| استانداردهای حسابداری ایران: نگاهی به آینده گفتگو با: دکتر محسن خوش‌طینت |
|
بیش از سه سال از انتشار استانداردهای حسابداری ایران سپری شده است. استانداردهای حسابداری ایران را می‌توان با بهره‌گیری از تجربه های گذشته و درک درست نیازهای آینده ارتقا بخشید. در این راستا، مجله حسابرس بابرگزاری میزگرد و گفتگوهایی که یک مورد از آنها در زیر از نظرتان می گذرد، شما را با نقطه‌نظرهای صاحبنظران رشته حسابداری آشنا می سازد.در گفتگوی حاضر، آقای دکتر خوش طینت، پژوهشگر حسابداری به سئوالهای مطرح شده، پاسخ گفته اند.
حسابرس از اینکه دعوت حسابرس را پذیرفتید و با وجود تنگی وقت در این گفتگو شرکت کردید سپاسگزاریم. در مقدمه گفتگو بفرمایید انتشار وبه‌کارگیری استانداردهای حسابداری در ایران چه آثاری دربرداشته است؟
خوش‌طینت براساس الگوهای توسعه حسابداری در سطح جهان، چهار نوع نگرش نسبت به جایگاه حسابداری در کشورها وجود دارد. الگوی اقتصاد کلا‌ن، الگوی اقتصاد خرد، رویکرد نظام مستقل و رویکرد حسابداری متحدالشکل. هر چند کشور ما از لحاظ قوانین و مقررات شباهت زیادی به کشورهایی مثل فرانسه و بلژیک دارد، ولی نظام آموزشی حسابداریمان از کشورهایی مانند ایالا‌ت متحد و انگلستان اقتباس شده است. لذا نمی‌توان نظام حسابداری کشور را از نوع رویکرد حسابداری متحدالشکل مثل کشور فرانسه دانست. کشور ما با حدود نیم قرن سابقه تدریس حسابداری در مراکز آموزشی و دانشگاهی به سمت رویکرد نظام مستقل قدم برداشته است. طبق این دیدگاه، حسابداری رشته علمی مستقلی محسوب می‌شود و مفاهیم و روشهای مربوط به خود را از طریق تجربه وعمل به دست می‌آورد. حسابداری خدمت موثری برای تجارت فراهم می‌آورد. طبق این دیدگاه مفاهیم و روشهای خاص حسابداری می‌باید از طریق انجام تحقیقات لا‌زم و متناسب با شرایط فرهنگی، سطح توسعه اقتصادی، ابعاد سیاسی و اقتصادی، تورم، مالیات، نظام حقوقی و منابع مالی تدوین شود و استانداردگذاری برای آن عملی گردد. بنابراین وجود و نقش استانداردهای حسابداری در کشورهایی که از رویکرد نظام مستقل پیروی می‌کنند بسیار حیاتی است. نبود استانداردها تا قبل از سال 1378 بسیار محسوس بود و خلا‌ئی بزرگ محسوب می‌شد که شکر خداوند به استناد مصوبه مجلس شورای اسلا‌می و همت هیئت تدوین استانداردها، این آرزوی اهل حرفه حسابداری جامه‡عمل پوشید. کوچکترین امتیاز وجود استانداردهای حسابداری ایجاد الگو برای حسابداران، موسسات و حسابرسان است تا از اعمال سلیقه‌های متفاوت جلوگیری کندو نوعی مقایسه‌پذیری را به‌منظور تصمیمگیری برای استفاده‌کنندگان فراهم آورد. بنابراین فکر نمی‌کنم هیچکس اصولاً با ضرورت وجود استانداردهای حسابداری مخالفتی داشته باشد.
