کتب علامه شهید پس از تبعید

در سال 1343، پس از دستگیری و تبعید حضرت امام (س) به ترکیه، هماهنگی و هدایت نهضت عظیم اسلامی برعهده فرزند جوان آن حضرت قرار گرفت، و حاج آقا مصطفی(ره) در این مهم آنچنان کفایتی از خود نشان داد که دستگاه حاکمه وجود ایشان و آزادی عمل وی را منافی اهداف خود تشخیص داده، پس از زندانی کردن ایشان، وی را نزد حضرت امام (س) تبعید کرد.

حاج آقا مصطفی(ره) در تبعیدگاه بیگانگان فرصت را مغتنم شمرده به کسب فیض از محضر مراد و استاد خویش پرداخت. چنانکه از آن شهید نقل شده است بحثهای علمی پدر و فرزند آنچنان گرم بوده است که گاهی ماموران امنیتی ترکیه به گمان آنکه میان ایشان جر و بحث رخ داده است به اتاقشان سرکشی می کرده اند.

در فرصت نه چندان بلند تبعید در ترکیه، حضرت امام(س) به نگارش کتاب کم نظیر"تحریر الوسیلة" اشتغال داشته اند در حالی که از میان کتب فقهی، فقط دو کتاب"وسیلة النجاة" و"العروة الوثقی" در اختیار ایشان بوده است، و از میان کتب روائی فقط یک دوره کتاب شریف"وسائل الشیعة" را بهمراه داشته اند.

این نکته مهم تاریخی که نشان دهنده تبحر حضرت امام (س) بر مسائل فقهی است، از ابتدای رساله "الواجبات فی الصلوة" نوشته آیة اللّه شهید در ترکیه بدست می آید.

کتاب "تحریر الوسیلة"مشتمل بر یک دوره کامل مسائل فقهی است که نه در عروة الوثقی و نه در وسیلة النجاة، اثری از بعضی ابواب آن نمی توان یافت.

حضرت امام(س) در مقدمه کتاب"تحریر الوسیلة" اگرچه به یک نکته اشاره فرموده اند که تحریر الوسیلة همان حاشیه های ایشان بر وسیلة النجاة است، که در متن جداگانه ای درج گردیده است؛ ولی بر هر بیننده ای براحتی آشکار می شود که بسیاری از مباحث مهم فقهی که در"تحریر الوسیلة" ذکر شده است، در هیچکدام از دو کتاب فقهی در دسترس امام نبوده است، و با همه این احوال حضرت امام (س) کتاب خویش را با ذکر فروعات متعدد به رشته تحریر درآورده است.

علامه شهید در دوران اقامت در ترکیه دو رساله از خود برجای گذاشته است:

9ـ الواجبات فی الصلاة:

ایشان در این رساله، متعرض اقوال گوناگون و احتمالات زیادی شده اند که اکثر آنها را از ذهن و حافظه خویش استفاده می کرده اند.

علامه شهید در ضمن نگارش این کتاب بعضی نکات تاریخی از جمله رسیدن نمایندگان دستگاه شاه به محضر امام و اعلام اخراج ایشان از ترکیه را متذکر شده اند.

10ـ الفوائد والعوائد:

این رساله یادداشتهای پراکنده درباره مسائل مختلف اصول، فقه، کلام و عرفان است و در جملاتی مغلق و کوتاه نظریه ای در آن مورد نقد و بررسی قرار گرفته است.

برای مثال ایشان بحث استصحاب کلی و اقسام آن را در این کتاب طرح کرده و درباره عدم امکان جریان چنین استصحابی به استدلال می پردازند.

در فایده دیگری درباره معاد جسمانی بحث کرده است. در فائده ای درباره دعا، و در دیگری درباره عقاب و ثواب سخن به میان آمده ا ست.

یکی از این فوائد دارای موضوع جالبی است که بطور معمول در کتب اصول متذکر آن نشده اند، و آن تاثیر زمان و مکان در تغییر حجت و ادله است. علامه شهید در این باره می فرماید : پس از گذشت دوران طولانی در علوم مختلف و آشکار شدن این نکته که چه بسیار خطاهایی در علوم و فنون رخ می دهد، دیگر نمی توان تحقیقات علوم را به تنهایی و بدون مشاوره دیگر متخصصین انجام داد و اگر کسی بدون مراجعه به نظرات دیگران و مشورت با ایشان نظری را ابراز کند، این نظریه در دیدگاه عقلا حجیت ندارد.

در نتیجه این بیان تشتت آرا به حداقل رسیده، و وضع علمی و رشد حوزه ها به کمال می رسد.

تاریخ نگارش این رساله در ذیل همین فائده"روز شنبه 22 جمادی الاولی" ذکر شده است.