آداب سفر

جواد محدثى

«تعطیلات سال نو در پیش است و عده بسیارى از هموطنان عزیز به سفر مى روند، چه مسافرتهاى دیدارى و صله رحم، چه براى زیارت، چه به قصد تفریحات سالم، که هر سه نوع آن خوب و پسندیده است. به همین مناسبت، نگاهى به سفر از دید معارف اسلامى داریم، تا سفرهایمان هم مکتبى و خداپسندانه باشد.»

بسیار سفر باید، تا پخته شود خامى!

امام صادق(ع) در حدیثى فرموده است:

مسافرت باید براى یکى از این سه امر باشد:

1 - تهیه توشه آخرت 2 - تامین معاش و زندگى 3 - لذت مباح و تفریح غیر حرام بنابراین، در سفرها باید آدابى را که از پیشوایان دین نقل شده است، به عنوان رهنمود گرفتن از مکتب، رعایت کرد.

فواید مسافرت بسیار است. کسب تجربه و پخته شدن، آشناییها و ارتباطات جدید، از آن جمله است.

سفر، آزموده کند مرد را هم از دل براند غم و درد را ز گیتى بدو نیک، بنمایدش وز آن گنج دانش بیفزایدش

نگاهى به مجموعه روایات اسلامى، نکاتى را به عنوان «آداب سفر» به ما مى آموزد که مهمترین آنها، آموختن «آیین همراهى و همسفرى » است. تاکید شده است که پیش از سفر، همسفر مناسبى پیدا کنید. چرا که مسافرت تنهایى مکروه است. رسول خدا(ص) از سه کس مذمت کرده است:

یکى آنکه غذایش را تنها مى خورد.

یکى آنکه در خانه اى تنها مى خوابد.

سوم آنکه تنها به مسافرتهاى دور و دراز مى رود.

آداب دیگر سفر را طبق تعالیم دینى، فهرست وار اینگونه مى یابیم:

1 - خداحافظى کردن از خانواده و بستگان از سوى مسافر، بدرقه کردن کسى که به سفر مى رود، از سوى اهل خانه و بستگان.

2 - شروع کردن سفر با «صدقه »، جهت سلامتى و رفع و دفع بلاها.

3 - خواندن دو رکعت نماز، دعا کردن و جان و مال خانواده را به خدا سپردن و بر او توکل کرد.

4 - خواندن این دعا: «بسم الله، آمنت بالله، توکلت على الله، ماشاء الله، لا حول و لا قوة الا بالله.»

5 - برداشتن عصا، یا وسیله اى جهت دفع شر و خطرات احتمالى و حمل ابزار دفاعى.

6 - همراه داشتن مسواک و شانه و لباس و ظرف.

7 - همراه برداشتن مواد غذایى و خوراکهاى مورد نیاز و رهتوشه سفر.

8 - همراه داشتن داروهاى مورد نیاز، سوزن، نخ، طناب و زیرانداز.

9 - رعایت اخلاق خوب با همسفر در طول مسافرت.

10 - در سفر، بار بر دوش دیگران نبودن، خرج خود را به گردن دیگران نینداختن.

11 - مراعات حال همسفر، در صورتى که خسته یا مریض باشد.

12 - همکارى در کارها، برعهده گرفتن کارهاى سنگین در مسافرت.

13 - گوش کردن به حرف بزرگترها.

14 - مشورت با همسفران در انجام کارها و تصمیم گیریها.

15 - مواظبت بر خواندن نماز در اول وقت.

16 - پس از سفر، نقل نکردن سختیها و ناملایمات مسافرت.

17 در بازگشت از سفر، براى اهل خانه، هدیه و سوغات آوردن 18 - هنگام مراجعت از مسافرت به وطن، خدا را شکر کردن و بر نعمت سلامتى، حمد کردن.

براى تک تک آنچه یاد شد، احادیث مکررى در متون دینى آمده است که مجال طرح آنها نیست.

به علاوه، سفر وسیله شناخت است، هم شناخت خود، هم شناخت دیگران. چون رنجها و سختیهاى مسافرت و حالتهاى فوق العاده، جوهره انسان را مى نمایاند و خصلتهاى درونى بروز مى کند. حتى انسان میزان تحمل و مقاومت و کاردانى و تجربه خود را هم در سفر به محک مى تواند بزند.

از جمله سفرهاى پسندیده، مسافرت به شهرهاى مذهبى و زیارتگاهها و دیدن اماکن تاریخى و دیدار با بزرگان و شخصیتهاى علمى و اخلاقى است.

زیارت خانه خدا، مرقد حضرت رسول، قبور مطهر ائمه معصومین، مزار پاک شهداى راه حق، زیارت قبر انبیا و اوصیاء و اولیا و صحابه و تابعین. دیدار از مرقد علماى بزرگ، فرزندان اهل بیت و قبور مؤمنان و صالحان، همه از مواردى است که در متون دینى به آنها تشویق شده است و زیارت قبور امامان، نوعى تجدید عهد و پیمان با صاحبان ولایت است. امام سجاد(ع) بیست و پنج بار به سفر حج رفت.

به فرموده حضرت رضا(ع):

«هر امامى بر گردن دوستان و پیروانش، عهد و پیمانى دارد. از جمله امورى که وفاى به این عهد و پیمان است، زیارت قبور ائمه است.»

امید است که هر جا باشید، چه در سفر و چه حضر، ایامى خجسته و روز و شبى پربرکت داشته باشید.

«سفر آخرت »، سفر دیگرى است که همه در پیش داریم.

آن هم آداب و شرایط و پیش نیاز و تهیه مقدمات و رهتوشه لازم دارد که موضوعى جداست و نیازمند نگاهى دوباره و جدى.

ما ... همه مسافریم، و نیازمند آمادگى براى آن «سفر بى بازگشت ».

على(ع)، رهتوشه آن سفر را «تقوا» مى داند.