گروه سوّم

در این بخش, روایاتى که از ابزار ویژه نام مى برند, بررسى مى شوند:

1 . (الحسن بن على بن شعبة, فى تحف العقول عن الصادق(ع) و ذلک انّما حرم اللّه الصناعة التى هى حرام کلها, التى یجىء منها الفساد محضاً نظیر البرابط والمزامیر والشطرنج و کل ملهوبه والصلبان والاصنام وماأشبه من ذلک من صناعات الأشربة الحرام ومایکون منه وفیه الفساد محضاً ولایکون منه ولافیه شىء من وجوه الصلاح فحرام تعلیمه وتعلّمه والعمل به وأخذ الأجر علیه وجمیع التقلّب فیه من جمیع وجوه الحرکات کلّها)39 امام صادق(ع) فرمود: خداوند, ابزارى را که به جز فساد, بهره اى از آنها نمى شود برد, حرام کرده است, مانند: ابزار لهو و شطرنج و هر آنچه لهو به آن انجام گیرد و صلیب و بت و مانند آن, از نوشیدنیهاى حرام, که در آن فساد و تباهى است و هیچ گونه صلاحى در آنها نیست. پس فراگیرى و آموزش و انجام دادن و مزدگرفتن بر آن و هر کار دیگر با آن, حرام خواهد بود.

2 . (عنه(ع) فامّا وجوه الحرام من وجوه الاجارة أو یواجر نفسه فى صنعة ذلک الشىء او حفظه أو لبسه أو یواجر نفسه فى هدم المساجد ضراراً أو قتل نفس بغیر حلّ او حمل التصاویر والأصنام والمزامیر و البرابط والخمر والخنازیر و المیتة والدّم أو شىء من وجوه الفساد الذى کان محرّماً علیه من غیر جهة الاجارة فیه.)40 فرمود: گونه هاى حرام از اجاره این که انسان خود را اجاره دهد براى خراب کردن مسجد, یا کشتن انسان بى گناه, یا حمل صورتها و بتها و ابزار موسیقى و شراب و خوک و مردار و خون, یا چیزى که در آن فساد است.

3 . (محمدبن على بن الحسین باسناده عن شعیب بن واقد, عن الحسین بن زید, عن الصادق, عن آبائه(ع) فى حدیث المناهى قال: نهى رسول اللّه(ص) عن اللعب بالنرد والشطرنج والکوبة والعرطبه وهى الطنبور والعود و نهى عن بیع النّرد.)41 رسول خدا(ص) بازداشت از بازى با نرد و شطرنج و ورق و سه تار و نى و همچنین نهى فرموداز فروختن نرد.

4 . (محمد بن یعقوب, عن عدة من اصحابنا عن احمد بن محمد بن خالد, عن عثمان بن عیسى, عن اسحاق بن جریر قال سمعت ابا عبداللّه(ع) یقول: ان شیطاناً یقال له: القفندر إذا ضرب فى منزل الرجل أربعین صباحاً بالبربط ودخل الرجال وضع ذلک الشیطان کلّ عضو منه على مثله من صاحب البیت ثم نفخ فیه نفخة فلایغار بعدها حتى تؤتى نساؤه فلایغار.)42 اسحاق, پسرجریر مى گوید:از امام صادق(ع) شنیدم که فرمود: شیطانى است به نام قفندر, هرگاه, در منزل کسى چهل روز, وسائل لهو به کار رود, آن شیطان, هر عضو خود را برعضو همانند صاحب خانه قرار دهد و او از غیرت بیفتد چنانکه نسبت به ناموس خود, احساس غیرت نکند.

5 . (محمدبن یعقوب, عن عدة من اصحابنا, عن سهل بن زیاد, عن محمد بن عیسى اوغیره, عن ابى داود المسترق قال: من ضرب فى بیته بربط أربعین یوماً سلط اللّه علیهم, شیطاناً یقاله له: القفندر فلایبقى عضو من اعضائه الاّ قعد علیه, فاذا کان کذلک نزع منه الحیاء ولم یبال ماقال ولاماقیل فیه.)43 ابو داود گوید: آن که چهل روز در خانه اش ساز بنوازد, خداوند شیطانى را به نام قفندر بر او چیره مى کند, پس عضوى نمى ماند مگر این که بر آن مى نشیند. در این هنگام, حیا از وجود او بیرون مى رود و در گفته هایش بى باک مى شود.

