5 - اغتنام فرصت یا بهره وری
(و ابتغ‌ِ فِیما أَتَیک‌َ اللهُ الدارَ الأخرة‌َ و لا تَنْس‌َ نَصیِبَک‌َ من‌َ الدُّنیا و أحسَن‌َ کماأَحسَن‌َ اللهُ اِلیک‌َ) و در آنچه خدا به تو داد سرای دیگر را بجوی(جستجو کن)و بهره‌ات رااز دنیا فراموش مکن، و همان گونه که خدا در حق‌ّ تو نیکی کرد نیکی کن. مخاطب‌مستقیم این آیه پول پرست‌ِ خودخواه‌ِ بنی اسرائیل، یعنی قارون است که در کنار فرعون‌مظهر زور و سامری، سمبُل تزویر و فریب، به عنوان زر پرستی، با حضرت موسی مقابله‌می‌کردند، که این پسر عمو، یا پسر.
خالة حضرت موسی(ع) در آغاز از مؤمنان بود، که دنیا پرستی او را به کفر کشاند وعلیه آن حضرت توطئه کرد و سرانجام زمین او و گنج هایش را بلعید که داستان این‌ثروتمند مغرور و سرنوشت عبرت انگیز او در طی‌ّ 7 آیه از سوره قصص آمده است. درضمن این سه توصیه حقایق درخشانی نهفته است. در احکام نماز، وقت‌شناسی یکی ازمقدّمات و پیشاهنگ‌های نماز معرّفی و فُقَها در کتب فقهی برای نمازهای یومیّه، دقیقاسه زمان و وقت اَدا را مشخص فرموده‌اند، که عبارتند از وقت فضیلت، مشترک و مختص‌ّکه اوقات فضیلت در نماز صبح از اول سپیدة صبح تا پدیداری سرخی مشرقی است، و درنماز ظهر و عصر تا رسیدن سایة شاخص برابر اندازة خود است و در نماز مغرب تا از بین‌رفتن سرخی مغربی(شفق) و وقت فضیلت عشا از اول ذهاب حمرة مغربیّه تا نیمه شب‌می‌باشد و نیمه شب دیگر قضا خواهد شد. در روایات ما بر نماز اوّل وقت تأکید شده، چنان‌که پیامبر(ص) در پاسخ این سؤال که: برترین اعمال چیست؟ فرمود: «الصَّلوة‌ُ لِاَوَّل‌ِوَقتِها» علی(ع) نیز درنامه‌ای به محمد بن ابی بکر فرماندار مصر نوشت: «اِرتَقِب وقت‌َالصَّلوة‌ِ فَصَلِّها لِوَقتِها و لا تَجعَل قَبلَه‌ُ و لا تُؤَخِّرْها لِشُغل‌ٍ؛ مراقب اوقات تعیین شده‌نمازهایت باش و در وقت فضیلت و مقرّر آن را به جای آر. به خاطر بیکاری پیش از وقت‌آن و اشتغال به کاری انجام آن را از وقتش تأخیر میانداز.» امام صادق(ع) نیز می‌فرماید:«اِمتَحِنُوا شیعَتَنا عِندَ مَواقیت‌ِ الصَّلاة‌ِ کیف‌َ مُحافَظَتُه‌ُ علیها؛ پیروان ما را با نماز اول وقت‌بیازمایید که چگونه بر آن محافظت می‌نماییم.»حضرت رضا(ع) نیز به ابراهیم بن موسی‌حتی در بین راه فرمود: «غَفَرَ اللهُ لک‌َ لا تُؤخِّرون‌َ صلاة‌ً عن اوَّل‌ِ وقتها الی اخرِ وقتها من‌غیرِ علَّة‌ٍ.علیک‌َ ابداً بِاوَّل‌ِ الوقت‌ِ ؛ خد ترا بیامرزد هیچ نمازی را بدون علت از اول وقتش‌به تأخیر مینداز. بر تو باد به نماز اول وقت.»
حتی در روایتی از نماز اول وقت تعبیر به رضوان‌ُ اللهِ و نماز آخر وقت تعبیر به‌غفران‌ُ اللهِ(عفوُ اللهُ) شده. چنان که امام صادق(ع) فرمود: «اِنَّما جُعِل‌َ آخرَ الوقت‌َ لَلمریض‌ِو المعتَل‌ِّ و لمن له عذرٌ و اوَّل‌ُ الوقت‌ِ رضوان‌ُ اللهِ و اخرُ الوقت‌ِ عَفوُ اللهِ، و العفوُ لا یکون‌ُ اِلَّامِن تقصیرٍ، و اِن‌َّ الرَّجُل‌َ لِیُصلّی فی غیرِ الوقت‌ِ، و اِن‌َّ ثواب‌َ مافاتَه‌ُ من الوقت‌ِِ خیرٌ له‌ُ من‌أهلِه‌ِ و مالِه‌ِ .» این همه تاکید بر أدای نماز در اوّلین فرصت و خود داری از تأخیر وقت نمازهمان موضوع بهره وری است.
