گفتگو با علی‌اکبر جانا - پیش‌کسوت کتابداری

علی‌اکبر جانا در رشته خود استادی صاحب‌نام و برجسته است. وی از سال 1335 علاوه بر سرپرستی، مشاوره و ایجاد سیستم در 19 کتابخانه، به‌تدریس، ترجمه و تألیف در رشته کتابداری و کتابشناسی، نیز اشتغال داشته است.

علی‌اکبر جانا را سالهاست که می‌شناسیم. مهارت و تخصص ایشان در اداره کتابخانه سازمان حسابرسی زبانزد تمامی همکاران، پژوهشگران، دانشجویان و مراجعانی است که به کتابخانه مراجعه می‌کنند و درایت، سعه صدر و صمیمیت صادقانه‌شان، هرگاه که در پی مطلبی باشیم، چنان یاریگر است که سپاس‌گزاردنش آسان نیست.

علی‌اکبر جانا در رشته خود استادی صاحب‌نام و برجسته است. وی از سال 1335 فعالیتهای کتابداری خود را در دانشکده علوم اداری و مدیریت بازرگانی (مؤسسه علوم اداری سابق) دانشگاه تهران آغاز کرده و علاوه بر سرپرستی، مشاوره و ایجاد سیستم در 19 کتابخانه، به‌تدریس، ترجمه و تألیف در رشته کتابداری و کتابشناسی، نیز اشتغال داشته است. در صفحه 33 جلد سیزدهم دایره‌المعارف 35 جلدی علوم کتابداری و اطلاع‌رسانی (Encyclopedia of Library andInformation Science) از ایشان به‌عنوان اولین کتابدار آموزش دیدة ایرانی یاد شده است:

“در سال 1954 (1335)، طبق توافقی که بین دانشگاه کالیفرنیا و دانشگاه تهران صورت گرفت، مؤسسه آموزشی جدیدی به‌نام مؤسسه علوم اداری، در دانشکدة حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران تأسیس شد. کتابخانه این مؤسسه در عمل پیش‌نمونه‌ای برای کتابخانه‌های دانشگاهی ایران شد. سه کتابدار امریکایی به نامهای دونالد رَمز‌دِل، ریچارد گالووِی، و جان اسمیت یکی بعد از دیگری در این کتابخانه کار کردند. یکی از کارکنان ایرانی این کتابخانه، به نام علی‌اکبر جانا، جوانی با استعداد بود که توسط کتابداران حرفه‌ای امریکایی آموزش دید، که بعدها این فرد با استعداد کتابخانه‌های دیگری را سازماندهی کرد. کتابخانه مؤسسه علوم اداری نخستین کتابخانه دانشگاهی در ایران بود که پذیرای مراجعه‌کنندگان شد. این کتابخانه دارای سازمانی منطقی با خدمات جدید بود. مؤسسه علوم اداری در سال 1964 (1343) آن قدر بزرگ شده بود که به دانشکده علوم اداری و مدیریت بازرگانی تبدیل گردید و پا به پای این رشد، کتابخانه نیز گسترش یافت”.

او به‌سختی در مورد خود حاضر به سخن گفتن است. لیکن سرانجام تلاش و اصرار ما به اظهار محبت او منجر می‌شود و قبول می‌کند که در مورد خود و کارش با وی به صحبتی دوستانه بنشینیم:

“من فعالیتهای کتابداری خود را از سال 1335 آغاز کردم. در پنج سال اول ضمن کار در کتابخانه مؤسسه علوم اداری به‌ترتیب از تخصص و تجربه 3 نفر از کتابداران متخصص امریکایی بهره بردم.

