| تلاش برای ارتقای شفافیت حسابداری در کُره |
| Kee-Young Chung |
|
مقدمه اگرچه تاریخ بشر همیشه همراه با پیشرفت و توسعه بوده است، اما متاسفانه همین تاریخ ترقی و توسعه، همواره با تاریخ فساد ملازمه داشته است. به‌ویژه اینکه حتی شبح فساد1 به‌عنوان عامل بسیار مهمی برای منبع اصلی قدرت کنترل‌کننده در هر دورانی بوده است. برای مثال، در طول قرون وسطی که مذهب به‌عنوان معیار اصلی وضع قوانین و مقررات اجتماعی در اروپا بود، تعدی و فساد واتیکان از جمله افراطهایی به‌حساب می‌آمد که نهایتاً به سقوط اصول و احکام مذهبی قرون وسطی انجامید. امروزه یکی از منابع بسیار تعیین‌کننده قدرت، قدرت اقتصادی ساختاریافته از طریق بازار سرمایه است. در نتیجه بازار سرمایه به جولانگاهی جدید برای فساد عصر جدید تبدیل شده است و فسادی که دست‌اندرکاران مختلف اقتصادی در بازار سرمایه مرتکب شده‌اند از مسائل متعدد اقتصادی- اجتماعی جهانی سرچشمه گرفته است. از میان انواع مختلف فساد بازار سرمایه، فساد حسابداری مسائل و مشکلات بسیار زیادی را در پی داشته است. رسوایی حسابداری شرکت انرون (Enron) و متعاقب آن سقوط شرکت ورلدکام (Worldcom) در سال 2001 منجر به وارد آمدن شوکی سهمگین بر پیکره بازار سرمایه امریکا شد که تا آن زمان به‌دلیل آنکه یکی از بازارهای باثبات در جهان بود، به‌خود می‌بالید. در کره، با پدیدار شدن رسوایی عظیم حسابداری و نتیجتاً سقوط گروه غول‌پیکر دوو (Daewoo) بعد از بحران ارزی آسیا در سال 1997، تحقیقات در زمینه رویه‌های حسابداری شرکتها، کیفیت اطلاعات حسابداری شامل صورتهای مالی، کیفیت حسابرسیها و استقلال حسابرسان، و مناسب بودن استانداردهای حسابداری و سیستمهای حسابرسی افزایش یافت. دیگر کشورهای آسیایی و کشورهای عضو اتحادیه اروپا نیز از این قاعده مستثنی نبودند. به‌منظور مقابله با چنین فسادهای مرتبط با اطلاعات حسابداری شرکتها، هر کشوری کوششهای خود را در راستای بهبود سیستماتیک زیرساختهای سازمان تدوین استانداردها و مراجع وضع مقررات حسابداری، ایجاد خودنظمی از طریق واحدهای اقتصادی و تقویت فعالیتهای نظارت اجتماعی، متمرکز کرده است. از بین اقدامات اصلاحی به‌عمل آمده توسط نهادهای مختلف، تاکید این مقاله بر کوششهای سازمان تدوین استانداردهای حسابداری و مراجع وضع مقررات حسابداری کره است و سعی دارد راههایی را برای کامل‌کردن این تلاشها پیشنهاد کند.
تعریف شفافیت حسابداری معنای واژگانی تقلب حسابداری و شفافیت حسابداری در حالی‌که تقلب حسابداری از زمانهای گذشته مورد استفاده قرار گرفته است، اما شفافیت حسابداری اصطلاح جدیدی است که تنها اخیراً به‌کار می‌رود. این دو اصطلاح از طریق پژوهشهای دانشگاهی گسترش پیدا نکرده‌اند بلکه از طریق روزنامه‌ها و دیگر رسانه‌های جمعی عمومیت یافته‌اند. برای مثال، شفافیت حسابداری ابتدا به‌عنوان اصطلاحی عمومی مورد استفاده قرار گرفت، سپس به هدفی اصلی در تحقیقات دانشگاهی تبدیل شد و بعدها توسط محققین مختلف به‌گونه‌های متفاوتی تعریف شد. به‌هر حال، چون این دو اصطلاح قبلاً به واژه‌های عمومی تبدیل شده بودند، در این مقاله سعی شده است تعریف واژگانی یا تعریف عمومی این اصطلاحات، نخست با نظر به معنی واژگانی2 تقلب و شفافیت، و سپس از طریق کاربرد آنها در مفاهیم و زمینه‌های حسابداری استنتاج شود. براساس فرهنگ لغت امریکایی هریتیج (Heritage)، ویرایش چهارم، تقلب عبارت است از: "اعمال فریبکارانه عمدی به‌منظور کسب سود غیرقانونی یا غیرمنصفانه". و بنابراین تقلب حسابداری را می‌توان به‌شرح زیر تعریف کرد: "اعمال فریبکارانه عمدی در فرایند تولید اطلاعات حسابداری شرکت به‌منظور کسب سود غیرقانونی یا غیرمنصفانه". حتی اگرچه تقلبهای حسابداری ممکن است از اشتباهات پیش‌بینی‌ناپذیر و غیرمنتظره سرچشمه گرفته باشند، اما بسیاری از این تقلبها- به‌خصوص آنهایی که منجربه تاثیرات اجتماعی شدید می‌شوند- درفرایند تدبیر و انجام اعمال حسابداری غیرقانونی عمدی برای مقاصد کسب سودهای خاص رخ می‌دهند. بنابراین تقلب حسابداری عموماً به‌مواردی اشاره دارد که افراد به‌صورت عمدی آنها را مرتکب شده‌اند. همین‌طور، براساس فرهنگ لغت امریکایی هریتیج، ویرایش چهارم، شفافیت چنین تعریف شده است: "کیفیت یا حالت شفاف‌بودن" به‌معنی "قابلیت تاباندن نور به‌گونه‌ای که اشیاء یا تصاویر به‌وضوح قابل رویت باشد". در صورت کاربرد این معنای واژگانی در زمینه حسابداری، شفافیت حسابداری را می‌توان چنین تعریف کرد: "کیفیت یا حالت شفاف‌بودن" به‌معنی "قابلیت اطلاعات حسابداری ارائه شده به‌گونه‌ای که (محتوای آنها) به‌وضوح قابل رویت باشد". واژه تقلب و شفافیت، به‌طوری‌که از معنای واژگانی آنها