3 ـ رابطه سائل و مسؤول
سؤال دو گونه است; سؤال به زبان تکوین و سؤال به زبان تشریع.
همه موجودات به زبان تکوین، دم به دم از خدا سؤال و خواهش دارند و خدا نیز هر لحظه به خواسته آنان پاسخ مى دهد.
} یَسْأَلُهُ مَنْ فِیالسَّماواتِ وَ اْلأَرْضِ کُلَّ یَوْم هُوَ فِیشَأْن{ .(1)
«هر آنچه در آسمان ها و زمین است از او مى خواهند و او نیز هر روز در کار جدیدى است.» زبان استعداد و تکوین هر موجودى از خدا حیات مى طلبد و خداوند حىّ، هر لحظه حیات آن ها را مى دهد. مراد از روز در آیه شریفه، هر جزئى از اجزاى روز است که از آن به «لحظه» و «آن»، تعبیر مى شود.
مولوى این آیه شریفه را بسیار زیبا به شعر در آورده و گفته است:
-
} کُلَّ یَوْم هُوَ فِیشَأْن{ بخوان کمترین کاریش به هر روز است آن لشکرى ز اصلاب سوى امّهات لشکرى ز ارحام سوى خاکدان لشکرى از خاک زان سوى اجل باز بى شک بیش از این ها مى رسد آنچه از جان ها به دل ها مى رسد این است لشکرهاى حق بى حدّ و مر از پى آن گفت ذکرى للبشر(2)
-
مر ورا بى کار و بى فعلى مدان کو سه لشکر را کند این سو روان بهر آن تا در رحم روید نبات تا ز نر و ماده پر گردد جهان تا که بیند هر کسى حسن عمل آنچه از حق سوى جان ها مى رسد و آنچه از دل ها به گل ها مى رسد از پى آن گفت ذکرى للبشر(2) از پى آن گفت ذکرى للبشر(2)
این ها سؤال به زبان تکوین و فطرت بود، اما سؤال به زبان تشریع و زبان انسانى عبارت است از آنچه ما آن را به گفتار آورده و بیان مى کنیم.
انسان علاوه بر این که سؤال به زبان تکوین دارد، از این سؤال نیز بهره مند است. آدمى با هر زبانى و هر زمانى مى تواند از خداى خود بپرسد و پاسخ دریافت کند; زیرا خداوند خیر المسؤولین است. بهترین کسى که مى توان از او بهترین چیزها را درخواست کرد; زیرا او قدرت مطلق داشته و بر انجام هر خواسته اى قادر است.