چهار رکعت نماز در این شب وارد شده،(هر دو رکعت به یک سلام) به این نحو که در هر رکعت بعد از حمد سیزده مرتبه سوره قدر را مى خوانى(1)
ـــــــــــــــــ
1-مفاتیح نوین، صفحه 786.
علت نام گذارى
رَمَضان، از مادّه رَمْضاً به معنى: سخت گرم شدن است. زمان نامگذارى این ماه گرماى شدیدى بود به حدّى که ریگها، سخت گرم شده بودند و به همین سبب این ماه را رمضان نامیدند.(1)
اعمال مشترک اول هر ماه
1ـ دعا
در زمان دیدن هلال خواندن دعاى هلال وارد شده است و أقلّش آن است که سه مرتبه بگوید اللّهُ اَکْبَر و سه مرتبه لا إلهَ الَّا الْلّه و سپس بگوید: اَلْحَمْدُ لِلّهِ الَّذى أذْهَبَ شَهْرَ کَذا وَ جاءَ بِشَهْرِ کَذا. بهترین دعاى زمان رؤیت هلال دعاى 43 «صحیفه سجّادیه» است.(2)
2ـ قرآن
خواندن هفت مرتبه سوره «حمد».(3)
3ـ روزه
از أمورى که بر آن تأکید شده، سه روز روزه گرفتن در هر ماه است. مرحوم «علّامه مجلسى»(رحمه الله) در «زادالمعاد» مى گوید: مطابق مشهور، این سه روز، پنجشنبه اوّل ماه و پنجشنبه آخر ماه و چهارشنبه اوّل از دهه وسط ماه است.(4)
4ـ نماز
شب اوّل ماه: دو رکعت نماز بجا آورد، به این نحو که: در هر رکعت پس از سوره «حمد» سوره «انعام» را بخواند سپس از خداوند متعال بخواهد که او را از هر ترسى و هر دردى ایمن گرداند.
روز اوّل ماه: خواندن نماز اوّل ماه که آن دو رکعت است، در رکعت اوّل بعد از «حمد» سى مرتبه سوره «توحید» و در رکعت دوّم بعد از «حمد» سى مرتبه سوره «قدر» بخواند و بعد از نماز صدقه اى در راه خدا بدهد; هر کس چنین کند، سلامت خود را در آن ماه از خداوند متعال گرفته است.(5)
اعمال مشترک ماه رمضان
اعمال مشترک این ماه به چهار قسم تقسیم مى شود.
الف) اعمال مشترک شب و روز ماه رمضان
1ـ دعا
سیّد بن طاووس(رحمه الله) از امام صادق و امام کاظم(علیهم السلام) روایت کرده است که فرمود: از اوّل ماه تا آخر ماه مبارک، بعد از هر فریضه، این دعا را بخوان:
اللّهُمَّ ارْزُقْنى حَجَّ بَیْتِکَ الْحَرامِ، فى عامى هذا وَ فى کُلِّ عام،...الخ.(6)
و همچنین بعد از هر فریضه مى گویى:
یا عَلىُّ یا عَظیمُ، یا غَفُورُ یا رَحیمُ، اَنْتَ الرَّبُّ الْعَظیمُ،...الخ.(7)
2) شیخ کفعمى(رحمه الله) در مصباح و بلد الامین از حضرت رسول(صلى الله علیه وآله) نقل کرده اند که آن حضرت فرمود: هر کس این دعا را در ماه رمضان بعد از هر نماز واجب بخواند، خداوند متعال گناهان او را مى آمرزد:
اَللّهُمَّ اَدْخِلْ عَلى اَهْلِ الْقُبُورِ السُّرُورَ،...الخ.(8)
3) مرحوم شیخ کلینى(رحمه الله) در کتاب کافى از ابوبصیر روایت کرده که امام صادق(علیه السلام) در ماه رمضان این دعا را مى خواند:
اَللَّهُمَّ إنّى بِکَ أَتَوَسَّلُ وَ مِنْکَ اَطْلُبُ حاجَتى،...الخ.
سید بن طاووس(رحمه الله) در اقبال از ابوبصیر روایت کرده است که امام صادق(علیه السلام) فرمود: در شبهاى ماه رمضان بعد از نماز مغرب، با این دعا، براى توفیق زیارت خانه خدا دعا کن.