برمی‌آید، به دو وضعیت کاملاً متضاد اشاره دارند. به‌عبارت دیگر، زمانی که اطلاعات حسابداری واحدهای اقتصادی آن‌گونه که هستند، تهیه و ارائه می‌شود، مسائل مرتبط با تقلب حسابداری به‌منصه ظهور در نخواهد آمد. ولی در صورتی‌که اعمال غیرقانونی عمدی درکار باشد، دستیابی به شفافیت اطلاعات حسابداری مشکل خواهد بود. براساس نگرش اندک متفاوتی، تقلب حسابداری و شفافیت حسابداری ممکن‌است به‌ترتیب به‌عنوان اظهارنظر منفی و مثبت در مورد صحت رویدادها و معاملات مشابه تعبیر شوند. چنین به‌نظر می‌رسد که ظهور اصطلاح جدید شفافیت حسابداری حاصل تلاشهای انجام شده در دهه 1990 باشد که به‌جای تاکیدبر جنبه منفی مرتبط با تقلب حسابداری، بر اهمیت اثرات مثبت شفافیت تاکید فراوانی داشته است. تعریف عملیاتی شفافیت حسابداری همان‌طور که قبلاً اشاره شد معنای واژگانی شفافیت حسابداری ممکن است چنین تعریف شود: "کیفیت یا حالت... قابلیت اطلاعات حسابداری ارائه شده به این که (محتوای آنها) به‌وضوح قابل رویت باشد." اما، چون این تعریف هنوز بسیار انتزاعی است، لذا به یک تعریف عملیاتی نیاز است تا بتوان تعیین کرد چه نوع فرصتهایی، وضعیت مالی خلاصه‌شده واحد اقتصادی- یعنی اطلاعات حسابداری- را به یک روش بسیار ثابت و بدون تغییر انتقال می‌دهند. در حال‌حاضر، براساس تعریفهای ارائه شده توسط سازمانها یا متخصصان مختلف که سطوح یا شاخصهای شفافیت حسابداری را اندازه‌گیری و منتشر می‌کنند، تفاوتهای اندکی در تعریف عملیاتی معنای «حالت شفاف اطلاعات حسابداری» وجود دارد که به‌شرح زیر می‌باشند: 1- تعریف مبتنی‌بر مبانی نظری حسابداری مالی اطلاعات حسابداری مبنای اصلی معاملات بازار سرمایه است و کارایی بازار سرمایه به‌کیفیت اطلاعات حسابداری متکی است. در نتیجه، مدتها قبل از آنکه علاقه‌های فعلی نسبت‌به شفافیت حسابداری تشدید شود، تحقیقات زیادی در مورد اینکه چه‌نوع اطلاعاتی برای سرمایه‌گذاران مفید است، انجام شد. به‌ویژه از زمانی که براساس اصول پذیرفته شده و یکسان، گزارشهای مالی شرکتها استاندارد شد، سازمان تدوین استانداردهای حسابداری هر کشوری در مورد ویژگیهای اصلی مورد نیاز برای مفید ارزیابی شدن اطلاعات حسابداری تحقیقاتی را انجام داد. اگرچه سازمانهای مختلف تدوین استانداردهای حسابداری تعاریفی را با تفاوتهایی اندک در مورد ویژگیهای کیفی اطلاعات حسابداری ارائه دادند، اما همه آنها به این توافق دست یافتند که اساسیترین این ویژگیها مربوط‌بودن و قابلیت اعتماد است. اطلاعات مربوط به اطلاعاتی اشاره دارد که از طریق کمک به استفاده‌کنندگان در براورد انتظارات، براساس نتایج رویدادهای گذشته، حال و آینده یا تایید یا اصلاح انتظارات قبلی خود براساس نتایج مذکور، آنها را قادر می‌سازد در تصمیمات خود تغییراتی دهند. اطلاعات قابل اعتماد به‌اطلاعاتی اشاره دارد که به‌طور صادقانه بیان شده‌اند، به‌صورت عینی قابل اثبات هستند و بی‌طرفانه و عاری از هرگونه جانبداری‌اند. با تفاوتی اندک در عبارات، ممکن‌است چنین بیان شود تا زمانی‌که سرمایه‌گذاران بموقع به‌اطلاعات قابل اعتماد و مربوط دسترسی داشته‌باشند، می‌توانند وضعیت مالی واحد اقتصادی را بدرستی درک کنند و شفافیت حسابداری ممکن است تحقق یابد. لذا بسیاری از سازمانها تعریف خود را از شفافیت برپایه ویژگیهای کیفی اطلاعات حسابداری بنا نهاده‌اند. علاوه‌براین، از آنجا که ویژگیهای کیفی اطلاعات حسابداری بر موارد ضروری برای مفید ارزیابی شدن اطلاعات تاکید دارد، لذا تلاشهایی برای افزودن دیگر ویژگیهای سیستماتیک همچون قابل دسترس بودن و قابل فهم بودن اطلاعات حسابداری انجام شده است. به‌عنوان مثال، کارگروه شفافیت و مسئولیت پاسخگویی صندوق بین‌المللی پول، شفافیت را چنین تعریف کرده است: "شفافیت به فرایندی اشاره دارد که از طریق آن اطلاعات مربوط‌به اقدامات، تصمیمات و اوضاع موجود، قابل دسترس، قابل رویت و قابل فهم می‌شود" و به‌عنوان ویژگیهای لازم، این موارد را در زمره ویژگیهای کیفی اطلاعات حسابداری قرار می‌دهد. 2- تعریف مبتنی‌بر کیفیت افشا اگرچه تعریف شفافیت حسابداری مبتنی‌بر ویژگیهای کیفی اطلاعات حسابداری در مقایسه با معنای واژگانی آن کاملاً ملموس و عینی است، با این‌حال، این تعریف هنوز شامل مفاهیم انتزاعی بسیاری است. در نتیجه، گروههای حرفه‌ای که به‌عنوان واسطه‌های بازار سرمایه عمل می‌کنند- مانند تحلیلگران مالی، سازمانهای رده‌بندی اعتباری، موسسات حسابرسی- شاخصهای خاصی را منتشر کرده‌اند که عینی و ملموس و ازنظر ریاضی مفاهیم قابل اندازه‌گیری از شفافیت حسابداری است. یکی از نمونه‌های اصلی این شاخصها، شاخص ابهام حسابداری3 است که توسط موسسه پرایس واترهاوس کوپرز (Pricewaterhouse Coopers) محاسبه و منتشر شده است. پرایس واترهاوس کوپرز ابهام حسابداری را چنین تعریف می‌کند: "فقدان رویه‌های پذیرفته شدة عمومی4، صریح5، صحیح6، و رسمی7 دربارة روشها و قواعد حسابداری". این تعریف بر کیفیت اطلاعات حسابداری افشا شده توسط واحد اقتصادی تاکید دارد و ممکن‌است در اندازه‌گیری شفافیت حسابداری مبتنی‌بر کیفیت اطلاعاتی که به‌طور واقعی در بازار سرمایه جریان دارد، به‌عنوان رویکردی عملی تلقی شود تا نظری. پرایس واترهاوس کوپرز موارد زیر را به‌عنوان دو عامل کلیدی اندازه‌گیری شفافیت حسابداری مورد آزمون قرار داد: 1- آیا استانداردهای حسابداری شفاف وجود دارد؟ 