در سالهای 1342 تا 1354 علاوه بر گذراندن دوره‌های مختلف کتابداری در دانشگاه تهران و شرکت در جلسه‌ها و سمینارهای کتابداری این دانشگاه، در جلسات مربوط به خط مشی کتابخانه‌های عمومی کشور، دوره‌های زبان انگلیسی انجمن ایران و امریکای آن زمان و کلاسهای زبان تخصصی دانشکده علوم اداری و مدیریت بازرگانی نیز شرکت می‌کردم. در سه دوره کتابداری در خارج از کشور نیز شرکت جستم؛ در سال 1343 دوره عالی کتابداری دانشگاه امریکایی بیروت، در سال 1349 دوره بین‌المللی مدیریت کتابخانه و خدمات اطلاع‌رسانی دانشگاههای استرالیا (سیدنی، ملبورن، کانبرا و پرت) و در سال 1357 دوره کتابداری دانشگاه ویلز انگلستان را گذراندم”.

علی اکبر جانا از سال 1338 تا 1358 در چند دوره آموزشی کتابداری، درسهای: فهرست‌نویسی، طبقه‌بندی، انتخاب سرعنوانهای موضوعی و مرجع‌شناسی را در دوره‌های کتابداری دانشکده علوم اداری و مدیریت بازرگانی، وزارت فرهنگ و هنر، آموزش ضمن خدمت دانشکده خدمات اجتماعی و آموزشیِ ضمن خدمت وزارت آموزش و پرورش، برای دانش‌آموختگان این رشته تدریس کرده است.

استاد جانا در طی سالهای 1338 تا 1348 ضمن کار و تدریس، چهار جلد کتاب، هفت جزوه و یک مقاله در رشته کتابداری و کتابشناسی تألیف و ترجمه کرده که از سوی دانشگاه تهران و دانشکده علوم اداری و مدیریت بازرگانی آن دانشگاه، به‌چاپ رسیده است.

فهرست تألیفات و ترجمه‌های استاد جانا

الف‌ـ کتابداری:

ترجمه خلاصه سوم کتاب طبقه‌بندی اعشاری دیوئی (چاپ اول، شورای کتاب کودک؛ چاپ دوم، وزارت آموزش و پرورش)، با اضافاتی در قسمتهای اسلام، زبان و ادبیات فارسی، تاریخ و جغرافیای ایران

ترجمه کامل کتاب درسی طبقه‌بندی اعشاری دیوئی، چاپ دانشگاه تهران

رفرانس (مرجع‌شناسی) و منابع آن، دانشکده علوم اداری، فصل 1-4 و 5 تا 15

نمونه‌هایی از برگه‌های فهرست‌نویسی، دانشکده علوم اداری

راهنمای عناوین موضوعی برای کتابخانه‌های ایران

ب‌ـ کتابشناسی:

فهرست موضوعی و تحلیلی انتشارات دانشگاه تهران، 282 صفحه، انتشارات دانشگاه تهران

فهرست تحلیلی انتشارات دانشکده علوم اداری و مدیریت بازرگانی

فهرست موضوعی مطالعات و تحقیقات مربوط به علوم اداری و مدیریت بازرگانی، دانشکده علوم اداری و مدیریت بازرگانی

فهرست منابع علوم اداری در کشورهای ایران، پاکستان و ترکیه، سازمان عمران منطقه‌ای (به زبان انگلیسی)

فهرست منابع بانک و بانکداری، دانشکده علوم اداری

فهرست منابع حسابداری، دانشکده علوم اداری

در معرفی آثار قلمی علی‌اکبر جانا، رشته سخن را به نویسنده نامی شادروان سیدمحمدعلی جمال‌زاده می‌سپاریم که طی مقاله‌ای در فروردین ماه سال 1343 در مجله یغما می‌نویسد:

“آقای علی‌اکبر جانا در تدوین این همه موضوعهای گوناگون زحمت بسیار کشیده است و با آبرومندی این کار دشوار را به‌پایان رسانیده و الحق سزاوار تمجید است و امیدواریم رفته‌رفته تمام کتابخانه‌های ایران دارای این نوع فهرستهای زباندار بگردد”.