استفاده صحیح از وقت و عمر برای زندگی بهتر و متعالی‌تر است که در اخلاق‌اسلامی از آن به«اغتنام‌ِ فَرصَت «تعبیر می‌شده است. اوّلین درس نماز این است و هدردادن سرمایه گرانبهای عمر و فرصت‌های طلایی‌ای که چون ابر به طور نامحسوس، درگذر است. چنان که امام علی (ع) فرمود: «اَلفُرضَة‌ُ تَمُرُّ مَرَّ السَّحاب فَانتَهِزُوا فُرَص‌َالخیرِ» خسارت بزرگی است که به هیچ وجه قابل جبران نیست و اگر عاقلانه از آنها بهره‌برداری نشود، جز پشیمانی و اندوه چیزی عاید انسان در دنیا و آخرت نخواهد شد. چنان‌که حضرت علی (ع) می‌فرماید: «اِذا اَمکَنت‌َ الفُرصة‌ُ فَانتَهِزوافَاِن‌َّ اِضاعَة‌َ الفُرصَة‌ِ غُصَّة‌ٌ ؛وقتی فرصتی برایت پیش آید. آن را غنیمت شمار چرا، که از دست دادن فرصتها باعث‌غصّه و اندوه می‌شود. سعدی با الهام از این احادیث می‌گوید:
بودم جوان که گفت مرا پیرِ اُستادفرصت غنیمت است، نباید ز دست داد
و نیز مولا می‌فرماید:
م''''ا ف''''ت‌َ مَضی، و ما سَیَأتیک‌َ فَأَین‌َقُم فَاغتَنِم‌ِ الفُرصَة‌َ بین‌َ العَدَمَین‌ِ
که سعدی سروده است:
سعدیا دی رفت و فردا هم چنان موجود نیست درمیان این و آن فرصت شمار امروز را
پیامبر(ص) در وصایای خویش به اباذر فرمود: «یا اباذرُ اِغتَنِم خَمساً قبل‌َ خمس‌ٍ:شبابک‌َ قبل‌َ هِرَمِک‌َ و صِحَّتَک‌َ قبل‌َ سُقمِک‌َ و غِناک‌َ قبل‌َ فقرِک‌َ و فَراغَک‌َ قبل‌َ شغلِک‌َ وحَیاتَک‌َ قبل‌َ مَوتِک‌َ؛ ای اباذر پنج چیز را پیش از پنج چیز غنیمت دان؛ جوانیترا پیش ازپیری، سلامتیت را قبل از بیماری، دارائیت را پیش از تنگ دستی، فراغت و بیکاری،پیش از گرفتاری، زندگی ات را پیش از مرگ.»
به این ترتیب پیامبر اسلام پنج نعمت بزرگ را هشدار می‌دهد، که باید از این‌موهبت‌های الهی، به موقع بهره برداری شود تا از دست نرود و در راه پیشرفت خود وجامعه از اینها استفاده گردد مبادا که با سوء استفاده از اعتقاد به توکُّل و تقدیر الهی، ازتلاش و کوشش به خاطر کسالت و تنبلی و یأس و نومیدی، که مهم‌ترین عاملعدم استفاده‌از فرصتها است. برای تأمین آینده باز ایستیم، و از ثروت عمر و جوانی خود بهره نگیریم.حتی در روایات ما تسویف‌َ از اِلقائات شیطانی، یعنی کار امروز به فردا افکندن موردنکوهش قرار گرفته است. امام باقر(ع) فرمود: «اِیَّاک‌َ و التَّسویف‌َ فَاِنَّه‌ُ بحرٌ یُغرَق‌ُ فیه‌ِالهَلکی''''.» شاعر می‌گوید«خار در دیدة فرصت مفکن.»و هیچ گاه به فرمودة قرآن: (و لاتَیئَسُوا مِن رَوح‌ِ اللهِ) و(لا تَقنَطوُا مِن رَحمَة‌ِ اللهِ) از این‌رو مسلمانان را نشاید کار امروزبه فردا افکند از خود مأیوس شود.بلکه در سایة نمازهای پنجگانه روح امید را در خودبیافزائید و بکار مفید روزمره خود با استفاده از فرصتها بپردازیم. که سعدی شیرین‌سخن می‌گوید: جوانا ره طاعت امروز گیر که فردا جوانی نیاید ز پیر