2- آیا واقعاً رویه‌های حسابداری شفاف در کشورهای مورد مطالعه، به مرحله اجرا درآمده است؟ به‌عبارت دیگر، از آنجا که استانداردهای حسابداری «پذیرفته شده عمومی، صریح، صحیح و رسمی» به استانداردهایی که قابلیت فراهم آوردن اطلاعات حسابداری مربوط و قابل اعتماد را دارند، برمی‌گردد، لذا تعریف بالا که توسط پرایس واترهاوس کوپرز ارائه شده، ممکن‌است تا اندازه‌ای مبتنی‌بر مبانی نظری حسابداری مالی به‌نظر برسد. اما، از طریق مبنا قراردادن استانداردهای حسابداری، سودمندی آن به‌عنوان یک شاخص کاربردی با به‌کارگیری و اجرای رویه‌های مناسب ارتقا می‌یابد.
تاثیر شفافیت حسابداری بر بازار سرمایه بازار سرمایه و شفافیت حسابداری ضمن اینکه بازار سرمایه فرصتهای فراوانی جهت تامین مبالغ زیادی سرمایه برای شرکتهایی که با مشکلات تامین مالی مواجه هستند، فراهم می‌کند، مشکلات ساختاری ذاتی نیز دارد که به ناتوانی آن در ارائه مستقیم اطلاعات تفصیلی در مورد شرکتهای سرمایه‌پذیر به سرمایه‌گذاران منجر می‌شود. به‌عبارت دیگر، مسئله اطلاعات نامتقارن در بازار سرمایه حاکم است. مسئله اطلاعات نامتقارن در بازار سرمایه مستقیماً به کارایی بازار سرمایه مربوط می‌شود. بازار زمانی به چنین درجه‌ای تنزل می‌یابد که شرکتها از ارائه اطلاعات ضروری و بموقع به سرمایه‌گذاران جهت تصمیمگیری قصور ورزند. در این صورت سرمایه‌گذاران ممکن‌است فرصت سرمایه‌گذاری مستقیم از طریق بازار سرمایه را از دست بدهند، یا حتی اگر تصمیم به سرمایه‌گذاری می‌گیرند، ممکن‌است قیمت بسیار کمتری نسبت‌به ارزش واقعی شرکت مربوط را پیشنهاد کنند. در صورت تداوم چنین وضعیتی، واحد اقتصادی قادر خواهد بود سرمایه مورد نیاز خود را تنها با پذیرش شرایط نامناسب تحمیلی تامین کند و حتی در شرایط بدتر، ممکن است شرکتها با نارسایی کامل عملکرد بازار سرمایه مواجه شوند به‌طوری‌که دیگر قادر به تامین مالی از طریق بازار سرمایه نباشند. به‌ویژه اخیراً، عدم شفافیت حسابداری تاثیر قابل ملاحظه‌ای برکارایی بازار در مقایسه با قبل داشته است و دلایل آن را می‌توان به‌شرح زیر خلاصه کرد: * نخست، در حالی‌که درگذشته سرمایه‌گذاران به‌تعداد اندکی از سرمایه‌داران عظیم محدود می‌شدند، اخیراً تعداد سرمایه‌گذاران مستقیم و غیرمستقیم در بازار سرمایه با توسعه اندازه بازار و پدیدار شدن ابزارهای مالی متعدد به‌طور چشمگیری افزایش یافته است. برای مثال، میزان مشارکت سهامداران امریکایی در بازار سهام در سال 2002 بالغ‌بر 50 درصد شده که نسبت‌به 20 سال قبل که این میزان 7/5 درصد بود، حدوداً 9 برابر افزایش یافته است. در نتیجه چنین رشد سریعی در تعداد سرمایه‌گذاران، سرمایه‌گذاران منفرد عملاً فرصتهای برقراری ارتباط مستقیم با سرمایه‌پذیران را از دست می‌دهند و بنابراین هم تعداد سرمایه‌گذاران و هم مبلغ سرمایه‌گذاریهایی که از تقلبهای حسابداری تاثیر می‌پذیرند، به‌شدت افزایش می‌یابد. * دوم، درحالی‌که سرمایه‌داران بزرگ معمولاً درگذشته فرصتهای سرمایه‌گذاری را در مرزهای اقتصادی محلی خود محصور کرده بودند، اما امروزه سرمایه‌گذاران از این فرصت برخوردارند که در بازارهای سرمایه جهانی سرمایه‌گذاری کنند. درنتیجه، مسئله مرتبط با اطلاعات نامتقارن دربازار سرمایه به‌دلیل مشکل زیاد در دستیابی به‌اطلاعات سرمایه‌گذاری در اثر مواردی چون محیط اقتصاد عمومی، شرایط تجاری خاص و دورافتادگی واحد اقتصادی از لحاظ جغرافیایی حادتر شده است. * سوم اینکه، با رشد سریع شرکتهای فناوری اطلاعات و توسعه نواوری ابزارهای مالی جدید، فعالیتهای شرکت بسیار پیچیده شده است. چنین پدیده‌ای، تدوین استاندارد را برای بیان نتایج کامل فعالیتهای شرکت به‌طور روزافزون مشکل ساخته است. در نتیجه، از آنجا که صدور استانداردهای حسابداری مناسب مستلزم صرف وقت بسیار زیادی است، لذا در بیشتر موارد، واحدهای اقتصادی به‌گزینش رویه‌های جسورانه حسابداری تمایل دارند، حتی اگر استانداردهای حسابداری مناسب برای حل و فصل چنین مواردی وجود داشته