آشنایی با برخی مفاهیم اساسی حسابداری مدیریت - هدفهای موجودی نقد

دکتر رضا نظری

هدفهای موجودی نقد

حسابداری مدیریت از شاخه‌های مفید و کاربردی است و آشنایی با مفاهیم آن برای همة حسابداران و حسابرسان ضرورت دارد. فصلنامه حسابرس می‌کوشد علاقه‌مندان ارجمند را بتدریج با مفاهیم اساسی این شاخه از حسابداری آشنا سازد.

موجودی نقد عبارت است از اسکناس، مسکوک، موجودی در حساب‌جاری بانکی و سپرده‌های سرمایه‌گذاری و اوراق و اسناد بانکی که به‌جای پول پذیرفته می‌شود. وجه نقد در بسیاری اوقات، در اقتصاد جدید به‌‌عنوان خون زندگی واحد تجاری تعریف می‌شود که در مبادله کالا و خدمات بین خریداران و فروشندگان گردش می‌کند. به‌هرحال، وجه نقد به‌‌عنوان منبع، دارای ارزش و هزینه است و به‌‌عنوان هزینه تامین مالی درخور اندازه‌گیری است.
از نظر مدیرمالی، موجودی نقد دارای ارزش و هزینه است. چنانچه وجه نقد استقراض شود، هزینة تامین مالی ایجاد می‌شود و از موجودی مازاد در حسابهای سپرده، درآمد به‌دست می‌آید. موجودی نقد را می‌توان به‌معنی دراختیار داشتن وجه نقد کافی برای انجام مبادلات در تاریخهای مقرر، یا دسترس داشتن به تسهیلات استقراضی تعریف کرد. شناخت وجه نقد به‌‌عنوان منبع با ارزش وضرورت عملیاتی برای انجام کسب و کار، اساس مدیریت وجه نقد است.
نیازهای نقدی عملیات واحد تجاری، به‌منظور اطمینان یافتن از دسترسی به‌موقع به وجوه نقد لازم پیش‌بینی می‌شود. در عین حال، چرخه دریافتها و پرداختهای وجوه نقد باید تحت کنترل باشد تا از اتلاف آنها و سرمایه‌گذاریهای غیرضروری در اقلام سرمایه در گردش خودداری شود.
اغلب، برای مدیران هدفهای عملکردی نظیر سود بودجه‌ای، سطح مخارج دوایر، درآمد فروش، هدف بهره‌وری یا حجم بازدهی تعیین می‌شود و انتظار می‌رود مدیران به‌آن دست یابند. از آنجا که موجودی نقد یکی از منابع اصلی واحد تجاری است، کنترل هزینه و سطوح نگهداری وجوه نقد اهمیت دارد. این امر ایجاب می‌کند که شرکتها هدفهای موجودی نقد را برای هریک از فعالیتهای کسب وکار و همچنین برای کل فعالیتهای کسب و کار تعریف کنند. هنگامی که از سیستم هدفهای موجودی نقد و گزارشهای کنترل جریان وجوه نقد برای مقایسه نتایج واقعی با هدفهای تعیین شده استفاده می‌شود، به مدیران باید گفته شود که با توجه به مسئولیتهای ایشان درجریان وجوه نقد واحد تجاری، چه نقش و کارکردی از آنان در این رابطه انتظار می‌رود و آیا هدفهای تعیین شده تحقق یافته است یا خیر.

هدفهای موجودی نقد را چگونه می‌توان تدوین کرد؟
هدفهای موجودی نقد باید درخور اندازه‌گیری و سنجش باشد و نتایج واقعی با هدفهای تعیین‌شده مقایسه شود. دو موضوع زیر در تعیین هدفهای موجودی نقد باید مورد توجه قرار گیرد:
• چه شاخصهایی در ارتباط با هدف موجودی نقد مورد نیاز است؟
• آیا شاخصهای مزبور را می‌توان اندازه‌گیری کرد؟ ( پاسخ به این سئوال باید مثبت باشد).
هدفهای موجودی نقد را برای موارد زیر می‌توان تدوین کرد:
• خالص جریان وجوه نقد هر دوره مالی،
• متوسط ماندة موجودی نقد یا متوسطِ اضافه برداشت بانکی (احتمالا" برحسب درصدی از درآمد فروش یا داراییهای به‌کار گرفته شده)،
• میزان وجوه نقد انتقالی به حساب اصلی بانکی یا خزانه اداره مرکزی واحد تجاری. مانده موجودی نقد در پایان هر دورة مالی (جریان وجوه نقد انباشته)،
• میزان هزینه تامین مالی (پس از احتساب درآمد سود تضمین‌شده دریافتی)،
• شناور بودن زمان وصول مطالبات.

