانه نیز بشنوند.[64]

5ـ قرآن باید با صوت نیکو و لحن عربى خوانده شود؛ امام رضا ـ علیه‏السلام ـ فرمود:

«حَسِّنُوا بالقرآن اصواتکم.»[65]

«براى قرآن صوت خود را نیکو سازید.»

امیدواریم که جوانان با توجه به قرآن، از خرمن فیض آن خوشه‏ها بچینند.