عوامل احباط

1. ارتداد (کفر پس از ایمان):

خداوند، اعمال کسانى را که از دین خود برگشته، در حال کفر بمیرند، باطل دانسته و آنان را اهل دوزخ شمرده است: «... و مَن یَرتَدِد مِنکُم عَن دِینهِ فَیَمُت و هُو کافرٌ فَأولـلـِکَ حَبِطَت أَعمـلُهُم فِى الدُّنیا والأَخِرَةِ و أُولئِکَ أَصحـبُ النّارِ هُم فیها خـلِدون» (بقره/ 217) «إِنّ الَّذِینَ ارتَدُّوا عَلى أدبرِهِم ... * فَأَحبَطَ أعمـلَهُم» = بى گمان کسانى که مرتد شدند ]و به حقیقت پشت کردند[...، پس خدا اعمالشان را باطل گردانید» (محمّد/ 25 ـ 28) البته برخى این آیه را درباره منافقان مى دانند که در این صورت مورد استشهاد نخواهد بود. در دو آیه نیز از شرک بعد از ایمان سخن به میان آمده که خود نوعى ارتداد است و عمل را باطل مى کند. در یک آیه، خطاب به پیامبر(ص) مى فرماید: ما به تو و کسانى که پیش از تو بودند ]پیامبران[= وحى کردیم که اگر شرک ورزى، اعمالت تباه مى شود و از زیان کاران خواهى شد: «و لَقَد أُوحِىَ إِلیکَ و إِلَى الَّذینَ مِن قَبلِکَ لَئِن أَشرَکتَ لَیحبَطنَّ عَملُکَ و لتَکونَنَّ مِن الخـسِرین» (زمر/ 65) در جاى دیگر، درباره مردم و این که شرک، اعمال پیشین آنان را باطل و بى اثر مى کند، سخن رفته است: «... و لَو أَشرَکوا لَحبِطَ عَنهُم مَا کانوا یَعمَلون». (انعام/88) در این که آیا عمل، به مجرد ارتداد یا با دوام ارتداد تا هنگام مرگ، حبط مى شود دو رأى وجود دارد: شافعى مى گوید: ارتدادى که تا زمان مرگ ادامه دارد، عمل را حبط مى کند; ولى مالک، مجرد ارتداد را موجب حبط دانسته است; لذا اگر مسلمانى حج به جا آورد; سپس مرتد و مجدداً مسلمان شود، شافعى مى گوید: حج از عهده او برداشته شده است; ولى مالک مى گوید: دوباره باید حج به جا آورد. دلیل نظر مالک، آیه 65 زمر است که به مجرد شرک، حبط حاصل مى شود. دلیل شافعى، آیه 217 بقره است. برخى پاسخ داده اند که جمله «فَیَمت و هُو کَافِر»، شرط حبط عمل نیست; بلکه شرط خلود در آتش است; یعنى حبط به مجرد ارتداد حاصل مى شود; ولى خلود و جاودانگى عذاب، به بقاى ارتداد تا زمان مرگ منوط است.