اصل ششم: خانواده, نهادى محورى

((ما بنى فى الاسلام بنإ احب الى الله تعالى و اعز من التزویج)).(21)پیامبر اکرم(ص)

((در منظر خداى متعال, هیچ نهادى در اسلام محبوبتر و عزیزتر از تشکیل خانواده بر پا نشده است.))

((ما استفاد امرو مسلم فائده بعد الاسلام إفضل من زوجه مسلمه, تسره اذا نظر الیها, و تطیعه اذا إمرها, و تحفظه اذا غاب عنها فى نفسها و ماله)).(22)پیامبر اکرم(ص)

((مرد مسلمان, بعد از نعمت اسلام, هیچ بهره اى برتر از داشتن همسرى مسلمان نبرده است; همسرى که نگاه به او براى شوهر مسرت بخش است, فرمانبردار است, و در غیاب شوهر, حافظ خود و مال همسر است.))

خانواده به عنوان یک نهاد اساسى در جامعه, یک اصل و محور به شمار مى رود و باید در بررسى مسایل زنان و ترسیم چهره زن مسلمان, به عنوان یک مبناى بى بدیل به شمار رود و هر آنچه که در جهت تقویت این بنیان و تعمیق روابط میان اعضإ آن, بویژه زن و شوهر به عنوان دو رکن اصلى این نهاد, کارساز است توصیه شود, و هر توصیه و پیشنهاد و ضابطه و برنامه اى که به تضعیف و سستى این نهاد بیانجامد به کنار رود. زن و مرد در هر موقعیت اجتماعى و فردى و در هر نقشى که قرار مى گیرند باید ((خانواده)) به عنوان یک اولویت, نقش خویش را در شکل گیرى آن موقعیت و آن نقش, ایفا کند. مدینه فاضله اى که اسلام ترسیم مى کند و جامعه مدنى و توسعه همه جانبه که اینک به عنوان یک آرمان جهانى براى ملتهاى مختلف و از جمله امت بزرگ اسلامى درآمده است, بدون حضور سازنده و فعال ((نهاد مقدس خانواده)) و بدون منظور ساختن همه شروط و لوازمى که شکل گیرى و تحقق ((خانواده مطلوب)) براى جامعه اسلامى ایجاب مى کند, امکان ندارد. خانواده به عنوان یک نهاد اجتماعى, هسته اولیه جامعه به شمار مى رود و خاستگاه موقعیت ممتاز و ویژه آن فقط رهنمودهاى دینى نیست. افزون بر آن همه تإکیدات دینى و ارزشهایى که براى آن وارد شده است و افزون بر آن همه دستورالعملهایى که در جهت شکل گیرى صحیح, تعیین مسوولیتها, راه حل مشکلات و تحکیم روابط خانوادگى, صادر شده است, منافع و ارزشهاى گسترده اى که دارد به عنوان واقعیاتى ملموس, براى همه روشن است. این است که در سخنى از امام رضا(ع) مى خوانیم که اگر حتى در باره ازدواج آیه اى نازل نشده بود و سنت و روایتى نیز وجود نداشت, همان نیکى به خویشان و إنس و الفتى که با دیگران در آن وجود دارد به اندازه اى هست که انسان عاقل و خردمند رغبت به آن کند و انسان موفق و کاردان به آن شتاب کند:

((لو لم تکن فى المناکحه آیه منزله و لا سنه متبعه, لکان ما جعل الله فیه من بر القریب و تإلف البعید, ما رغب فیه العاقل اللبیب و سارع الیه الموفق المصیب)).(23)

در اهمیت و ارزش نهاد خانواده و اهتمامى که در متون دینى به آن شده است همان دو رهنمودى که در آغاز از پیامبر اکرم(ص) آوردیم به خوبى گویاست. یکى ازدواج را که منشإ شکل گیرى خانواده است نهادى مى شمارد که در میان نهادهاى اسلامى ارزشمندتر و محبوبتر از آن وجود ندارد, و دیگرى نعمت داشتن همسرى شایسته و تشکیل خانواده اى مطلوب را پس از نعمت بزرگ ایمان به اسلام, بالاترین بهره انسان مسلمان مى داند و روشن است که این اختصاص به مرد مسلمان ندارد و شامل زن مسلمان نیز مى شود و بلکه از یک نظر, بهره زن بیشتر است, چرا که مسوولیت هزینه زندگى را نیز ندارد; نه هزینه دیگرى را و نه هزینه خود. و بدین گونه است که به فرموده حضرت صادق(ع) خدا عز و جل خانه اى را که خانواده در آن است دوست مى دارد و خانه اى را که محل طلاق است مبغوض مى دارد:

((ان الله عز و جل یحب البیت الذى فیه العرس, و یبغض البیت الذى فیه الطلاق)). (24)

شناخت صحیح مسایل زنان و داورى درست در باره احکام و حقوق, بدون توجه به جایگاه منحصر به فردى که نهاد خانواده دارد و سخن گفتن از حقوق فردى و اجتماعى مرد یا زن و بررسى حقوق متقابل زن و شوهر بدون عنایت کامل به نقش و موقعیت این نهاد در متون و منابع دینى و از منظر شارع مقدس, امرى ناشدنى است و نتیجه اى جز سست شدن یا اضمحلال این نهاد مقدس نخواهد داشت و حتى اگر در کوتاه مدت نیز به نفع زن یا مرد باشد در نهایت و در مجموع به زیان آنان خواهد بود. اگر توجه شود که حتى موضوعى چون ((طلاق)) که در نقطه مقابل ((ازدواج)), مبغوض ترین امر حلال به شمار رفته است(25) خود در جهت حفظ خانواده و در راستاى شکل گیرى مجدد ولى مطلوب آن است و زن و مرد را از وضعیت غیر قابل تحمل کنونى نجات داده و فرصت مجددى را براى آنان پدید مىآورد, به اهمیتى که این نهاد در نگاه شارع مقدس دارد بیشتر پى خواهیم برد.