باشد؛ چون همواره، سرمایه‌گذاران عام از درک کامل محتوای واقعی اطلاعات حسابداری عاجزند، هنوز باز هم فرصتهای زیادی برای واحدهای اقتصادی باقی است تا تقلبهای حسابداری را مرتکب شوند. یک مثال بسیار خوب در این زمینه، تقلب حسابداری شرکت انرون است که بر استفاده از واحدهای اقتصادی با مقاصد خاص8، مبتنی است. نمونه‌ای از تقلبهای حسابداری و عکس‌العمل بازار سرمایه مسائل شفافیت نداشتن اطلاعات حسابداری از زمانهای بسیار گذشته وجود داشته است. به‌عنوان مثال، در ایالات متحد امریکا، که سردمدار بازار سرمایه توسعه یافته است، زمانی که شرکت مک‌سون اند رابینز (Mcson and Robins) عمداً صورتهای مالی خود را به‌واسطه متورم کردن ارزش موجودی کالا و حسابهای دریافتنی خود به مبلغ 19 میلیون دلار در مقایسه با مجموع ارزش کل داراییها به مبلغ 87 میلیون دلار به‌صورت نادرست ارائه کرده بود، رسوایی حسابداری عظیمی در سال 1940 به‌بار آمد و متاسفانه این نوع تقلبهای حسابداری امروزه نیز ادامه دارد. ارزیابی سرمایه‌گذاران در مورد شفافیت حسابداری کاملاً سرسختانه است. به‌عنوان نمونه، قیمت سهام شرکت ورلدکام، که در اوج خود در سال 1999 به 62 دلار برای هر سهم رسیده بود، بعداز افشای عمومی تقلب حسابداری آن شرکت، به‌طور چشمگیری سقوط کرد و به 6 سنت برای هر سهم کاهش یافت. مبلغ کاهش در قیمت سهام همواره بیش از مبلغ کاهشی است که از تقلب حسابداری تاثیر می‌پذیرد. به‌طوری‌که شواهد نشان می‌دهد زمانی که سرمایه‌گذاران نسبت‌به شفافیت اطلاعات حسابداری یک شرکت سرمایه‌پذیر ابهام و تردید داشته باشند، ارزش شرکت مذکور را به‌شدت تنزیل می‌کنند. همین‌طور، می‌توان چنین نتیجه گرفت که یکی از مهمترین دلایل کم‌نمایی ارزش بسیاری از شرکتها در اکثر جوامع در حال توسعه، از جمله آسیا، مشکلات شفافیت حسابداری است. اساساً، واحدهای اقتصادی یا بازارهای سرمایه که نسبت‌به فراهم آوردن اطلاعات شفاف قصور می‌ورزند، حتی در تامین سرمایه اندک نیز با هزینه‌های گزافی مواجه هستند و در نتیجه، اثرات تقلب حسابداری، با درنظر گرفتن کل بازار، منجربه هزینه‌های اجتماعی بیشتری در مقایسه با منافع می‌شود. در کره، بزرگترین رسوایی تقلب حسابداری به‌ثبت رسیده تاکنون، مربوط‌به گروه دوو است که به‌طور عمدی صورتهای مالی 12 شرکت وابسته خود را به مبلغ 9/22 تریلیون ون به‌صورت نادرست ارائه کرده بود. از آنجا که عملیات مستمری که وابستگی شدیدی به تامین مالی از طریق بدهی داشت، بعد از بحران ارزی 1997 غیرموجه جلوه می‌نمود، لذا گروه غول‌پیکر دوو یکباره سقوط کرد. از آن پس، رتبه شفافیت اطلاعات حسابداری بازار سرمایه کره تنزل یافت. علی‌رغم بهبود تدریجی در شفافیت حسابداری در نتیجه اقدامات اصلاحی متعدد، ارزیابی موسسات رتبه‌بندی اعتبارات بین‌المللی رضایتبخش نبود و به‌تنزل شدید ارزشگذاری شرکتهای کره‌ای منجر شد، به‌طوری‌که این موضوع با ایجاد یک اصطلاح جدید تحت عنوان «تنزیل کره» در بازار سهام کره مستند گردید. برای نمونه، شفافیت بین‌المللی در شاخص ادراک فساد9 که در سال 1998، یعنی درست بعد از وقوع بحران ارزی آسیا مورد آزمون واقع شد، کشور کره را در رتبه چهل و سوم از مجموع 91 کشور قرار داد و در سالهای بعد مقام کره در این شاخص به‌طور واقعی به مکان پنجاهمین تنزل یافت. حتی در سال 2001 یعنی زمانی که اقتصاد کره بر بسیاری از عواقب و پیامدهای بحران ارزی فائق آمده بود، کره در شاخص عدم شفافیت10 پرایس واترهاوس کوپرز به‌عنوان سی‌ویکمین کشور شفاف در بین 35 کشور مورد مطالعه ارزیابی شد و پایینترین ارزیابی در زمینه شفافیت در حسابداری و حاکمیت شرکتی11 نصیبش شد. با این حال، مسلم است که واقعاً این مصائب و مشکلات در تشویق و ترغیب کوششهای اصلاحی در جهت شفافیت حسابداری بازار سرمایه کره نقش مثبتی داشته‌اند. لذا تفاهم متقابلی بین شرکتها، سرمایه‌گذاران، حسابرسان، سازمان تدوین استانداردها و مراجع وضع مقررات در مورد اهمیت شفافیت حسابداری و همکاری مشترک جهت بهبود شفافیت حسابداری از طریق اقدامات اصلاحی سیستماتیک شکل گرفت. تلاش برای ارتقای شفافیت حسابداری در کره نقش دست‌اندرکاران بازار در تحقق بخشیدن به شفافیت حسابداری: با تمرکز بر بحران انرون به‌منظور تحقق بخشیدن به‌شفافیت حسابداری، شرکتها که واحدهای گزارشگری اطلاعات حسابداری هستند، حسابرسان که رسیدگی‌کنندگان اطلاعات حسابداری می‌باشند و سازمانهای تدوین استانداردها، مراجع وضع مقررات حسابداری و سرمایه‌گذاران، همه باید به‌وظایف اجتماعی خود عمل‌کنند. در غیر این‌صورت، زمانی‌که این دست‌اندرکاران بازار نسبت‌به انجام وظایف مربوط‌به خود قصور می‌ورزند، رسواییهای عظیمی همانند آنچه برای انرون