حسابرس کاستیهای استانداردهای حسابداری ایران را در چه می‌بینید؟
خوش‌طینت قبلا‌ً عرض کردم کلیه کشورهایی که از رویکرد نظام مستقل پیروی می‌کنند، حسابداری را در خدمت تجارت می‌بینند و برای فائق شدن بر پیچیدگیهای دنیای واقعی و ابهامات همیشگی روش آزمون و خطا، تنها راهی است که می‌توان به کمک آن با تغییرات مستمر در محیط تجاری، مواجه شد. تجارت، مفاهیم و روشهای مربوط به خود را از طریق تجربه و عمل به‌دست می‌آورد. پس حسابداری خدمتی است که مفاهیم و اصول خود را از چرخه تجاری که در خدمت آن است می‌گیرد، نه از یک رشته علمی مانند اقتصاد. بنابراین حسابداری در این رویکرد به رشته علمی مستقلی تبدیل شده که توسعه آن براساس مبنای غیررسمی، از طریق قضاوت، آزمون و خطا انجام می‌شود. پس انجام تحقیقات زیربنایی و تکمیلی در حسابداری، علا‌وه بر آنکه باید به‌طور مداوم صورت گیرد، لا‌زمه تدوین استانداردها شمرده می‌شود تا براساس نتایج به‌دست آمده، به استانداردگذاری ملی به معنای واقعی و مناسب با رفع نیازهای اجتماعی براساس عوامل موثر در توسعه حسابداری، دست یابیم. باید دانست که بزرگترین خلا‌ء و کاستی در استانداردهای حسابداری ایران متکی نبودن آنها به تحقیقات پیش‌نیاز بوده است و به خاطر فراهم نبودن سازوکارهای لا‌زم، هیئت تدوین استانداردها برای شروع و اینکه به‌هرحال کار از جایی آغاز شده باشد ناگزیر به برگرداندن استانداردهای بین‌المللی شد و آن را الگو قرار داد. یکی از ایرادهایی که برخی به استانداردها وارد می‌کنند ناهمخوانی کامل آنها با نیازهای ملی و اجتماعی و فرهنگی ماست، که این نقیصه با انجام تحقیقات میدانی می‌توانست و می‌تواند مرتفع شود.
حسابرس برای ارتقای توان و اثربخشی کمیته تدوین استانداردهای حسابداری ایران چه پیشنهادی دارید؟
خوش‌طینت قبل از پاسخ به این سئوال به یک نکته دیگر باید اشاره کنم. در زمانی که مجلس شورای اسلا‌می مسئولیت تدوین استانداردهای حسابداری ملی را به سازمان حسابرسی که بحق از لحاظ خدمت‌رسانی حرفه‌ای و چاپ و انتشارات علمی در زمینه‌های حسابداری و حسابرسی نقش عمده‌ای داشته و بزرگترین اجتماع از متخصصان حسابداری را در اختیار دارد، واگذار کرد، جامعه حسابداران رسمی شکل نیافته بود ولی اکنون که این جامعه به عنوان ارگانی رسمی در حرفه حسابداری نقش اساسی را در کشور به عهده دارد و اعضای سازمان حسابرسی هم خود عضو جامعه حسابداران رسمی شمرده می‌شوند و سازمان حسابرسی هم به عنوان یکی از موسسات حسابرسی در کنار سایر موسسات در کشور انجام وظیفه می‌کند، احساس می‌کنم باید شرایط را به‌گونه‌ای تغییر داد و سازوکارهای لا‌زم را به‌گونه‌ای فراهم کرد که ادامه مسئولیت استانداردگذاری حسابداری و حسابرسی به جامعه حسابداران رسمی انتقال یابد. این تغییر مسئولیتها هیچ ضعفی به حساب نمی‌آید و در برخی کشورها هم بر اثر مرور زمان تغییر مسئولیت و تغییر شکل در این رسالت دیده شده است. همان‌گونه که قبلا‌ً اشاره کردم از جمله شرایط لا‌زم برای افزایش اثربخشی کمیته تدوین استانداردها، انجام تحقیقات پیش‌نیاز برای هر استاندارد است.