و کفعمى در بلد الایمن گفته که مستحب است این دعا را در شب اوّل ماه رمضان و هر روز از این ماه بخواند.(9)
2ـ قرآن
بهترین اعمال در شبها و روزهاى ماه مبارک رمضان تلاوت قرآن است; زیرا قرآن در ماه مبارک رمضان نازل شده است، در حدیث آمده که: هر چیزى را بهارى است و بهار قرآن ماه رمضان است و در ماههاى دیگر، هر ماهى یک بار ختم قرآن سنّت است و اقلّ آن هر شش روز است; ولى در رمضان، هر سه روز یک ختم قرآن سنّت است و اگر بتواند روزى یک قرآن ختم کند، خوب است.(10)
3ـ ذکر و استغفار
دعا و ذکر صلوات و استغفار از گناهان، در این ماه بسیار تأکید شده. و نیز گفتن کلمه لا اِلهَ إِلّا اللّه. در روایتى مى خوانیم: وقتى ماه مبارک رمضان داخل مى شد امام زین العابدین(علیه السلام)جز به دعا و تسبیح و استغفار و تکبیر، سخن نمى گفت.(11)
ب) اعمال مشترک شبهاى ماه رمضان
1ـ آداب افطار
1) افطار با غذاها و نوشیدنى هاى پاک و طاهر از حرام و مشتبه به حرام باشد.
بهتر آن است که به خرماى حلال افطار کند که پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) فرمود: هر کس با خرماى حلال افطار کند، ثواب نمازش افزون گردد.(12)
همچنین امام على(علیه السلام) فرمود: مستحب است با شیر افطار کند. افطار کردن به آب و نبات و حلوا و آب نیمِ گرم، به هر کدام که باشد، نیز خوب است که رسول خدا(صلى الله علیه وآله) با اینها افطار مى کردند.(13)
2) به هنگام افطار دعاهاى کوتاهى که از معصومین(علیهم السلام) وارد شده است را بخواند مانند: الف) اَللّهُمَ لَکَ صُمْتُ، وَ عَلى رِزْقِکَ اَفْطَرْتُ، وَ عَلَیْکَ تَوَکَّلْتُ.
ب) امیرمؤمنان(علیه السلام) به هنگام افطار کردن، این دعا را مى خواند:
بِسمِ اللّهِ، اَللّهُمَّ لَکَ صُمْنا وَ عَلى رِزْقِکَ اَفْطَرْنا، فَتَقَبَّلْ مِنّا، اِنَّکَ اَنْتَ السَّمیعُ الْعَلیمُ.(14)
3) خواندن سوره قدر به هنگام افطار، پاداش بسیارى دارد.(15)
4) در لقمه اوّل به هنگام افطار بگوید: بِسمِ اللّه الرَّحْمنِ الرَّحیم، یا واسِعَ الْمَغْفِرَةِ، اِغْفِرلى. که امام حسن مجتبى(علیه السلام) فرمود: کسى که آن را بگوید خداوند او را بیامرزد.(16)
5) دعاکردن به هنگام افطار بسیار مفید است. در روایتى آمده است که رسول خدا(صلى الله علیه وآله)مى فرمود: براى روزه دار به هنگام افطارش، یک دعاى اجابت شده مى باشد.(17)
6) به هنگام افطار، صدقه دهد و روزه داران را افطار دهد هر چند در صورت عدم توانایى، به تعدادى خرما یا جرعه اى آب باشد، افطار دادن از مستحبات بسیار مؤکد است که سزاوار است مؤمنان آن را فراموش نکنند.
از رسول خدا(صلى الله علیه وآله) نقل شده است که هر کس در ماه رمضان، مؤمن روزه دارى را افطار دهد، پاداش آزاد کردن بنده مؤمنى را دارد و سبب آمرزش گناهان او مى شود.