رخ داد، پدیدار می‌شود. شرکت انرون که عملیات خود را در سال 1985 به‌عنوان یک شرکت انرژی در حد متوسط شروع کرد، در سال 2001 یعنی درست قبل از ورشکستگی به هفتمین شرکت بزرگ در امریکا تبدیل شد. انرون در طول حیات خود، سوابق بی‌نظیری را در زمینه وسعت بخشیدن به‌اندازه‌اش از طریق به‌کارگیری نواوری مدلهای معاملات جدید که اساساً مبتنی‌بر تجارت الکترونیکی و تجدید ساختار مداوم مدلهای تجاری استوار بود، در پرونده خود به ثبت رسانده بود. اما، تاکیدبر توسعه مناسبات تجاری از جمله وسوسه‌هایی بود که باعث شد مدیران عالی آن شروع به سرمایه‌گذاری در بخشهای ناکارامد کنند که همین موضوع بعدها منجربه نابسامانی ساختار مالی و کاهش سود عملیاتی آن شد. به‌منظور کارایی عملکرد بازار سرمایه، تهیه اطلاعات شفاف درباره تغییرات واقعی شرکت، توسط مدیران از اهمیت زیادی برخوردار است. با این حال، مدیریت انرون به‌منظور پرهیز از مسئولیتهای مرتبط با کاهش قیمت سهام، از طریق معاملات فیمابین شرکتهای فرعی سود ساختگی ارائه داد و بدهیهای خارج از ترازنامه بسیار زیادی از طریق عملیات واحدهای اقتصادی با مقاصد خاص به‌بار آورد. چنین اعمال متقلبانه‌ای حتی با ساختار کنترلهای داخلی شرکتها کشف نشده باقی‌ماند. زمانی که ساختار کنترل داخلی یک واحد اقتصادی از عملکرد صحیح باز می‌ماند، نقش حسابرسان مستقل بسیار حساس می‌شود، چون آنها مسئول ارائه اظهارنظر نسبت‌به این موضوع هستند که آیا صورتهای مالی شرکت به‌نحو منصفانه ارائه شده است یا خیر؟ از آنجا که حسابرسان مستقل انرون موفق به کشف تخلفات مالی نشده بودند، رسوایی انرون ضعفها و نارساییهای ذاتی موجود در سیستم حسابرسی مستقل معاصر را بزرگتر از آنچه بود نشان داد، به‌طوری‌که ادعاهایی مبنی‌بر اینکه حسابرسان مستقل نیز فعالانه در کنار مدیریت در طرحریزی و یا تدبیر این تقلب حسابداری مشارکت داشته‌اند، مطرح شد. همچنین رسوایی انرون سئوالات جدیدی در رابطه با استانداردهای حسابداری مطرح ساخت. به‌منظور اینکه وضعیت مالی یک واحد اقتصادی به‌نحو مناسبی در صورتهای مالی منعکس شود به استانداردهای حسابداری نیاز است تا رویه‌های حسابداری مناسب و صحیح را برای معاملات واحد اقتصادی تجویز کند. با این حال، سازمان تدوین استانداردهای حسابداری امریکا به‌دلیل فراهم کردن فرصتهای زیاد برای مدیران جهت اتخاذ رویه‌های متهورانه حسابداری در اثر قصور در تدوین استانداردهای شفاف برای حسابداری معاملات واحدهای اقتصادی با مقاصد خاص که توسط انرون به‌عنوان متداولترین ابزار جهت ایجاد بدهیهای خارج از ترازنامه مورد استفاده قرار گرفته بود، به‌شدت مورد انتقاد واقع شد. سرانجام، سئوال دیگری که مطرح شد در رابطه با نقش مراجع وضع مقررات حسابداری بود. به‌دلیل اینکه ویژگیهای اطلاعات حسابداری بسیار شبیه به کالاهای عمومی12 است، لذا وضع ضوابط و مقررات مناسب برای بهبود شفافیت اطلاعات حسابداری ضروری است. بنابراین، مراجع تدوین مقررات هر کشوری ضوابطی را در مورد نوع، حجم، شکل و نحوه تهیه و ارائه اطلاعات تفصیلی در بازار سرمایه وضع و بر رعایت آنها نظارت می‌کنند. با رسوایی انرون، مشکلات مربوط‌به سیستم نظارت‌بر شفافیت اطلاعات بازار سرمایه آشکار شد. به‌طوری‌که قبلاً بحث شد تقلبهای وسیع حسابداری یکی از واقعیتهای نارسایی بازار است. این تقلبها زمانی رخ می‌دهد که دست‌اندرکاران مختلف بازار از انجام نقش و وظایف خود قصور می‌ورزند. بنابراین، برای حل و فصل چنین مشکلاتی، بهبود تمام نقشها و وظایف ضروری است. با این حال، این گزارش بر کوششهایی که توسط سازمان تدوین استانداردهای حسابداری و مراجع وضع مقررات حسابداری کره جهت تحقق بخشیدن به شفافیت اطلاعات حسابداری به‌عمل آورده است، تاکید دارد. تلاش برای ارتقای شفافیت حسابداری به‌وسیله سازمانهای تدوین استانداردهای حسابداری چون استانداردهای حسابداری فراهم کننده مبنایی برای تهیه اطلاعات حسابداری هستند، بنابراین کیفیت استانداردهای حسابداری، معیار اصلی تعیین کیفیت چنین اطلاعاتی شمرده می‌شود. پس از بحران ارزی 1997 آسیا، در کره کوششهای متعددی برای ارتقای کیفیت استانداردهای حسابداری به‌عنوان شالوده تحقق شفافیت اطلاعات حسابداری صورت گرفته است. برخی از این کوششها به‌شرح زیر است: تاسیس انجمن حسابداری کره و گسترش راههایی برای بهبود شفافیت حسابداری 1- همگرایی جهانی استانداردهای حسابداری: پذیرش استانداردهای بین‌المللی حسابداری به‌عنوان ملاک اصلی به‌منظور ارتقای همگرایی جهانی13 استانداردهای حسابداری کره، هیئت استانداردهای حسابداری کره، استانداردهای بین‌المللی حسابداری را به‌عنوان ملاک اصلی14 پذیرفت تا استانداردهای حسابداری کره، حداقل