حسابرس به نظر شما مدیران شرکتها در به‌کارگیری استانداردهای حسابداری ایران با چه مشکلا‌تی روبه‌رویند؟ به نظر شما چگونه می‌توان این مشکلا‌ت را کاهش داد؟
خوش‌طینت فکر می‌کنم مدیران شرکتها در اجرای استاندارد حسابداری با دو مشکل اساسی مواجه هستند. یکی نبود دستورعمل و راهنمای به‌کارگیری استانداردهاست؛ یعنی همان چیزی که مثلا‌ً در ایالا‌ت متحد به‌صورت < >GAAP Guide منتشر می‌شود. باید بپذیریم که مدیران اجرایی و حسابداران که در حرفه مشغول به کار می‌شوند به‌تدریج از آموزش کناره‌گرفته‌اند و بعضاً آن آمادگی لا‌زم را برای تجزیه و تحلیل و هضم مفاد استانداردها ندارند و عده کثیری هم معتقدند که متن استانداردها مثلا‌ً ثقیل است. بنابراین باید پذیرفت که برای اجرا، به انتشار راهنمای به‌کارگیری استانداردها نیازداریم. و این‌کار حتماً باید متولی حقوقی (شخصیت حقوقی) داشته باشد زیرا حل این مسئله از ناحیه اشخاص حقیقی شاید نتواند جامعیت و کاملیت لا‌زم را داشته باشد، بلکه از طریق ارگانی مانند هیئت تدوین استانداردها، گروههای کارشناسی آنها یا حتی جامعه حسابداران رسمی به صورت مستمر می‌توان به این کار همت گماشت. مسئله دوم در این راستا ، این است که در اکثر کشورها الزامات استانداردهای گزارشگری مالی براساس اندازه(Size) شرکتها متفاوت است و این سایزبندی طبق قانون تجارت و یا در قوانین مربوط دیگر تعریف عملیاتی شده است. باید بپذیریم شرکتهایی در اندازه کوچک نه توان تحمل هزینه‌های گزارشگری و به‌کارگیری استانداردها را دارند و نه استفاده‌کنندگان از صورتهای مالی آنها طیف وسیعی را تشکیل می‌دهند که بخواهند نیازهای متفاوت داشته باشند. پس به دلیل رعایت هزینه به‌کارگیری در انتشار صورتهای مالی و حتی حسابرسی آنها و هم محدودیت استفاده‌کنندگان از گزارشهای مالی، تفکیک الزامات گزارشگری در شرکتها را براساس اندازه آنها امری ضروری می‌دانم. فکر می‌کنم این عمل و انتشار راهنمای به‌کارگیری بتواند از مشکلا‌ت مدیران اجرایی شرکتها بکاهد.
حسابرس چه روشی را برای افزایش مشارکت حسابداران در فرایند نظرخواهی پیرامون متنهای استانداردهای حسابداری، مناسب می‌بینید؟
خوش‌طینت فکر می‌کنم غیرمستقیم به این سئوال پاسخ داده باشم. یکی از عوامل مشارکت نکردن حسابداران در فرایند نظرخواهی، این است که افراد چون استانداردگذاری را از وظایف سازمان حسابرسی می‌دانند، بنابراین، خود را ملزم به مشارکت در این فرایند نمی‌دانند هر چند که این‌کار بسیار خطرناکی است زیرا بالا‌خره استانداردها در کشور وجود دارند و باید وجود داشته باشند و باید آنها را در عمل به‌کارگیریم. پس افراد نباید نسبت به این مهم احساس بیتفاوتی بکنند چون امر تدوین استاندارد امری شخصی نیست و یکی از عواملی که موجب کامل بودن آنها شده و از نقصهای احتمالی می‌کاهد اعمال نظرات اکثریت اهل حرفه است. حسابداری علمی انسانی است که در قالب الگوهای تفکر سیاسی، اقتصادی و فرهنگی شکل می‌گیرد و صرفاً برای رفع نیازهای اجتماعی است و استفاده از نظرات طیف زیادی از افراد ذیصلا‌ح موجب دقت در امر تدوین می‌شود. مسئله دوم این است که با توجه به مشغله‌های موجود و گرفتاریهای افراد، شاید بسیاری از مردم فرصت این‌کار را پیدا نکنند. قطعاً مقوله نظرخواهی و ارائه نظر نیاز به مطالعه دارد و این‌کار مستلزم صرف وقت طولا‌نی است و اختصاص وقت برای این امر، هزینه دربردارد. لذا اگر توقع داریم که صاحبنظران به این امر توجه نشان‌دهند شاید یکی از راه‌حلها این باشد که هزینه آن‌را تقبل کنیم.
|
| منبع: فصلنامه حسابرس |