6 . محمد بن یعقوب, عن عدّة من اصحابنا, عن سهل, عن على بن معبد, عن الحسن بن على الجزار, عن على بن عبدالرحمن, عن کلیب الصیداوى قال: سمعت ابا عبداللّه(ع) یقول: ضرب العیدان, ینبت النفاق فى القلب کما ینبت الماء الخضرة.)44 نى زدن, نفاق را در دل مى رویاند, همان گونه که آب, سبزى را مى رویاند.

7 . (محمد یعقوب, عن عدة من اصحابنا, عن سهل, عن احمد بن یوسف بن عقیل, عن ابیه, عن موسى بن حبیب, عن على بن الحسین(ع) قال: لایقدس اللّه اُمّة فیها بربط یقعقع ونایة (فایة) تفجع.)45 امام سجاد(ع) فرمود: پاک و مبارک نمى گرداند خداوند امتى را که در بین آنها, ساز و نى نواخته شود.

8 . (محمدبن یعقوب, عن على بن ابراهیم, عن ابیه, عن النوفلى, عن السکونى, عن ابى عبداللّه(ع) قال: قال رسول اللّه(ص) انهاکم عن الزفن والمزمار و عن الکوبات والکبرات.)46 رسول خدا(ص) فرمود: من شما را از ساز و رقص, باز مى دارم.

9 . (وفى عیون الاخبار, عن محمد بن عمر البصرى, عن محمد بن عبداللّه الواعظ, عن عبداللّه بن احمد بن عامر الطائى, عن ابیه, عن الرضا(ع) عن فى حدیث الشامى, أنّه سأل امیرالمؤمنین(ع) معنى هدیر الحمام الراعیة (عبیة) قال: تدعو على اهل المعازف والمزامیر والعیدان.)47 از امیر مؤمنان, درباره آواز کبوتر خانگى پرسیدند, حضرت فرمود: نفرین مى کند بر لهو و لعب بازان و ساز و نى نوازان.

10 . (وفى الخصال, عن محمدبن على ماجیلویه, عن محمدبن یحیى, عن محمدبن احمد, عن السیارى رفعه, عن ابى عبداللّه(ع) انّه سئل عن السفلة فقال من یشرب الخمر ویضرب بالطنبور.)48 از امام صادق(ع) پرسیده شد: فرومایگان, کیانند, حضرت پاسخ داد: میگساران و سه تارنوازان.

11 . (وفى الخصال,عن ابیه, عن سعد, عن ایوب بن نوح, عن الربیع بن محمد المسلى, عن عبدالأعلى, عن نوف, عن امیرالمؤمنین(ع) فى حدیث قال: یانوف! ایّاک ان تکون عشّار, أو شاعراً, أو شرطیّا, او عرّیفا, أو صاحب عرطبه وهى الطنبور, أو صاحب کوبه و هو الطّبل, فانّ نبى اللّه خرج ذات لیلة فنظر الى السماء, فقال: أمّا انّها السّاعة التى لاتردّ فیها دعوة الاّ دعوة عرّیف, أو دعوة شاعر, أو دعوة عاشر, أو شرطى, أو صاحب عرطبة, او صاحب کوبة.)49 امیرمؤمنان(ع) درسخنى فرمود: اى نوف! دَهْ یک ستان, شاعر, پاسبان, ور دست خلیفه, سه تار نواز, دُهل چى مباش; زیرا رسول خدا(ص) شب هنگام از منزل بیرون رفت و به آسمان نگریست و فرمود: در این هنگام, خواسته ها برآورده مى شود, مگر خواسته هاى, دَه یک ستانها, شاعر, پاسبان, وردست خلیفه, دُهل چى و سه تارنواز.

12 . (ورّام بن ابى فراس فى کتابه قال: قال(ع): لاتدخل الملائکة بیتاً فیه خمر أو دفّ, أو طنبور, أو نرد ولاتستجاب دعاؤهم وترفع عنهم البرکة.)50 فرمود: فرشتگان درخانه اى که در آن, شراب, دایره, دهل و نرد باشد, وارد نشوند و دعاى اهل آن خانه اجابت نشود و برکت از آنان برداشته شود.