وقتى که اصحاب پرسیدند، توانِ چنین کارى نداریم، فرمود: آن کس که توان ندارد، مقدارى شیر یا قدرى آب و یا تعدادى خرما هم بدهد، خداوند به او چنین پاداشى را عطا مى کند.(18)
2ـ دعا
1) خواندن دعاى که سیّد بن طاووس(رحمه الله) در اقبال روایت کرده است: هر کس در هر شب از ماه رمضان این دعا را بخواند، گناهان بسیارى از او آمرزیده مى شود:
اَللّهُمَّ رَبَّ شَهْرِ رَمَضانَ، اَلَّذى اَنْزَلْتَ فیهِ الْقُرْآنَ،...الخ.(19)
2) خواندن دعاى افتتاح در هر شب ماه رمضان
به سند معتبر از حضرت صاحب الأمر (امام زمان)(علیه السلام) نقل شده است که به شیعیان نوشتند: در هر شب از ماه مبارک رمضان این دعا را بخوانید که دعاى این ماه را فرشتگان مى شنوند و براى صاحبش استغفار مى کنند. ابتداى آن این چنین است:
اَللّهُمَ إنّى اَفْتَتِحُ الثَّنآءَ بِحَمْدِکَ، وَ اَنْتَ مُسَدِّدٌ لِلصَّوابِ بِمَنِّکَ،...الخ.(20)
3) از حضرت صادق(علیه السلام) روایت شده است که در هر شب ماه رمضان این دعا را بخوانید: اَللّهُمَّ إنّى أسْئَلُکَ اَنْ تَجْعَلَ فیما تَقْضى وَ تُقَدِّرُ...الخ.(21)
مرحوم محدّث قمى(رحمه الله) نقل کرده است که: در کتاب انیس الصالحین آمده، در هر شب از شبهاى ماه رمضان این دعا را بخوانید: اَعُوذُ بِجَلالِ وَجْهِکَ الْکَریمِ، اَنْ یَنْقَضِىَ عَنّى شَهْرُ رَمَضانَ، وَ یَطْلُعَ الْفَجْرُ مِنْ لَیْلَتى هذِهِ، وَلَکَ قِبَلى تَبِعَةٌ اَوْ ذَنْبٌ تُعَذِّبُنى عَلَیْهِ.(22)
3ـ نماز
1) مستحب است در هر شب از ماه رمضان دو رکعت نماز خوانده شود به این نحو که در هر رکعت بعد از حمد سوره توحید را سه مرتبه بخواند و پس از سلام نماز بگوید:
سُبْحانَ مَنْ هُوَ حَفیظٌ لا یَغْفُلُ، سُبْحانَ مَنْ هُوَ رَحیمٌ لا یَعْجَلُ، سُبْحانَ مَنْ هُوَ قائِمٌ لا یَسْهُو، سُبْحانَ مَنْ هُوَ دائِمٌ لا یَلْهُو. سپس هفت مرتبه تسبیحات اربعه و بعد بگوید: سُبْحانَکَ سُبْحانَکَ سُبْحانَکَ، یا عَظیمُ اِغْفِرْ لِىَ الذَّنْبَ الْعَظیمَ.
در پایان نیز ده مرتبه صلوات بفرستد بر پیغمبر و آل او(علیهم السلام). کسى که این دو رکعت نماز را بجا آورد خداوند متعال گناهان زیادى را از او بیامرزد.(23)
2) در روایتى از امام صادق(علیه السلام) آمده است که هر کس در هر شب از ماه رمضان، سوره فتح را در نماز مستحبّى بخواند، در آن سال از بلاها محفوظ مى ماند.
3) بجا آوردن هزار رکعت نماز در طول شبهاى ماه رمضان.
درباره کیفیت بجا آوردن آن، روایات مختلف است، ولى آنچه که در روایت «على بن مهران» از امام جواد(علیه السلام) نقل شده و گروه کثیرى از بزرگان آن را پذیرفته اند چنین است:
در دهه اوّل و دوم ماه مبارک رمضان، در هر شبى بیست رکعت نماز خوانده شود (هر دو رکعت به یک سلام) به این نحو که هر شب، هشت رکعتِ آن بعد از نماز مغرب و دوازده رکعت آن، بعد از نماز عشا و در دهه آخر، در هر شبى سى رکعت خوانده شود; هشت رکعت بعد از مغرب و بیست و دو رکعت، بعد از نماز عشا، که در مجموع هفتصد رکعت مى شود; و باقیمانده آن که سیصد رکعت است در شبهاى قدر خوانده شود، یعنى در شب نوزدهم صد رکعت (به اضافه بیست رکعتى که قبلاً مى خواند) و در شب بیست و یکم صد رکعت (به اضافه سى رکعت) و در شب بیست و دوم نیز صد رکعت (به علاوه سى رکعت) که مجموعاً هزار رکعت مى شود.