الزامات اساسی استانداردهای بین‌المللی حسابداری را براورده سازد. بعد از رسوایی انرون، استانداردهای حسابداری مالی (FAS) امریکا که تا آن زمان طلایه‌دار استانداردهای حسابداری جهان بود، به‌دلیل اینکه با تمرکز بیش از حد بر تعیین الزامات جزئی به‌جای پرداختن به اصول کلی، فرصتهایی را برای مدیران در زمینه ارتکاب اعمال متقلبانه عمدی و سیستماتیک فراهم آورده بود، مورد انتقاد شدید قرار گرفت. در نتیجه، استانداردهای حسابداری مبتنی‌بر اصول15 هیئت استانداردهای بین‌المللی حسابداری (IASB) به‌عنوان جایگزینی مناسب، نظر جهان را به‌خود جلب کرد. نتیجتاً، هیئت استانداردهای حسابداری مالی امریکا (FASB) در حال حاضر درخصوص طرح تبدیل استانداردهای حسابداری موجود به استانداردهای مبتنی‌بر اصول کلی مشغول به‌کار است و در نوامبر 2002 به‌طور رسمی با هیئت استانداردهای بین‌المللی حسابداری برای همکاری در مورد تدوین استانداردهای حسابداری یکسان و هماهنگ توافق کرده است. هیئت استانداردهای حسابداری کره (KASB) از سال 2000 با تمرکز بر ارتقای همگرایی جهانی استانداردهای حسابداری کره (KAS)، بیشتر استانداردهای حسابداری موجود را کامل کرده است و تا سال 2005، زمانی‌که تمام شرکتهای سهامی عام اتحادیه اروپا ملزم به کاربرد استانداردهای بین‌المللی حسابداری خواهند شد، کار تدوین و اصلاح استانداردهای اصلی حسابداری را- با تکیه‌بر استانداردهای بین‌المللی حسابداری- تکمیل خواهد کرد. 2- بهبود در شکل و ساختار استانداردهای حسابداری کره هیئت استانداردهای حسابداری کره درک و فهم استانداردهای حسابداری را از طریق تبدیل شکل کلی آنها از فرم قانونی16، که در استانداردهای حسابداری مالی موجود استفاده شده بود، به‌شکل پاراگرافی17 بهبود بخشید. شکل پاراگرافی، که هم در استانداردهای حسابداری بین‌المللی و هم در اصول پذیرفته شده حسابداری امریکا به‌کار گرفته شده است، فهم‌پذیری استانداردهای حسابداری را از طریق ارائه توضیحات کافی در مورد اصول حسابداری، بهبود می‌بخشد و مبنایی را برای نتایج حاصل از فرایند تدوین استانداردها فراهم می‌کند. علاوه‌بر این هیئت تدوین استانداردهای حسابداری کره ساختار استانداردهای حسابداری مالی موجود- شامل استانداردهای حسابداری مالی کره، استانداردهای حسابداری مکمل و تفسیر استانداردهای مالی- را به‌منظور تدوین بیانیه استانداردهای حسابداری کره18 و تفسیر بیانیه استانداردهای حسابداری مجدداً سازماندهی کرد. 3- برنامه‌های آموزشی با هدف بهبود آشنایی عمومی با بیانیه‌های استانداردهای حسابداری کره و شفافیت حسابداری به‌منظور تسهیل در به‌کارگیری بیانیه‌های استانداردهای حسابداری، انجمن حسابداری کره19 تعدادی جلسات تشریحی در مورد بیانیه استانداردهای حسابداری جدید تدوین یا اصلاح شده، برگزار کرد و طرحهایی را برای افزایش فعالیتهای آموزشی در سال 2003 به‌اجرا درآورد. با انتشار رسمی 10 بیانیه استانداردهای حسابداری جدید در یک دوره نسبتاً کوتاه دو ساله بعد از تاسیس انجمن حسابداری کره، مقاومتهای زیادی از سوی اعضای حرفه حسابداری صورت گرفت. اما حمایتها و پشتیبانیهای فعالانه سازمان تدوین استانداردهای حسابداری از برنامه‌های آموزشی در کاهش میزان مقاومتها و بی‌نظمی‌های احتمالی ناشی از برداشت نادرست از استانداردها نقش تعیین‌کننده‌ای داشت. علاوه‌بر این، انجمن حسابداری کره در حال‌حاضر سعی دارد با برگزاری سمینارهایی درک و فهم اعضای حرفه حسابداری و عموم را درزمینه شفافیت حسابداری ارتقا بخشد. 4- فعالیتهای پژوهشی با هدف توسعه و بسط استانداردهای حسابداری جهانی علاوه‌بر بازنگری در استانداردهای حسابداری جهت همگرایی با استانداردهای بین‌المللی حسابداری، هیئت استانداردهای حسابداری کره خواهان آن است که نقش رهبری در هدایت پژوهشهای اصلی در مورد موضوعات مهم یا محتوای استانداردهای بین‌المللی حسابداری را که مستلزم اصلاحات یا بررسیهای خاصی است، به‌عهده گیرد؛ به‌خصوص در زمینه مسائل مرتبط با صنایعی که شرکتهای کره‌ای نقش پیشرو را در آن صنایع دارند- همانند بازیهای روی خط مستقیم، نیمه‌هادیها و کشتی‌سازی- به‌نظر می‌رسد استانداردهای حسابداری کره از طریق بسیاری از زمینه‌های تحقیقاتی می‌تواند جامعه بین‌المللی را هدایت کند. حاصل کوشش تدوین استانداردها و دستورکار آینده تا مارس 2003، هیئت استانداردهای حسابداری کره، 15 متن اولیه پیشنهادی20، 12 گزارش تحقیق، 10 بیانیه استاندارد و 7 پیشنویس منتشر کرده است. با نگاهی اجمالی به بیانیه استانداردهای حسابداری تازه انتشار یافته، طرحهای بازنگری در مورد استانداردهای حسابداری موجود در رابطه با اندازه‌گیری و شناسایی داراییها و بدهیها با