تحولات جهانی حسابداری

دکتر یدالله مکرمی

حرفه حسابداری در طول یک‌سال و چند ماه گذشته به اندازه‌ای مطرح بوده که تاکنون سابقه نداشته است. مباحث طرح شده در ایالات متحد آثار عمیقی روی حرفه حسابداری و دنیای تجارت داشته است.

گردهمایی سالانه انجمن حسابداران خبره انگلستان و ویلز (ICAEW) در ماه مه برگزار شد. در این گردهمایی نام‌آورانی که نقش اساسی در مباحث مربوط به تنظیم آیین راهبری بنگاه، روابط بین استانداردهای حسابداری ملی و بین‌المللی، و اثربخش ساختن نقش مراجع ملی تنظیم مقررات در بازارهای واقعاً جهانی سرمایه دارند، شرکت داشتند.

در این گردهمایی اتیوپیس تافارا (EthiopisTafara) مدیر بین‌المللی کمیسیون بورس اوراق بهادار ایالات متحد (SEC)دیدگاه خود پیرامون برنامه‌های جدید کمیسیون را ارائه داد. درک هیگز (DerekHiggs) عضو شورای گزارشگری مالی انگلستان (FRC) و تدوین‌کننده گزارش هیگز درباره «نقش و اثربخشی مدیران غیرموظف»، سخنرانی کرد و سربرایان نیکلسون (Sir Bryan Nicholson) رئیس شورای گزارشگری مالی انگلستان دیدگاه خود پیرامون چگونگی اصلاح گزارش هیگز و نظر خود درباره تجدید سازمان شورای گزارشگری مالی را مطرح می‌ساخت. ماری کیگان (Mary Keegan) رئیس هیئت استانداردهای حسابداری انگلستان (ASB) و توماس جونز (Thomas Jones) عضو هیئت استانداردهای بین‌المللی حسابداری (IASB) نظر خود را درباره نقش سازمانهای یادشده در توسعه استانداردهای بین‌المللی حسابداری تشریح کردند.

پس از رسوایی «انرون» که شوکی عظیم برای جهان تجارت بود، بحث همیشگی استانداردهای حسابداری به نمایش آخر رسیده است.

دولتها، مراجع حرفه‌ای و مراجع تنظیم مقررات حسابداری، نه‌تنها در ایالات متحد بلکه در سراسر اتحادیه اروپا ناگزیر شدند شیوه کار سیستمهای خود را بازنگری کنند. کار همسازی استانداردهای متفاوت ملی که سالها در دستور کاربود با میل و رغبتی تازه مورد توجه قرار گرفته و سیل رسواییهای شرکتها کل موضوع را ضرورتی تازه بخشیده است.

در ایالات متحد، که حسابداریِ مبتنی بر مقررات رواج دارد، هیئت استانداردهای حسابداری مالی (FASB) پیشنهاد کرده است نظام مقررات‌گذاری به‌طور اساسی بازبینی و ساده‌سازی شود.

در اروپا، اتحادیه اروپا تأکید دارد استانداردهای بین‌المللی حسابداری تا سال 2005 حداقل برای شرکتهای پذیرفته‌شده در بورس اوراق بهادار، رسمیت یابد و ارقام مقایسه‌ای در ارتباط با استانداردهای بین‌المللی حسابداری تا سال 2004 ارائه شود و به‌عبارت دیگر انتقال از سیستم گزارشگری موجود به سیستم گزارشگری جدید باید تا پایان سال‌جاری انجام شود.

در انگلستان حرکت جدیدی برای تجدید ساختار مراجع تنظیم مقررات حسابداری آغاز شده است. در ماه مارس سال جاری سِر برایان نیکلسون، رئیس شورای گزارشگری مالی که نهادی دولتی است، با حفظ سمت به ریاست بنیاد حسابداری (AF) منصوب شد. با این حرکت سربرایان نیکلسون در مقام پاسدار اصلی و بلامنازع حرفه حسابداری انگلستان قرار گرفته است و شورای گزارشگری مالی تحت رهنمودهای وی خود را آماده می‌سازد تا به‌عنوان تنها مرجع تنظیم مقررات و استانداردهای حسابداری و حسابرسی کار خویش را دنبال کند.