کتابخانه‌هایی که استاد جانا به‌عنوان سرپرست و مشاور در ایجاد آنها نقش مؤثر و اساسی داشته و یادگارهایی به‌یادماندنی و ارزشمند در عرصه علم و پژوهش و فرهنگ به‌شمار می‌روند، نوزده است:

• کتابخانه دانشکده علوم اداری و مدیریت بازرگانی دانشگاه تهران، 1335 تا 1354،

• کتابخانه موقوفه خاندان فرمانفرمائیان در دانشکده ادبیات دانشگاه تهران، 1337 تا 1358،

• کتابخانه دانشکده علوم ارتباطات اجتماعی، 1346 تا 1358،

• کتابخانه دانشکده خدمات اجتماعی، 1339 تا 1358،

• کتابخانه مؤسسه عالی حسابداری،1344 تا 1354،

• کتابخانه مدرسه عالی بازرگانی،1349 تا 1354،

• کتابخانه بانک کشاورزی و عمران روستایی ایران،

• کتابخانه بانک اعتبارات صنعتی،

• کتابخانه وزارت کشور،

• کتابخانه دانشکده هنرهای دراماتیک،

• کتابخانه سازمان اتحادیه شهرداریها،

• کتابخانه دانشکده افسری،

• کتابخانه مدرسه عالی مدیریت گیلان،

• کتابخانه سازمان برق ایران،

• کتابخانه خانه نمونه کودکان تهران،

• کتابخانه کاخ جنوبی جوانان،

• کتابخانه مؤسسه مهندسی فرمانفرمائیان،

• کتابخانه مؤسسه علوم بانکی ایران، 1350 تا 1355، و

• کتابخانه سازمان حسابرسی 1363 تا 1382.

علی‌اکبر جانا در طی سالها فعالیت کاریِ خود بارها مورد تشویقِ مقامات و رؤسای دانشگاه تهران و اندیشمندان قرار گرفته است. او در سال 1381 در نخستین دوره انتخاب کتابدار نمونه کتابخانه‌های دانشگاهی به‌عنوان کتابدار نمونه سال برگزیده شده است.

حسابرس

آقای جانا، بسیار خوشحالیم از اینکه دعوت ما را پذیرفتید و فرصت مغتنمی برایمان فراهم آوردید که در خدمت یکی از افراد برجسته و شاید بتوان گفت منحصر به فرد رشته کتابداری در ایران باشیم. ابتدا چنانچه موافقت دارید، پرسش خود را در مورد زمان و نحوه حضورتان در کتابخانه سازمان حسابرسی، آغاز کنیم.

جانا

من هم به‌نوبه خودم تشکر می‌کنم برای فرصتی که پیش آمد تا در مورد معرفی کتابخانه سازمان حسابرسی که بی گمان مجموعة ارزشمندی است سخن بگویم. در مورد حضور من در کتابخانه سازمان حسابرسی؛ این‌جانب در تاریخ 13 بهمن 1363 با دعوت قبلی جناب آقای نظام‌الدین ملک‌آرایی رئیس مرکز تحقیقات تخصصی حسابداری و حسابرسی مؤسسه حسابرسی سازمان صنایع ملی و سازمان برنامه و بودجه (که در سال 1366 به سازمان حسابرسی تبدیل شده است)، همکاری خود را آغاز کردم.

آغاز همکاری من داستان جالبی دارد، از این قرار که در یکی از روزهای آذر سال 1363، آقای ملک‌آرایی پیشنهاد تشکیل کتابخانه‌ای آبرومند، درخور حرفه حسابداری و حسابرسی را مطرح کردند. در آن زمان اصلاً آمادگی برگشت مجدد به کار را نداشتم، ولی فرزند دیپلمه‌ای داشتم که جویای کار بود. از این‌رو به آقای ملک‌آرایی پیشنهاد کردم به‌جای من وی را استخدام کند و من سه‌ـ چهار ماه به‌صورت رایگان برای راه‌اندازی کتابخانه با مؤسسه همکاری کنم. آقای ملک‌آرایی پیشنهاد من را نپذیرفتند ولی قول دادند که اگر من کار را شروع کنم، ظرف مدت سه‌ـ چهار ماه، زمینه استخدام او را نیز فراهم کنند. پس از پایان صحبتها به منزل برگشتم و موضوع را با خانواده‌ام در میان گذاشتم. فرزندم به‌خاطر استخدام خودش اصرار داشت که پیشنهاد آقای ملک‌آرایی را بپذیرم و در حدود سی‌ـ چهل روز آنقدر اصرار کرد تا قبول کردم و جواب مثبت دادم. آقای ملک‌آرایی نیز به‌قول خود عمل کردند و پس از سه‌ـ چهار ماه زمینه استخدام او را نیز فراهم کردند. البته فرزندم پس از حدود 18 ماه ازدواج کرد و از سازمان رفت، ولی من همچنان در سازمان ماندم، و بسیار خوشحالم، زیرا محیط پاک، صمیمی، فرهنگی و آموزشی مرکز و شخصیتهای آن و همکاران خوب کتابخانه و مساعدتهای مسئولان و مدیران محترم سازمان که فرصت پیشرفت و توسعه کتابخانه را فراهم کرده‌اند روز به‌روز انگیزة ماندن مرا بیشتر کرد، و من در اینجا از همه آنها سپاسگزارم.

