نکات تفسیری مفهوم قوامیت

در تفسیر آیه (الرجال قوامون علی النسا) و معنای قوام بودن مردان بین علمای شیعه و سنی اختلاف نظرهای زیادی وجود دارد که با توجه به بررسی های مختلف که انجام داده ام، به اختصار به معرفی شمه ای از آراء ایشان می پردازم.

دسته اول معانی مختلفی را درباره نقش برتر مرد در خانواده بیان داشته اند و قوام بودن مردان را به معنی داشتن حق تادیب زن تعبیر نموده اند. مرحوم شیخ طوسی می فرمایند؛ قوام بودن به معنی داشتن «حق تدبیر» است، بدین معنا که مردان به امر به زنان در خصوص اطاعت از دستورات الاهی و دستورات همسرانشان قیام می کنند... صاحب تفسیر جامع البیان نیز تفسیری قریب به این معنا ارائه داده است، بدین معنا که مردان موظف به قیام به امور زنان خود هستند.10 بعضی دیگر از مفسران مانند قرطبی قوام بودن مردان را به معنای حمایت مردان از زنان و محافظت از ایشان تعبیر نموده اند که مختصر اشاره گردید.11 ایشان در ادامه این تعبیر، عهده دار بودن نفقه و تدبیر امور اقتصادی زن را به معنای قوام بودن مرد بر زن می داند؛ یعنی مردان علاوه بر دفاع و حفاظت از زنان، امر تدبیر، تحصیل و پرداخت نفقه زن را به عهده دارند.12

(ای یقومون بالنفقه علیهن والذب عنهن)

دسته دیگری از مفسران قوام بودن مرد را بر زن به سلطه مردبر زن تعبیرکرده اند13 غالب مواردی که به عنوان نمونه های برتری زنان بر مردان ذکر شده است، خدشه پذیر است. چه بسیاری از آن ها مواردی است که بیانگر اوضاع و احوال اجتماعی حاکم بر زنان در جامعه و زمان خاصی بوده است که اکنون در بسیاری از جوامع مصداق ندارد. مانند غلبه سواد و دانش در مردان، خانه نشینی زنان که منجر به دوری ایشان از مسایل و فعالیت های اجتماعی و مشارکت و اظهار نظر ایشان می شود. حال سوالی که این جا مطرح است، این است که تفضیل و برتری در این آیه شریفه علت است یا حکمت؟