ج - میت چگونه غسل داده مى شود؟

احادیث شریف:

1 - امام صادق علیه السلام در حدیثى فرمود:

"غسل جنابت واجب است" تا اینکه فرمود: "غسل میت هم واجب است"(99).

2 - محمد بن سنان مى گوید، که امام رضاعلیه السلام در جواب مسأله اى به او نوشت:

"علّة غسل المیت أنّه یغسّل لأنّه یطهر وینظف من أدناس أمراضه وماأصابه من صنوف علله لأنّه یلقى الملائکة ویباشر أهل الآخرة فیستحب إذا ورد على اللَّه عزّ وجلّ ولقی أهل الطهارة ویماسّونه ویماسّهم أن یکون طاهراً نظیفاً متوجّهاً به إلى اللَّه عزوجل لیطلب وجهه ولیشفع له، وعلّةاُخرى أنّه یخرج منه المنی الذی منه خُلق فیجنب فیکون غسله له"(100).

"علت غسل میت دو چیز است اول - اینکه از آلودگیهاى بیماریهاپاک و تمیز شود زیرا او فرشتگان را ملاقات مى کند و با اهل آخرت تماس مى گیرد پس وقتى که نزد خدا وارد مى شود و با اهل طهارت وافراد پاک دیدار و ملاقات مى کند، مستحب است که پاک و پاکیزه باشد و در حالت پاکى توجه به خداوند پیدا کند تا براى او شفاعت شود. دوم - اینکه از میت منى خارج مى شود، منى اى که از آن آفریده شده است پس میّت جنب است و غسل او براى جنابت است."

3 - یونس از ائمه علیهم السلام نقل کرده است:

"وقتى خواستى میت را غسل بدهى پس او را در محل غسل، روبه قبله قرار بده ، اگر پیراهن بر تن او است دستش را از آن بیرون کن وپیراهن را جمع کن و روى عورت او تا بالاى زانو بگذار و اگر پیراهن ندارد پارچه اى روى عورتش بینداز و بعد سدر را داخل طشت آب بریز و با دست به هم بزن تا کف کند. سپس کف را در ظرفى جدا کن وبقیه را هم در ظرف آب بریز، بعد هر دو دست میت را تا میانه ساعد بشوى همانطور که انسان از جنابت دستش را مى شوید. سپس عورت میت را بشوى و پاک کن، و بعد سر او را با کف سدر بشوى وکوشش کن که آب داخل بینى و گوش او نشود. سپس او را به پهلوى چپ بخوابان و از میانه سر تا کف پاها سه بار آب بریز و بدنش را باملایمت بمال. همچنین پشت و شکمش را، بعد به پهلوى راست بخوابان و همان عمل را تکرار نما. سپس آن آب را از ظرف خالى کن و ظرف را با آب خالص بشوى و دستانت را نیز تا آرنج بشوى و بعددر ظرف آب بریز و چند دانه کافور نیز بریز و مانند بار اول عمل کن.در ابتدا دستان و بعد عورتش را بشوى و بر شکمش با ملایمت دست بکش اگر چیزى از آن خارج شد، پاک کن و سپس سر او را بشوى وبعد به پهلوى چپ بخوابان و طرف راستش را از پشت و رو بشوى وبعد هم به پهلوى راست بخوابان و طرف چپش را مانند طرف راست بشوى.

سپس دستان خود را تا آرنج و ظرف را بشوى و با آب خالص پرکن و میت را با آب خالص مانند بار اول و بار دوم بشوى بعد با یک پارچه پاک خشکش کن و روى پنبه مقدارى حَنوط )کافور( بگذار وآن را در فرج او اعم از قبُل و دُبر )جلو و عقب( قرار بده و مقعد او رابا پنبه پر کن تا چیزى خارج نشود. و بعد پارچه درازى را با پهناى یک وجب به کشاله ران میت ببند و هر دوران را به همدیگر بچسبان و باپارچه بپیچ و سر آن را از زیر پاها به طرف راست میت بیرون کرده ودر محلى که پارچه را پیچیده اى فرو کن و این پارچه باید بلند باشدتا ران هاى میت را از کشاله ران تا زانوهاى او محکم بپیچد.(101)"

4 - از امام باقرعلیه السلام نقل شده است:

"إنّ رجلاً سأل أبا جعفرعلیه السلام عن المیّت لِمَ یغسّل غسل الجنابة؟ قال:إذا خرجت الروح من البدن خرجت النطفة التی خُلق منها بعینها منه کائناً ما کان، صغیراً أو کبیراً، ذکراً أو اُنثى، فلذلک یغسّل غسل الجنابة"(102).