تدوین استانداردهای حسابداری جدید در مورد موجودی کالا، اوراق بهادار، داراییهای مشهود، داراییهای نامشهود و سرمایه‌ای کردن هزینه‌های استقراض تکامل یافته است. بیانیه استاندارد حسابداری شناخت درامد که تاثیر مهمی بر سود شرکتها دارد، نیز اخیراً منتشر شده است. علاوه‌بر این، هیئت استانداردهای حسابداری کره بیانیه‌های استانداردهای حسابداری مربوط‌به تغییرات حسابداری و اصلاح اشتباهات، وقایع بعد از تاریخ ترازنامه و گزارشهای میاندوره‌ای را با هدف افزایش سطح شفافیت مرتبط با موارد افشا در صورتهای مالی منتشر کرده است. همچنین انجمن حسابداری کره بر حذف هرگونه تفاوتهای باقیمانده بین استانداردهای حسابداری کره و استانداردهای بین‌المللی حسابداری اهتمام ورزیده و همگرایی کامل با استانداردهای بین‌المللی حسابداری را تا پایان سال 2003 برنامه‌ریزی کرده است. کوششهای مراجع وضع مقررات حسابداری برای ارتقای شفافیت حسابداری از زمان بحران ارزی 1997 آسیا، تلاشهای مستمری به‌وسیله مراجع وضع مقررات حسابداری جهت ارتقای شفافیت حسابداری از طریق اعمال اصلاحات منظم انجام شده که آنها را می‌توان در قالب سه موضوع به‌شرح زیر دسته‌بندی کرد. 1- اصلاح حاکمیت شرکتها به‌منظور بهبود مسائل حاکمیت شرکتها در کره، بعد از بحران ارزی 1997، دولت حقوق پیشنهادی سهامداران21، سیستم رای‌گیری تجمعی22 و سیستم مدیران برون‌سازمانی23 را به‌منظور برقراری مبنایی منطقی جهت ایجاد سیستم مدیریت مبتنی‌بر سهامداران24 از طریق مدیران حرفه‌ای به‌جای سیستم مدیریت مبتنی‌بر راس گروه تحت کنترل خانوادگی25 معرفی کرد و در جهت تقویت و تحکیم آنها کوشید. علاوه‌بر این، کمیسیون تجارت منصفانه کره26 مجتمعها27 را به پذیرش سیستم شرکت اصلی به‌منظور حل و فصل مسائل حاکمیت شرکت در ارتباط با مشارکتهای متقابل سرمایه بین شرکتهای وابسته گروه تحت کنترل خانواده تشویق کرد. علاوه‌بر این، در راستای سامان بخشیدن به فعالیتهای مدیریت به‌صورت کارامد، کمیسیون مذکور تشکیل کمیته حسابرسی در تمام شرکتهای پذیرفته شده در بورس کره و بازار سهام کوزداک (KOSDAQ)، و شرکتهای سرمایه‌گذاری را که ارزش داراییهای آن بیش از دو تریلیون ون بود، اجباری ساخت. به‌ویژه برای ارتقای شفافیت حسابداری، شرکتهایی که ارزش داراییهای آنها بیش‌از 7 میلیارد ون یا بدهیهای آنها بیش‌از 50 میلیارد ون بود ملزم شدند تا سیستم کنترل داخلی حسابداری را که باید بعداً توسط حسابرسان مستقل اعتباردهی شود، به‌کار گیرند. براساس طرح اصلاحات پیشنهادی جهت بهبود شفافیت شرکتها، که در 8 نوامبر 2002 در سطح عمومی انتشار یافت، مسئولیت مدیران عالی برای بهبود در حاکمیت شرکت در سطح وسیعی افزایش یافت. مطابق طرح مذکور تایید تمام اسناد و مدارکی که به‌صورت عمومی منتشر می‌شود، توسط مدیران اجرایی و مدیران مالی الزامی خواهد شد، یک سیستم قانونی برای حمایت از افرادی که مانع از بروز فساد شوند، راه‌اندازی خواهد شد و تصویب و افشای صورتهای مالی با تصمیم هیئت‌مدیره اجباری خواهد گردید. 2- تقویت سیستم بررسی موسسه‌های حسابرسی کره قبلاً بخصوص برای نظارت مستقیم دولت بر خدمات حسابرسی حسابرسان مستقل و حسابداران رسمی یک سیستم بررسی موسسه‌های حسابرسی را برگزیده و به‌اجرا گذاشته بود. بعداز بحران ارزی سال 1997، نگرانیها نسبت‌به افزایش امکان حساب‌آرایی28 در صورتهای مالی شدت یافت. کمیسیون امنیت و آینده کره29 در انجام بررسی حسابرسی شرکتها، معیار انتخاب را برای بررسی حسابرسی شرکتهایی که امکان ارائه نادرست صورتهای مالی‌شان در مقایسه با دیگر شرکتها زیاد بود، تغییر داد. بعد از انجام یک بررسی، کمیسیون حسابرسانی را که سهل‌انگاری کرده بودند، با جریمه‌هایی همچون توصیه به وزارت دارایی جهت ابطال گواهی انجام کار یا تعلیق در انجام خدمات برای یک دوره طولانی تنبیه کرد. براساس نتایج قبلی، از بین شرکتهایی که حسابرسی آنها مورد بررسی قرار گرفته، 35 شرکت در سال 2001 و 57 شرکت در سال 2002، توسط کمیسیون امنیت و آینده کره مواخذه و تنبیه شده‌اند. 3- تقویت سیستم افشای شرکتها دولت کره بعد از بحران ارزی 1997، سیستم ارائه صورتهای مالی شش‌ماهه را به‌کار گرفته و سیستم دارت30 (DART) را که همانند سیستم ادگار31 (EDGAR) در امریکا بود ارائه کرد تا دسترسی آسان و بموقع به‌اطلاعات حسابداری بهبود یابد. همچنین قوانین و مقررات برای تحمیل جرایم سنگین بر کسانی که به‌طور غیرمنصفانه به معامله اوراق منصفانه می‌پردازند، به‌نحو مناسبی اصلاح شد و علاوه‌بر این، دولت از طریق معرفی یک سیستم افشای منصفانه، انتشار عمومی تمام اطلاعاتی را که برای تحلیلگران مالی و سرمایه‌گذاران اصلی ارائه می‌شود، اجباری کرد.
