مقدمه
از زمانهای کهن ، مردم در آسمان شب در میان گروههای ستارگان ، اشکالی خیالی دیده‌اند. با استفاده از خطوط ، آنها ستارگان این گروهها را به یکدیگر متصل کرده و اشکالی به نام صورت فلکی را تشکیل داده‌اند. امروز طبق سیستمی بین المللی آسمان پیرامون زمین به 88 منطقه تقسیم میشود و هر منطقه در بر گیرنده یک صورت فلکی است.طرح هر صورت فلکی نمایانگر شیء یا جانداری است و تعدادی از آنها به یاد شخصیتهای اسطوره‌ای نامگذاری شده‌اند. از زمین ، ستارگان هر صورت فلکی مجاور یکدیگر به نظر می‌آیند، اما در حقیقت آنها فاصله بسیاری از همدیگر دارند. همگی آنها در فواصل مختلفی از زمین قرار دارند. اگر می‌توانستیم از جای دیگری از فضا به صورت فلکی جبار نگاه کنیم، طرح ستاره‌ای آن از آنچه که از زمین می‌بینیم، متفاوت می‌باشد.
کره آسمان
از زمین ، صورتهای فلکی چنین به نظر می‌رسند که به داخل کره‌ای تو خالی معروف به کره آسمان چسبیده‌اند. ظاهراً این کره هر 24 ساعت یکبار در مسیری شرقی _ غربی به دور زمین می‌گردد. شبکه‌ای از خطوط معروف به بعد و میل به اختر شناسان کمک می‌کند تا محل ستارگان کره آسمان را بیابند و نقشه‌های ستارگان ، تصویر کره‌ای فرضی بر روی صفحه‌ای تخت هستند.
ستاره قطبی و دبها
آنهایی که در نیمکره شمالی زندگی می‌کنند، می‌توانند به قطب شمال کره آسمان بنگرند. ستاره قطبی به این قطب بسیار نزدیک است. بر خلاف سایر ستارگان ، به نظر نمی‌آید که با گردش زمین به دور محورش ، ستاره قطبی در آسمان حرکت کند. صور فلکی پیرامون ستاره قطبی عبارتند از دب اکبر (خرس بزرگ) و دب اصغر(خرس کوچک).
ستاره قطبی همواره این چنین در مجاورت قطب شمال سماوی قرار نداشته و همیشه نیز چنین باقی نخواهد ماند. چون زمین اندکی در محورش تکان می‌خورد، قطب شمال همیشه به نقطه‌ای ثابت در کره آسمان اشاره نمی‌کند. در عوض در طی 25800 سال ، بخش شمالی محور زمین دایره کوچکی را در نیمه شمالی کره آسمان بجای می‌گذارد. ستارگانی که به این دایره نزدیکترند، به نوبت قطب شمال کره آسمان را نشان می‌دهند.
صلیب جنوبی
ساکنان نیمکره جنوبی کره آسمان بنگرند. هیچ ستاره درخشانی مجاور این قطب نیست، اما صورت فلکی صلیب جنوبی نشانه‌ای برای یافتن آن است. اگر چه صلیب جنوبی از تمام صور فلکی کوچکتر است، اما در زمینه روشن کهکشان راه شیری جنوبی ، یافتن آن آسان است. با گذشت زمان، نقطه‌ای از کره آسمان که محور چرخش زمین رو به آن است، تغییر مکان می‌دهد. در طی سالها این تغییر تنها به اندازه عرض ظاهری ماه است، ولی در خلال قرنها ، این جابجایی شدید است. مثلاً اگر شهرهای نیمکره شمالی نظیر ونکوور یا لندن در 3 هزار سال قبل از میلاد وجود داشتند، ساکنانشان می‌توانستند صورت فلکی صلیب جنوبی را ببیند.
منطقة البروج
چنین به نظر می‌رسد که همزمان با گردش زمین به دور خورشید، خورشید در مقابل زمینه متغیری از ستارگان حرکت می‌کند. مسیر سالیانه خورشید به دایرة البروج و پهنه‌ای از آسمان که با زاویه تقریبی 9 درجه از طرفین آن گسترده می شود، به منطقه البروج معروف است. تمدنهای باستانی برای اندازه گیری زمان، منطقه البروج را به 12 صورت فلکی تقسیم کردند ولی اکنون صورت فلکی دیگری به نام حوا به این باریکه آسمان افزوده شده است.
صور فلکی مهم
برخی از 88 صور فلکی از سایری معروفتند، و طرحهایی دارند که فوراً تشخیص داده می‌شوند. این طرحها همچون نشانه به ستاره شناسان در یافتن آنها در آسمان شبانه کمک می‌کنند. بهترین نمونه ، جبار (شکارچی) ، از درخشنانترین صور فلکی آسمان است. صورت فلکی معروف دیگر دب اکبر (خرس بزرگ) است . دب اکبر شامل هفت ستاره درخشان است که برای مدتهای طولانی علاوه بر ستاره شناسی ، در دریانوردی نیز راهنمای مفیدی بوده‌اند.