"مردى از امام باقرعلیه السلام پرسید از اینکه چرا میت به غسل جنابت غسل داده مى شود؟ امام فرمود: وقتى روح از بدن خارج شد،نطفه اى که میت از آن خلق شده هم عیناً از بدن خارج مى شود، چه میت صغیر باشد یا کبیر، مذکر باشد یا مؤنث و لذا غسل جنابت داده مى شود."

5 - امام صادق علیه السلام فرمود:

"وإذا وجّهت المیّت للقبلة فاستقبل بوجهه القبله ولا تجعله معترضاًکما یجعل الناس"(103).

"وقتى میت را رو به قبله کردى باید روى او را به طرف قبله قراردهى و با پهناى بدن به سمت قبله قرار نده آنطور که بعضى از مردم چنین میکنند."

6 - عبداللَّه بن عبید مى گوید:

"سألت أبا عبداللَّه عن غسل المیّت قال: تطرح علیه خرقة ثمّ یُغسل فرجه ویُوضّأ وضوء الصلاة ثمّ یغسل رأسه بالسدر والأشنان ثمّ بالماءوالکافور ثمّ بالماء القراح یطرح فیه سبع ورقات صحاح من ورق السدرفی الماء"(104).

"از امام صادق علیه السلام درباره غسل میت، پرسیدم آن حضرت فرمود: بر روى میت پارچه اى را مى اندازى و بعد عورت او را شسته و به مانند وضوى نماز، وضو داده میشود، سپس سر او با سدرواشنان(105) و بعد با آب و کافور و بعد هم با آب خالص شسته شود و درآب، هفت برگ سالم سدر قرار داده شود."

7 - امام باقرعلیه السلام فرمود:

"أیّما مؤمن غسّل مؤمناً فقال إذا قلبه: اللّهمّ إنّ هذا بدن عبدک المؤمن قد أخرجت روحه منه وفرّقت بینهما فعفوک عفوک عفوک، إلّاغفر اللَّه له ذنب سنة إلّا الکبائر"(106).

"هر مؤمنى که مؤمنى را غسل بدهد و در هنگام پهلو دادن اوبگوید )اللهم ان هذا بدن عبدک المؤمن قد اخرجت روحه منه وفرقت بینهما فعفوک عفوک عفوک( خداوند گناهان یکسال او - جزگناهان کبیره - را مى بخشد."

8 - امام باقرعلیه السلام فرمود:

"من غسّل میّتاً فأدى فیه الأمانة غفر له. قلت: وکیف یؤدی فیه الأمانة؟ قال: لا یخبر بما یرى )رأى("(107).

"کسى که میتى را غسل بدهد و امانت را رعایت کند خداوند او رامى آمرزد. گفتم: چگونه امانت را رعایت کند؟ فرمود: آنچه را در بدن میت دیده است به دیگران خبر ندهد."

9 - محمد بن على بن الحسین علیه السلام مى گوید:

"قال الإمام الصادق علیه السلام: من غسّل میّتاً فستر وکتم خرج من الذنوب کیوم ولدته اُمّه"(108).

"امام صادق علیه السلام فرمود: کسى که میتى را غسل داده و مخفى وکتمان کرده است، از گناهان به مانند روزى که از مادر زاده شده پاک مى گردد."

10 - حمران بن اعین مى گوید:

"قال أبو عبداللَّه علیه السلام: إذا غسّلتم المیت منکم فارفقوا به ولا تعصروه ولا تغمزوا له مفصلاً"(109).

"امام صادق علیه السلام فرمود: وقتى میت خود را غسل دادید، با رفق وملاطفت بشویید و فشار ندهید و هیچ یک از مفاصل او را به زورراست نکنید."

11 - زراره مى گوید:

"قال أبو جعفرعلیه السلام: "لا یسخّن الماء للمیّت"(110).

"امام باقرعلیه السلام فرمود: براى غسل میت نباید آب گرم شود."

12 - امام صادق علیه السلام فرمود:

"لا یمسّ عن المیّت شعر ولا ظفر وإن سقط منه شی ء فاجعله فی کفنه"(111).

"موى و ناخن میت گرفته نمى شود و اگر چیزى از بدن میت بیفتدآن را در کفن او بگذار."