خالص جریان وجوه نقد هر دوره مالی
هدفهای خالص جریان وجوه نقد برای واحد کسب وکار و بخشهای مختلف عملیاتی از بسیاری جهات مشابه هدفهای سودآوری است. چنانچه بخشی از فعالیتها سودآور باشد، انتظار می‌رود بخش مزبور از فعالیتهای خود وجوه نقد مازاد ایجاد کند. جریان وجوه نقد به‌دلایل زیر با سودآوری تفاوت دارد:
• پرداخت بابت مخارج سرمایه‌ای،
• هزینه استهلاک داراییها که از سود کسرمی‌شود اما مخارجی نیست که موجب پرداخت نقدی شود،
• پرداختهای خاص نقدی در ارتباط با اقلام سرمایه در گردش.
هدفهای جریان وجوه نقد، همانند نیاز به تحصیل سود، بر ضرورت اعمال کنترل مدیریت بر نقدینگی، تاکید دارد. از آنجا که عملیات سودآور موجب مصرف موجودی نقد می‌شود، مدیریت واحد تجاری را می‌توان از طریق تعیین هدفهای موجودی نقد از این موضوع آگاه کرد که کنترل مخارج سرمایه‌ای و سرمایه در گردش را برعهده دارد.
مانده موجودی نقد در پایان هر ماه
هدفهای مرتبط با خالص جریان وجوه نقد هرماه باید جداگانه تعیین شود. البته می‌توان هدفها را برای مانده موجودی نقد در پایان دوره بودجه‌ای تعیین کرد. این نحوه عمل موجب می‌شود که نوسان در ماههای مختلف، و تفاوتهای ماهانه بین بودجه و جریان واقعی وجوه نقد، طی سال متوازن شود.
هدفهای مرتبط با انتقال وجوه نقد به اداره مرکزی
در گروه شرکتها، بسیاری از بخشهای مدیریتِ وجوه نقد رامی‌توان به مدیریت واحدهای فرعی تفویض کرد، با این شرط که هر یک از واحدهای فرعی طی یک دوره یا در تاریخ معین موظف به ارسال وجوه نقد معینی به اداره مرکزی است و یا نباید بیشتر از مبلغ معین وام بگیرد. مدیریت هر یک از واحدهای فرعی با توجه به شرایط و مقررات مشخص شده، مسئولیت تحقق هدفهای تعیین شده را دارد.

متوسط وجوه مازاد یا تسهیلات مالی استفاده نشده
هدفهای مرتبط با وجوه مازاد یا تسهیلات مالی استفاده نشده نیز از هدفهای نقدینگی است. این هدفها با هدفهای ماهیانة خالصِ جریان وجوه نقد یا ماندة وجوه نقد در پایان هر ماه که بیانگر وضعیت نقدینگی شرکت است، تفاوت دارد. این هدفها برای مدیرانی که مسئولیت تامین مالی و سرمایه‌گذاری وجوه مازاد را دارند باید به‌نحو مناسب تشریح شود. برای مثال، ممکن است برای اجتناب از کسر نقدینگی، میزان وجوه مازاد یا تسهیلات مالی استفاده نشده در پایان هرماه بـه‌‌عنوان هدف تعریف شده باشد.
هدف مرتبط با هزینه‌های تامین مالی
تعیین حداکثر هزینه‌های تامین مالی برای شرکتهایی که از تسهیلات مالی استفاده می‌کنند، هدفی مفید شمرده می‌شود. برای مثال، هدف ممکن است به این ترتیب تعریف شده باشد که هزینه‌های تامین مالی نباید از درصد معینی از جمع وجوه وام گرفته شده بیشتر باشد. چنانچه شرکت از وامهای ارزی به‌منظور تامین مالی سرمایه‌گذاریهای داخلی استفاده می‌کند، هرگونه سود یا زیان ناشی از تغییرات و تسعیر نرخ ارز می‌باید هزینة تامین مالی محسوب شود.
هدف مرتبط با شناور بودن زمان وصول مطالبات
در ارتباط با شناور کردن زمانهای بین دریافتها و منظور کردن وجوه نقد در حسابهای بانکی شرکت، هدفهایی می‌توان تعیین کرد. در بیشتر موارد، این موضوع را می‌توان یکی از هدفهای بهره‌وری دایره حسابهای دریافتنی تلقی کرد.

منبع:

1-  Cash Flow Forecasting and Liquidity, CIB Publishing, 2000

منبع : فصلنامه حسابرس

بالای صفحه