حسابرس

لطفاً برای ما و خوانندگان حسابرس از تاریخ و نحوه چگونگی تشکیل کتابخانه سازمان حسابرسی بفرمایید.

‏جانا

کتابخانه سازمان حسابرسی در سال 1359 (اولین سال تشکیل مؤسسه حسابرسی سازمان صنایع ملی و سازمان برنامه) به‌نام کتابخانه مؤسسه حسابرسی سازمان صنایع ملی و سازمان برنامه تأسیس شد و بتدریج توسعه یافت، به‌طوری‌که تا دوازدهم بهمن ماه 1363 دارای 1500 جلد کتاب و جزوه گردید که این روند همچنان تا کنون رو به افزایش بوده است. این کتابخانه در سال 1366 که مؤسسه حسابرسی سازمان صنایع ملی و سازمان برنامه و شرکت سهامی حسابرسی وزارت امور اقتصادی و دارایی در هم ادغام شدند به «کتابخانه سازمان حسابرسی» تغییر نام داد. البته در سالهای 1367 و 1368 موسسه حسابرسی بنیاد مستضعفان و جانبازان و موسسه حسابرسی بنیاد شهید نیز به سازمان حسابرسی ملحق شدند. این کتابخانه در حال حاضر نزدیک به 14000 جلد کتاب و جزوه دارد.

در حدود 120 عنوان مجله فارسی و انگلیسی، 435 نوار کاست آموزشی، 89 نوار ویدئویی، 235 دیسکت کامپیوتری و تعدادی لوح فشرده (CD) آموزشی و همراه کتاب نیز دارد.

حسابرس

بفرمایید کتابخانه سازمان حسابرسی چه منابعی را پوشش می‌دهد؟ و تا چه اندازه این منابع بِروز است؟

جانا

کتابهای کتابخانه به‌ترتیب در موضوعهای حسابداری و حسابرسی، اقتصاد و امور مالی، مدیریت، کامپیوتر، ریاضیات، آمار و … به‌اضافه کتابهای مرجع (به‌خصوص کتابهای مرجع حسابداری، مانند استانداردهای حسابداری و حسابرسی بین‌المللی، استانداردهای حسابداری و حسابرسی امریکا، انگلستان، کانادا، استرالیا و غیره) است و اکنون کتابهای روز فارسی و انگلیسی را در رشته‌های پیشگفته دربر دارد.

‏

حسابرس

چه کسانی می‌توانند از کتابخانه سازمان حسابرسی استفاده کنند؟

جانا

می‌توانم بگویم شرایط استفاده از کتابخانه تقریباً برای همه دانشجویان و دست‌اندرکاران حرفه فراهم است. تمامی کارکنان سازمان حسابرسی می‌توانند از کتابخانه استفاده کنند و کتاب به امانت بگیرند. استادان و دانشجویان و محققان خارج از سازمان نیز می‌توانند در محل کتابخانه از کتابها استفاده کنند و تحت شرایطی نیز کتاب به امانت بگیرند و چنانچه نیاز باشد، در حد منطقی از کتابهای موردنظر خود فتوکپی تهیه نمایند.