13 - سماعه از امام صادق علیه السلام نقل مى کند:

"سألته عن السقط إذا استوت خلقته بجب علیه الغسل واللحدوالکفن؟ قال: نعم، کلّ ذلک یجب علیه إذا استوى"(112).

"از آن حضرت درباره بچه سقط شده پرسیدم که اگر خلقت اوکامل بود آیا غسل و کفن و دفن او واجب است؟ فرمود: بلى، اینهاواجب است در صورتى که خلقت او کامل شده باشد."

14 - ابن ابوحمزه از امام ابوالحسن علیه السلام درباره شخص محرم)کسیکه احرام حجّ یا عمره پوشیده( که مرده است پرسیده، امام درجواب فرمود:

"یغسّل ویکفّن ویغطّى وجهه ولا یحنّط ولا یمسّ شیئاً من الطیب"(113).

"غسل و کفن مى شود، صورت او را بپوشانند ولى حنوط داده نمى شود و بوى خوش به بدن او نرسد."

15 - سماعه مى گوید:

"از امام پرسیدم که مُحرِم اگر بمیرد چه میشود؟ فرمود: غسل داده شود و بعد با همه جامه هاى کفن، تکفین شود و صورت او رابپوشانند و همانند شخص مُحلِّ )که در حال احرام نیست( با او رفتارشود جز اینکه بوى خوش به بدن او نرسد.(114)"

16 - زید بن على، از پدرانش، از على صلى الله علیه وآله روایت مى کند:

"گروهى نزد رسول خداصلى الله علیه وآله آمدند و گفتند، یا رسول اللَّه! رفیق ماکه مبتلا به آبله بود فوت کرده است، اگر او را غسل بدهیم، بدنش متلاشى مى شود؟ حضرت فرمود: تیمم بدهید.(115)"

تفصیل احکام:

1 - میت با سه نوع آب غسل داده میشود، اول با آب سدر، بعدبا آب کافور و سپس با آب خالص و رعایت ترتیب مذکور لازم است.

2 - غسل میت مانند غسل جنابت است، از سر شروع مى شود و بعدطرف راست و بعد هم طرف چپ شسته مى شود و احوط آن است که به صورت ارتماسى غسل داده نشود و احتیاط مستحب آن است که همه بدن میت قبل از شروع غسل دادن، از نجاسات تطهیر شود، ولى تطهیر هر عضو بدن میت قبل از غُسل دادن آن،واجب است.

3 - سدر و کافور به اندازه اى در آب ریخته شود که آب سدر یا کافورنامیده شود و آب هم از مطلق بودن خارج نگردد )یعنى آب مضاف نشود(.

4 - در هر سه غسل، آب به اندازه اى که همه اعضاى بدن را فرا گیرد،کفایت مى کند و روایت شده که پیامبر اسلام صلى الله علیه وآله به حضرت على علیه السلام وصیت کرده بود که حضرت را با شش مشک آب، غسل بدهند.

5 - اگر دست یابى به سدر یا کافور مقدور نباشد بنابر احتیاط، بجاى آن دو، با آب خالص )بدون هیچگونه اضافه(، غسل داده شودواگر آب بطور کلى در دسترس نباشد، غسل به تیمم بدل مى شودویکبار تیمم کفایت مى کند و احوط سه بار است.

6 - و اگر خانواده میت آب، جز آنچه براى یکبار غسل دادن کفایت مى کند، نداشته باشد، به همان مقدار اکتفا مى شود و آنان مخیرهستند بین اضافه کردن سدر یا کافور به آب و عدم آن، و تیمم بدل از دو غسل دیگر واجب نیست ولى احتیاط این است که تیمم هم بدهند.

7 - اگر بترسند از اینکه با غسل دادن، گوشت بدن میت متلاشى شودمانند اینکه او سوخته بوده یا در آب غرق شده باشد، پس اگربدون مالیدن دست، ریختن آب امکان داشته باشد، انجام دهندوگرنه یکبار به خاک تیمم بدهند اگر چه احتیاط استحبابىِ این است که سه بار تیمم بدهند.

8 - اگر کسى در حال احرام بمیرد، نباید کافور به بدن او برسد چون کافور بوى خوش است و بوى خوش دیگرى هم نباید به بدن اوزده شود.

9 - روش تیمم دادن میت این است که کسى که مباشر آن مى باشددست خود را یک یا دو بار به زمین بزند سپس با دست خود برمواضع تیمم از قبیل پیشانى و پشت دستان میت مسح کند و بهتراین است که دست خود را بار دوم به زمین بزند و بعد بر پشت دستان میت مسح کند.