واژه شناسى

احباط، مصدر باب افعال و از ریشه «حبط» و در لغت، به معناى فاسد کردن و هدر دادن است، و تکفیر، مصدر باب تفعیل به معناى پوشاندن است که دو مصدر ثلاثى مجرد آن (کَفر و کُفر) نیز به همین معنا مى آید; هرچند تکفیر، معانى دیگرىِ مانند نسبت دادن غیر به کفر و بى دینى نیز دارد.

احباط و واژه هاى هم ریشه آن شانزده بار در قرآن آمده است و تکفیر و واژه هاى هم ریشه آن 14 بار در قرآن به کار رفته است. در آیاتى از احباط با واژگان و مضامین دیگرى نیز یاد شده است; مانند: ابطال یا باطل، اضلال، هضم، هباء منثور، احتراق، عدم اغناء، خاکستر بر باد رفته، سراب در بیابان و ضایع کردن عمل. در آیاتى نیز از واژه تکفیر و مشتقاتش استفاده نشده; ولى با این موضوع ارتباط دارند; مانند: زایل شدن گناه به وسیله نیکى که در آن واژه تبدیل آمده و در جاى دیگر واژه «درء» به معناى برطرف کردن به کار رفته است.

احباط در اصطلاح از میان رفتن ثواب یا استحقاق آن یا دیگر آثار عمل نیک به وسیله گناه، و تکفیر پوشیده و محو شدن عقاب یا استحقاق آن یا دیگر آثار گناه با انجام کار خیر است. در تعاریف متکلّمان و آیات قرآن، خودِ عمل، متعلّق احباط قرار گرفته; امّا به نظر فخررازى، این مطلب خالى از مسامحه نیست; زیرا خود عمل و اجزاى تشکیل دهنده آن بقا ندارند تا بتوان آن را محو و باطل کرد.