حسابرس

علاقه‌مندان چگونه ‌می‌توانند از فهرست کتابهای جدید و روزِ کتابخانه مطلع شوند؟

جانا

ما برای اطلاع‌رسانی در مورد کتابخانه، هر سه ماه یک‌بار فهرست کتابهای دریافتی جدید را تحت نام «تازه‌های کتابخانه سازمان حسابرسی» منتشر می‌کنیم و برای قسمتهای مختلف سازمان و تعدادی از کتابخانه‌های تهران می‌فرستیم. در مجله حسابرس نیز، در هر شماره این فهرست به‌چاپ می‌رسد. این نکته را هم باید اینجا متذکر شوم که کتابخانه درنظر دارد یک برنامه نرم‌افزاری تهیه کند و روی سایت سازمان قرار دهد تا همگان بتوانند از منابع کتابخانه آگاه شوند و از آن استفاده کنند.

کتابخانه تا اوایل بهمن ماه سال 1363، دارای سیستمی نبود. از آن تاریخ سیستم طبقه‌بندی اعشاری دیوئی را برگزیده‌ایم که در این سیستم تمام دانش بشر به ده قسمت، هر قسمت به ده بخش، هر بخش به ده جزء و هر جزء به اجزای کوچکتر تقسیم می‌شود، به‌نحوی که می‌شود میلیونها کتاب را طوری کنار هم قرار داد که نه‌تنها کتابهای دارای یک موضوع، بلکه کتابهای موضوعهای وابسته به یکدیگر به‌ترتیب ردیف شوند، و پس از آن شروع به فهرست‌نویسی و طبقه‌بندی کتابها کرده‌ایم و تا کنون:

• تمام کتابهای کتابخانه فهرست‌نویسی شده است،

• برای تمام کتابهای فهرست‌شده کارتهای مؤلف، مترجم، عنوان، موضوع و موجودی، تحریر و برگه‌آرایی (تنظیم الفبایی) شده است که در نتیجه به سؤالهای مراجعان جواب فوری داده می‌شود، و

• برای تمام کتابهای فهرست‌شده کارت و پاکت داخل کتاب تحریر و الصاق شده که در نتیجه سیستم امانت کتاب بسیار آسان شده است.

حسابرس

آیا کتابخانه سازمان حسابرسی خدمات الکترونیک هم ارائه می‌کند؟

جانا

باید بگویم بلی، کتابخانه دارای 2 دستگاه کامپیوتر و دو دستگاه چاپگر برای ذخیره و بازیابی اطلاعات و استفاده از دیسکتهای آموزشی می‌باشد و تاکنون توانسته‌ایم در این زمینه کارهای زیر را انجام دهیم:

• ایجاد پایگاه اطلاعاتی برای کتابهای موجود در کتابخانه،

• ایجاد پایگاه اطلاعاتی برای کتابهای در دست سفارش،

• تهیه دفتر ثبت کامپیوتری کتابها،

• جستجوی کامپیوتری و گرفتن چاپ از لیست کتابهای موردنظر مراجعان،

• اتصال به شبکه اینترنت،

• جستجوی اینترنتی برای موضوعهای مورد نیاز محققان،

• تهیه شناسه‌های مختلف مؤلف، عنوان، موضوعی شماره‌ای (رف‌برگه) و ردیف کردن آنها با استفاده از نرم‌افزار مخصوص چاپ کارت کتابخانه (برگ).

همچنین باید اضافه کنم که کتابخانه دارای یک دستگاه تلویزیون رنگی، یک دستگاه ضبط و 2 دستگاه ویدئو برای استفاده از نوارهای کاست و ویدئویی آموزشی برای مطالعه و آموزش سمعی و بصری است.

‏

حسابرس

از اینکه اوقاتتان را صمیمانه در اختیار ما قرار دادید بی‌نهایت سپاسگزاریم و برایتان آرزوی موفقیت و سلامتی روزافزون داریم.

‏

جانا

من هم از شما متشکرم و برایتان آرزوی توفیق روزافزون دارم.

منبع: فصلنامه حسابرس