مناسب است که مؤمنان از این نماز (تا آنجا که مقدور است) غفلت نورزند.(24)
ج) اعمال مشترک سحرهاى ماه رمضان
1) سحرى خوردن
در روایتى از رسول خدا(صلى الله علیه وآله) آمده است که خوردن سحرى را ترک نکنید; هر چند یک عدد خرما باشد.
در روایت دیگرى رسول خدا فرمود: فرشتگان براى کسانى که در سحرها طلب آمرزش مى کنند و سحرى مى خورند، استغفار مى کنند.(25)
2) تلاوت قرآن
خواندن سوره قدر به هنگام خوردن سحرى; در روایتى از امام صادق(علیه السلام) آمده است که هر مؤ منى، در وقت افطار و خوردن سحرى، این سوره را بخواند، در میان این دو وقت ثواب شهیدان را دارد.(26)
3) دعاى سحر
دعاى از امام رضا(علیه السلام) نقل شده که فرمود: این دعا را امام باقر(علیه السلام) در سحرهاى ماه مبارک رمضان مى خواند و مى فرمود: در این دعا اسم اعظم الهى آمده است، که در سرعت اجابت دعا بسیار مؤثر مى باشد. ابتداى آن این چنین است:
اَللّهُمَّ إنّى اَسْئَلُکَ مِنْ بَهآئِکَ بِاَبْهاهُ، وَ کُلُّ بَهآئِکَ بَهِىٌّ، اَللّهُمَّ إنّى اَسْئَلُکَ بِبَهائِکَ کُلِّهِ، اَللّهُمَّ إنّى اَسْئَلُکَ مِنْ جَمالِکَ بِاَجْمَلِهِ، وَ کُلُّ جَمالِکَ جَمیلٌ،..الخ.(27)
4) دعاى ابو حمزه ثمالى.
دعاى ابو حمزه ثمالى که در سحرهاى ماه رمضان خوانده مى شود، از مضامین و محتواى بسیار بلندى بر خوردار است که اگر کسى اندکى آمادگى روحى داشته باشد و با توجّه، این دعا را بخواند، به یقین در عمق وجودش نورانیّت خاصّى وارد مى شود و در دل و جانش انقلابى ایجاد مى کند.
ابوحمزه ثمالى مى گوید: امام زین العابدین(علیه السلام) در طول شبهاى ماه رمضان بیشتر شب را به نماز مى ایستاد و چون هنگام سحر فرا مى رسید، این دعا را مى خواند:
اِلهى لا تُؤَدِّبْنى بِعُقُوبَتِکَ، وَ لا تَمْکُرْ بى فى حیلَتِکَ،...الخ.(28)
5) تسبیحات.
خواندن این تسبیحات در کتب معتبر آمده است:
سُبْحانَ مَنْ یَعْلَمُ جَوارِحَ الْقُلُوبِ، سُبْحانَ مَنْ یُحْصى عَدَدَ الذُّنُوبِ، سُبْحانَ مَنْ لا یَخْفى عَلَیْهِ خافِیَةٌ فِى السَّماواتِ وَ الْأَرَضینَ، سُبْحانَ الرَّبِّ الْوَدُودِ،...الخ.(29)
د) اعمال مشترک روزهاى ماه رمضان
1) دعا
الف) هر روز این دعا را بخواند که در کتب معتبر نقل شده است:
اَللّهُمَ هذا شَهْرُ رَمَضانَ، اَلَّذى أنْزَلْتَ فیهِ الْقُرآنَ، هُدىً لِلنّاسِ وَ بَیِّنات مِنَ الْهُدى وَ الْفُرقانِ،...الخ.(30)
ب) همچنین در کتب معتبر آمده است که در هر روز ماه رمضان بخوانید:
اللّهُمَ إنّى أسْئَلُکَ مِنْ فَضْلِکَ بِأَفْظَلِهِ، وَ کُلُّ فَضْلِکَ فاضِلٌ،...الخ.(31)
ج) شیخ مفید(رحمه الله) در کتاب مقنعه از راوى موثّق و جلیل القدر علىّ بن مهزیار از حضرت امام محمد تقى(علیه السلام) روایت کرده است که: مستحب است در هر وقت از شب و روز ماه رمضان، از اوّل ماه تا آخر آن، این دعا را بخوانى:
یا ذَا الَّذى کانَ قَبْلَ کُلِّ شَىْء، ثُمَّ خَلَقَ کُلَّ شَىء،...الخ.(32)
د) شیخ کغعمى(رحمه الله) در بلد الامین و مصباح از کتاب اختیار، سیّد بن باقى نقل کرده است که هر کس بخواند این دعا را در هر روز از ماه رمضان، خداوند متعال گناهان بسیارى را از او بیامرزد:
اَللّهُمَ رَبِّ شَهْرِ رَمَضانِ الَّذى أنْزَلْتَ فیهِ الْقُرْآنَ، وَافْتَرَضْتَ عَلى عِبادِکَ فیهِ الصِّیامَ،..الخ.(33)
2) تسبیحات و صلوات
الف) در هر روز از ماه رمضان این تسبیحات را که از امام صادق(علیه السلام) نقل شده است بخواند. این تسبیحات ده بخش است و هر بخش از آن مشتمل بر ده تسبیح مى باشد:
سُبْحانَ اللّهِ باِرئِ النَّسمِ، سُبْحانَ اللّهِ المَصِّوِر، سُبْحانَ اللّهِ خالِقِ الْأَزْواجِ کُلِّها،...الخ.(34)
ب) در هر روز از ماه مبارک رمضان، این صلوات خوانده شود که بسیار پر محتوا و پر ارزش است: إنَّ اللّهَ وَ مَلائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَى النَّبىِّ، یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیهِ وَ سَلِّمُوا تَسلیماً، لَبَّیْکَ یا رَبِّ وَ سَعْدَیْکَ وَ سُبْحانَکَ،...الخ.(35)
ج) شیخ مفید(رحمه الله) در مقنعه فرموده: از مستحبات ماه رمضان صلوات فرستادن بر رسول خدا(صلى الله علیه وآله) است، در هرروز صد مرتبه و اگر زیادتر بفرستد فضیلت بیشترى دارد.(36)
ـــــــــــــــ
1-وقایع الایام، صفحه 7.
2-وقایع الایّام، صغحه 11.
3-مفاتیح نوین، صفحه 579.
4-مفاتیح نوین، صفحه 580.
5-مفاتیح نوین، صفحه 579.
6-مفاتیح نوین، صفحه 679.
7-مفاتیح نوین، صفحه 680.
8-مفاتیح نوین، صفحه 680.
9-مفاتیح نوین، صفحه 681.
10-مفاتیح نوین، صفحه 683.
11-مفاتیح نوین، صفحه 683.
12-مفاتیح نوین، صفحه 683.
13-مفاتیح نوین، صفحه 683.
14-مفاتیح نوین، صفحه 684.
15-مفاتیح نوین، صفحه 684.
16-مفاتیح نوین، صفحه 684.
17-مفاتیح نوین، صفحه 684.
18-مفاتیح نوین، صفحه 684.
19-مفاتیح نوین، صفحه 684.
20-مفاتیح نوین، صفحه 685.
21-مفاتیح نوین، صفحه 692.
22-مفاتیح نوین، صفحه 693.
23-مفاتیح نوین، صفحه 693.
24-مفاتیح نوین، صفحه 693.
25-مفاتیح نوین، صفحه 694.
26-مفاتیح نوین، صفحه 694.
27-مفاتیح نوین، صفحه 695.
28-مفاتیح نوین، صفحه 797.
29-مفاتیح نوین، صفحه 719.
30-مفاتیح نوین، صفحه 721.
31- مفاتیح نوین، صفحه 739.
32-مفاتیح نوین، صفحه 742.
33-مفاتیح نوین، صفحه 743.
34-مفاتیح نوین، صفحه 728.
35-مفاتیح نوین، صفحه 734.
36-مفاتیح نوین، صفحه 743.
چهار رکعت نماز (هر دو رکعت به یک سلام)، به این نحو که در هر رکعت بعد از حمد یک مرتبه سوره مُلک را مى خوانى.(1)
ـــــــــــــــــ
1-مفاتیح نوین، صفحه 786.
دو رکعت نماز وارد شده، به این نحو که در هر رکعت بعد از حمد پنجاه مرتبه سوره توحید را مى خوانى و پس از پایان نماز صد مرتبه صلوات مى فرستى.(1)
ـــــــــــــــــ
1-مفاتیح نوین، صفحه 785.