13 . (على بن ابراهیم فى تفسیره عن ابیه, عن سلیمان بن مسلم الخشاب, عن عبداللّه بن جریح الملکى, عن عطابن أبى ریاح, عن عبداللّه بن عباس, عن رسول اللّه(ص) فى حدیث قال: اِنّ من أشراط الساعة اضاعة الصّلوات واتباع الشهوات والمیل إلى الأهواء [الى ان قال:] فعندها یکون أقوام یتعلّمون القرآن لغیر اللّه ویتخذونه مزامیر ویکون أقوام یتفقهون لغیر اللّه وتکثر اولاد الزّنا, ویتغنّون بالقرآن [الى أن قال:] ویستحسنون الکوبة والمعازف و ینکرون الأمر بالمعروف والنهى عن المنکر [الى أن قال:] فاولئک یدعون فى ملکوت السماوات الأرجاس الأنجاس.)51 رسول خدا(ص) فرمود: از نشانه هاى قیامت است: تباه ساختن نماز, پیروى از شهوتها, در چنین روزگارى, مردمان, قرآن را به انگیزه هاى غیرالهى فرا مى گیرند و در نزد آنان, دهل و ابزار لهو, نیکو شمرده شود. اینان را در آسمانها, پلید و نجس مى خوانند.

14 . (حدّثنا ابى قال: حدّثنا سعد بن عبداللّه, عن احمدبن محمد بن عیسى, عن العباس بن معروف, عن ابى جمیله, عن سعد بن طریف, عن الاصبغ نباته قال: سمعت علیاً(ع) یقول: ستة لاینبغى ان یسلم علیهم [الى أن قال:] فامّا الذین لاینبغى ان یسلم علیهم فالیهود والنصارى واصحاب النرد والشطرنج واصحاب الخمر و البربط والطنبور.)52 اصبغ بن نباته گوید از على(ع) شنیدم که مى فرمود: سزاوار نیست بر شش گروه سلام داده شود: یهودیان, نصرانیان, نرد بازان و شطرنج بازان, شراب نوشان, سازنوازان و دهل چیان.

روایات دیگرى نیز وجود دارد که از ابزار لهو, نام مى برند, امّا سند آنها سستند و غیر درخور اعتماد; از این روى, از آوردن آنها, خوددارى مى ورزیم.53 بحث ما, بر محور این روایات خواهد بود, زیرا گونه گونى دیدگاهها, درنوع نقد و بررسى و برداشت از این روایات, روشن مى شود; از این روى, بحث در این روایات را, از دو زاویه, پى مى گیریم: سند و دلالت.

سند: حدیث اوّل و دوّم که دوفراز از یک روایت هستند, از نظر سندى مرسل به شمار مى روند; از این روى, فقیهان, آن را حجت ندانسته اند.54 در حدیث سوم نیز, روایت گرانِ ناشناخته و غیر موثق وجود دارند: نامى از شعیب بن واقد در کتابهاى رجال نیامده و حسین بن زید هم, توثیق نشده است.

همچنین عبدالعزیز بن محمد بن عیسى و حمزه بن محمد بن احمد, که در سند صدوق واقع شده اند, توثیق نشده اند. در نتیجه, این حدیث از نظر سندى اعتبارى ندارد.

حدیث چهارم, اعتبار دارد و روایت گران آن, توثیق شده اند: عثمان بن عیسى از اصحاب اجماع و اسحاق بن جریر را نجاشى توثیق کرده است55 و احمدبن محمد برقى را هم نجاشى و هم شیخ طوسى توثیق کرده اند56.

حدیث پنجم, مرسل است و سهل بن زیاد ضعیف.

حدیث ششم, سهل بن زیاد ضعیف است و حسن بن على جزار, ناشناخته و على بن محمد را هم کسى توثیق نکرده است57.

حدیث هفتم, افزون بر ضعیف بودن سهل بن زیاد, موسى بن حبیب, توثیق نشده58 و احمد بن یوسف بن عقیل هم, ناشناخته است.

حدیث هشتم معتبر است.

حدیث نهم, محمدبن عمر البصرى ومحمد بن عبداللّه الواعظ, شناخته شده نیستند.

حدیث دهم, مرفوعه است و سیّارى تضعیف شده است59.

حدیث یازدهم, عبدالاعلى, توثیق نشده و نامى هم از نوف, در کتابهاى رجالى برده نشده و تنها درتعلیقه بهبهانى آمده: آن گونه که ازاخبار استفاده مى شود, وى از اصحاب خاص حضرت امیر(ع) بوده است60.

حدیث دوازدهم, مرسل است.

حدیث سیزدهم, از سلیمان بن مسلم خشاب, نامى در کتابهاى رجالى برده نشده است و عبداللّه بن جریح (گفته اند: عامى است)61 و عطابن ابى ریاح62, توثیق نشده اند.

حدیث چهاردهم, ابى جمیله, توثیق نشده, بلکه شمارى وى را تضعیف کرده اند63.