با این تصمیمِ دولت، در حقیقت به‌عمر کوتاه بنیاد حسابداری خاتمه داده شد و شورای گزارشگری مالی که نظارت بر هیئت بررسی گزارشگری مالی (FRRP) و هیئت استانداردهای حسابداری را به‌عهده داشت بنیاد حسابداری را نیز زیرنظر گرفت. دولت انگلستان تاکید دارد که در دوران بیداری پس از انرون انتظار دارد هیئت بررسی گزارشگری مالی که به‌کار شرکتهایی که مقررات حسابداری را نقض کرده‌اند رسیدگی می‌کند، فعالتر شود.

پیش از این، شورای گزارشگری مالی انگلستان درک هیگز را مأمور کرده بود درباره «نقش و اثربخشی مدیران غیرموظف» دست به بررسی بزند. این بررسی در آوریل 2002 در اوج بحران انرون و رسوایی شرکتها آغاز شد. گزارش نهایی هیگز نقش مهمی برای مدیران غیرموظف در نظر گرفته است. گزارش هیگز بر محور اثربخشی مدیران شرکت در بالابردن عملکرد شرکت و همچنین موضوع پاسخگویی متمرکز است. گزارش در ژانویه 2003 منتشر شد و به «رهنمودهای راهبری شرکتها» الحاق خواهد شد. در گزارش هیگز دو پیشنهاد بیش از بقیه توجه را به خود جلب کرده است:

* معرفی مدیر ارشد مستقل که باید از آزمون جدید وابسته نبودن عبور کند، و

* این مدیر باید در دسترس سهامدارانی باشد که نتوانسته‌اند از طریق ارتباط با رئیس هیئت‌مدیره یا مدیر ارشد اجرایی مسائل خود را حل کنند.

نکات اصلی گزارش هیگز به‌شرح زیر است:

* تعریف جدید و روشنی از نقش مدیر غیرموظف،

* تفکیک نقش رئیس هیئت‌مدیره از مدیر ارشد اجرایی،

* مدیران ارشد اجرایی نمی‌توانند به سمت رئیس هیئت مدیره منصوب شوند،

* مدیران غیرموظف باید از میان تعداد بیشتری کاندیدا و با رعایت شایسته‌سالاری انتخاب شوند،

* تعریف جدیدی برای وابسته نبودن که حداقل نیمی از اعضای هیئت‌مدیره باید واجد آن باشند،

* بهبود قدرت استنتاج و پیشرفت حرفه‌ای مدیران،

* روابط نزدیکتر بین مدیران غیرموظف و سهامداران اصلی.

در امریکا کمیسیون بورس اوراق بهادار در جهت اجرای تصویبنامه ساربینزـ اوکسلی (Sarbanes-OxleyAct) به وضع مقررات پرداخته است و در نتیجه آن چارچوب افشا و ضوابط حسابداری برای شرکتهای امریکایی و غیرامریکایی به‌شدت تغییر کرده است. تصویبنامه یادشده هیئتی با نام هیئت نظارت بر حسابداری شرکتهای سهامی عام (PCAOB) را ایجاد کرده که مسئول ثبت‌نام، بازرسی و منضبط ساختن موسسه‌های حسابرسی و تدوین مقررات حاکم بر کنترل کیفیت حسابرسی، اخلاق، استقلال و دیگر استانداردهای مربوط به تهیه گزارش حسابرسی شرکتهاست. حسابداران رسمی و موسسه‌های حسابرسی باید نام خود را در هیئت نظارت ثبت کنند تا بتوانند شرکتهای پذیرفته‌شده در بورس را حسابرسی کنند. بدون تردید با فعال شدن هیئت نظارت، چارچوب مقررات انتظامی حسابرسان با تغییرات شدیدتری رو به‌رو خواهد شد.