در طرح اصلاحات پیشنهادی منتشرشده در سال 2002، توصیه شده است که سیستم افشای مبتنی‌بر صورتهای مالی جداگانه به سیستم افشای مبتنی‌بر صورتهای مالی تلفیقی تغییر یابد، هر یک از مدارک انتشار یافته که حاوی اظهارنظر کارشناسی است باید امضای کارشناس را نیز داشته باشد، و ارزشگذاری تمام حق‌اختیارهای خرید سهام به ارزش منصفانه اجباری شود. نتیجه‌گیری و دستورکار آینده این مقاله به بحث درباره اقدامات انجام شده جهت ارتقای شفافیت حسابداری توسط سازمانهای تدوین استانداردهای حسابداری و مراجع وضع مقررات حسابداری کره پرداخته است. از لحاظ سیستماتیک، اعتقاد بر این است که کشور کره، سطح سیستم حسابداری خود را به‌حد قابل مقایسه با سطح جهانی رسانده است. در حال‌حاضر سازمان تدوین استانداردهای حسابداری کره دارای یک ساختار سازمانی حرفه‌ای و مستقل مشابه ساختار سازمان تدوین استانداردهای حسابداری امریکا یا هیئت استانداردهای بین‌المللی حسابداری است و با ملاک قراردادن استانداردهای بین‌المللی، همگرایی درخور ملاحظه‌ای را با استانداردهای بین‌المللی حسابداری انجام داده است. به‌علاوه، اقدامات منظم اصلاحی نیز به‌وسیله مراجع وضع مقررات حسابداری کره مشابه با قانون ساربینز آکسلی (Sarbanes-Oxley) امریکا انجام پذیرفته است که برای برخورد با رسواییهای بزرگ حسابداری در آن کشور گذرانده شد و جرقه آن با سقوط انرون زده شده است، انجام پذیرفته است. از جنبه دیگر، تشکیل هیئت نظارت بر حسابداری شرکتهای سهامی عام امریکا به‌منظور قانونمند کردن کار حسابرسان، بسیار مشابه وظایف کمیسیون امنیت و آینده کره در بررسی موسسه‌های حسابرسی بود. در آینده، الزاماتی همچون تشکیل کمیته حسابرسی در شرکتهای سهامی عام و تایید صورتهای مالی توسط مدیران عالی نیز در کره رایج خواهد شد. اگر چه طرحهای ارتقای منظم شفافیت حسابداری به بهبود چشمگیری منجر شده است، اما هنوز فرصت زیادی برای بهبود در حوزه‌هایی همچون مشارکت داوطلبانه و عملکرد صادقانه توسط واحدهای گزارشگر، شناساندن اهمیت شفافیت حسابداری به عموم افراد جامعه و نقش نظارتی و اعمال نفوذ جامعه وجود دارد. به‌عنوان مثال، در مارس 2003 مشخص شد که شرکت اس کی گلوبال (S K Global) از شرکتهای وابسته به گروه اس‌کی (SK) یکی از بزرگترین مجتمعهای کره، برای پنهان کردن وام بانکی خود به ارزش 881/1 تریلیون ون و افزایش متقلبانه سود خود از طریق ثبت حسابهای دریافتی ساختگی به ارزش 150 میلیارد ون، دفاتر خود را دستکاری کرده است. در نتیجه، صرف ریسک اعتباری مبادله اوراق قرضه شرکت به‌صورت چشمگیر تا سطح 2 درصد افزایش یافت و شاخصهای اصلی بازار سهام به مدت 8 روز متوالی سقوط کرد. خوشبختانه، با این حال، بازار سرمایه کره هراس چندانی، آن گونه که در طول بحران ارزی اواخر 1997 وجود داشت، از خود نشان نداد؛ به این دلیل که سرمایه گذاران به‌ویژه سرمایه‌گذاران خارجی رسوایی اس‌کی گلوبال را همانند رسوایی گروه دوو که به‌نظر می‌رسید ناشی از مشکلات ذاتی موجود در ساختار شرکت و در کل سیستم حسابداری کره باشد، تعبیر نکردند و در عوض، آن را به‌عنوان مشکلات مربوط به یک شرکت خاص و جداگانه ارزیابی کردند. در خاتمه، سازمان تدوین استانداردهای حسابداری و مراجع وضع مقررات حسابداری کره نه‌تنها به اعمال سطح وسیعتری از مقررات و مجازاتها نیازمند است، بلکه به فراهم آوردن آموزش مستمر جهت افزایش آگاهی عمومی نیز نیاز دارد.
پانوشت ها: 1- Shadow of corruption
|
| منبع: فصلنامه حسابرس |