طبق اعلام کمیسیون بورس اوراق بهادار ایالات متحد از اول آوریل 2003 شرکتهایی در بورس اوراق بهادار نیویورک (NYSE) و بازار سهام نزدک (Nasdaq) پذیرفته می‌شوند که مقررات زیر را رعایت کرده باشند:

* داشتن کمیته حسابرسی و در غیاب آن هیئت‌مدیره‌ای که تمام اعضای آن مستقل باشند،

* کمیته حسابرسی مستقیماً مسئول انتصاب، تعیین حق‌الزحمه، حفظ و نظارت بر کار موسسه حسابرسی طرف قرارداد برای تهیه گزارش حسابرسی و یا سایر خدمات حسابرسی و حسابداری است و موسسه حسابرسی باید به‌طور مستقیم به کمیته حسابرسی گزارش بدهد،

* کمیته حسابرسی باید مقرراتی برای دریافت، نگهداری و برخورد با شکایتهای مربوط به حسابداری، کنترل داخلی حسابداری یا مسائل حسابرسی وضع کند. مقررات باید به‌گونه‌ای باشد که کارکنان بتوانند بدون ذکر نام، و محرمانه نکات مربوط به مسائل سئوال‌برانگیز حسابداری و حسابرسی را طرح کنند،

* کمیته حسابرسی باید اختیار استخدام شورای مستقل و دیگر مشاوران مورد نیاز برای انجام وظایف خود را داشته باشد،

* شرکت باید بودجه مناسب برای کمیته حسابرسی را تأمین کند.

طبق مقررات جدید، مدیر زمانی مستقل قلمداد می‌شود که:

* هیچ‌گونه وجهی به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم به‌عنوان حق‌المشاوره یا پاداش (به‌جز مزایای مخصوص بازنشستگی) به‌غیر از حق‌الزحمه عضویت در هیئت مدیره یا کمیته‌های آن را از شرکت یا واحدهای وابسته به آن دریافت نکند،

* وابسته به شرکت یا واحدهای وابسته به آن، به‌جز در سِمَت عضویت هیئت‌مدیره و کمیته‌های آن نباشد،

مقررات جدید استثنائات زیر را برای شرکتهای غیرامریکایی درنظر گرفته است:

* کارکنان تنها زمانی می‌توانند حسابرسان را انتخاب یا انتخاب آنان را تأیید یا آنان را عزل کنند که مقررات قانونی کشور متبوع شرکت الزام کرده باشد،

* اگر اعضای هیئت‌مدیره از دو بخش موظف و غیرموظف تشکیل شده است، هرجا نام از هیئت‌مدیره در میان است تنها شامل اعضای غیرموظف می‌شود.

کمیته حسابرسی باید حداقل یک عضو متخصص مالی داشته باشد. کمیسیون بورس اوراق بهادار متخصص مالی عضو کمیته حسابرسی را شخصی تعریف کرده است که هر پنج ویژگی زیر را دارا باشد:

* اصول پذیرفته‌شده حسابداری (GAAP) مورد نیاز برای تهیه صورتهای مالی را بداند،

* بتواند به‌کارگیری اصول‌پذیرفته‌شده حسابداری در ارتباط با براورد مالی، هزینه‌های معوق و ذخیره‌ها را ارزیابی کند،

* در تهیه، حسابرسی، تحلیل و ارزیابی صورتهای مالی با توجه به سطح پیچیدگی در صورتهای مالی شرکت، تجربه داشته باشد،

* مقررات و کنترلهای داخلی حسابداری مرتبط با گزارشگری مالی را بداند، و با وظایف کمیته حسابرسی آشنا باشد.

موسسه حسابرسی زمانی مستقل از شرکت قلمداد می‌شود که مدیر ارشد، مدیر مسئول، یا سایر اعضای تیم حسابرسی که بیش از ده ساعت در کار حسابرسی مشارکت داشته باشند، از یک سال پیش از شروع کار حسابرسی نقش نظارتی در گزارشگری مالی شرکت نداشته باشند. نقش نظارتی در گزارشگری مالی عبارت است از مسئولیت مستقیم در تهیه یا نظارت بر تهیه‌کنندگان صورتهای مالی مشتری. مأموریت مدیرارشد و مدیرمسئول حسابرسی اگر پنج سال متوالی حسابرسی شرکت را به‌عهده داشته باشند باید به‌صورت چرخشی تغییر کند و شروع بعدی کار آنها در همان شرکت مستلزم گذشت 5 سال زمان است. این دوره برای مدیران شریک، 7 سال است.

موسسه حسابرسی در صورتی مستقل از شرکت قلمداد می‌شود که هیچ یک از شریکان منصوب شده برای کار حسابرسی شرکت‌ـ اعم از اینکه به حسابرسی شرکت اشتغال داشته باشند و یا در دوره چرخش باشند، هیچ درامدی به‌جز خدمات حسابرسی از شرکت نداشته باشند.

مصوبه یادشده موسسه‌های حسابرسی را به‌طور مطلق از ارائه خدمات معینی به مشتریان حسابرسی منع کرده است. طبق مقررات کمیسیون بورس اوراق بهادار حسابرسی که خدمات زیر را به مشتری حسابرسی عرضه کند مستقل قلمداد نمی‌شود:

* وظایف مدیریتی یا منابع انسانی،

* کارگذاری، معامله‌گری، مشاوره سرمایه‌گذاری یا خدمات سرمایه‌گذاری بانکی،

* خدمات قانونی یا تخصصی غیرمرتبط با حسابرسی.

به علاوه حسابرس از ارائه خدمات زیر نیز منع شده است:

* نگهداری حسابها یا خدمات مربوطی به سوابق حسابداری یا صورتهای مالی شرکت،

* طراحی و استقرار سیستمهای اطلاعات مالی،

* خدمات ارزیابی یا قیمت‌گذاری، اظهارنظر درباره مطلوب‌بودن یا مشارکت در این نوع خدمات،

* خدمات ارزیابی بیمه عمر، یا

* تأمین نیرو برای خدمات حسابرسی داخلی.

مشتریان حسابرسی موظفند در گزارشهای سالانه حق‌الزحمه پرداختی به حسابرس را برای آخرین دو سال مالی به تفکیک تحت چهار عنوان زیر افشا کنند:

* حق‌الزحمه حسابرسی،

* حق‌الزحمه خدمات حسابرسی مالیاتی،

* حق‌الزحمه مرتبط با خدمات حسابرسی،

* جمع سایر حق‌الزحمه‌ها.

به‌علاوه، به‌جز درباره حق‌الزحمه حسابرسی، ماهیت سایر حق‌الزحمه‌ها باید توضیح داده شود.

مصوبه یادشده تکلیف کرده است که هیچ‌یک از مدیران یا رؤسای شرکت نباید به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم و یا با اعمال فریبکارانه از طریق اعمال نفوذ، اجبار، زرنگی یا گمراه‌سازی، حسابرس مستقل را به ارائه خدمات گمراه‌کننده با اهمیت در ارتباط با صورتهای مالی وادار سازد.

گزارش سالانه شرکت باید دربرگیرنده «گزارشی درباره کنترلهای داخلی» باشد که در آن مسئولیت مدیریت برای ایجاد و نگهداری ساختار و مقررات کنترلهای داخلی کافی موردنیاز گزارشگری مالی و ارزیابی اثربخشی ساختار و مقررات کنترلهای داخلی موردنیاز گزارشگری مالی، ذکر شده باشد.

تجربه جهانی نشان می‌دهد دغدغه گزارشگری سالم و شفاف، موضوعی پیچیده و چالش برانگیز است و حل آن به اندیشه باز، دانش گسترده، همکاری جمعی و احساس مسئولیت اجتماعی نیازمند است.

منبع:

1- Accountancy, may 2003

منبع : فصلنامه حسابرس