سیاره؛ بر حسب این تعریف سیاره جسمی است که در مداری به دور خورشید می گردد و این دو شرط را دارد؛ نخست آنکه جرمش آن اندازه زیاد است که شکل کروی دارد، دیگر آنکه اطراف خود را از همه جرم های کوچک تر پاک کرده است، یعنی در مداری پاکیزه حرکت می کند.
سیاره کوتوله؛ سیاره کوتوله هم مانند سیاره به دور خورشید می گردد و جرمش آن اندازه زیاد است که گرانش آن باعث می شود شکل کروی داشته باشد، اما تفاوتش با سیاره در این است که اطراف مدارش را از دیگر جرم های کوچک پاک نکرده است. این دسته که در نشست اخیر برای نخستین بار تعریف شده است سه عضو دارد؛ پلوتون که پیشتر یعنی از ۱۹۳۰ تا ۲۰۰۶ سیاره محسوب می شد، سرس که در کمربند سیارک ها است و از ۱۸۰۱ تا ۱۸۵۲ سیاره بود و جرم نویافته اریس که حدود ۵ درصد هم از پلوتون بزرگ تر است و ۲۴۰۰ کیلومتر قطر دارد (اریس یکی از همان جرم هایی است که بحث تعریف سیاره را راه انداخت و مدعی کسب این عنوان بود، اما در نهایت نه تنها خودش را سیاره نشناختند، بلکه پلوتون را هم از این عنوان خلع کردند). انجمن بین المللی اخترشناسان دیگر جرم های منظومه خورشیدی را نیز بررسی می کند تا دریابد آیا می توان آنها را در دسته اجرام کوتوله جای داد یا خیر. برخی از سیارک های بزرگ و بسیاری از اجرام فرا نپتونی همانند سدنا نامزدهای مناسبی برای این دسته هستند.
اجرام کوچک؛ بقیه جرم هایی که به دور خورشید می گردند، در این دسته قرار می گیرند که شامل سیارک ها، اجرام فرانپتونی، دنباله دارها و گردوغبار بین سیاره یی است.
نمونه سوال۱
1- چهار گروه از گروه های اصلی پروتئین ها را نام ببرید.
2- چهار راه انتقال مواد بین سلول و محیط خارج سلولی را بنویسید.
3- الف) دو نوع سلول اسکلرانشیمی که در گیاهان یافت می شوند کدامند؟ ب) دو مورد از وظایف بافت چربی در بدن را بنویسید.
4- مراحل اصلی تغذیه و گوارش را در جانوران نام ببرید.
5- آنزیم های شیره ی معده چه نام دارند و چه عملی انجام می دهند؟ (دومورد)
6- محل هر یک را بنویسید: کبد – دوازدهه – روده ی کور – پیلور
7- نوع تنفس را در جانوران ذکر شده بنویسید: کرم خاکی - ماهی – ملخ – غاز وحشی
8- الف) در شخصی حجم تنفسی 6000 میلی لیتر در دقیقه و سرعت تنفس 40 بار در دقیقه است، مقدار هوای جاری در این شخص را محاسبه کنید. ب) تنفس سلولی و فتوسنتز هر یک در کدام اندامک سلولی انجام می پذیرد؟
9- تفاوت گردش خون باز با بسته را با ذکر مثالی برای هر یک بنویسید.
10- ابتدا و انتهای هر یک از دو گردش خون کوچک و بزرگ در آدمی چه حفره ای از قلب است؟
11- لایه های مختلف دیواره ی قلب را نام ببرید. مهم ترین ویژگی ماهیچه ی قلب چیست؟
12- چه عواملی در بازگشت خون از سیاهرگ ها به قلب موثرند؟ ( چهار مورد)13- انواع گرانولوسیت ها را نام برده و بنویسید کدام یک در عفونت های انگلی افزایش می یابد؟
14- از عوامل موثر در تعرق چهار مورد را نام ببرید.1
15- با استفاده از کاغذ کلرید کبالت آزمایشی طراحی کنید که نشان دهد تعداد روزنه ها در سطح زیرین برگ یک گیاه بیش تر از سطح بالایی آن است.
16- الف) کلیه ها چگونه PH محیط داخلی را ثابت نگه می دارند؟ ب) نقش بادکنک شنا در ماهی و نقش بالک در پرنده چیست؟
17- تفاوت مفصل گوی و کاسه ای با لولایی را همراه با ذکر مثالی برای هر یک بنویسید.
18- چهار مورد از مزایای ورزش را نام ببرید.
19- الف) تفاوت حرکت خودبخودی با القایی چیست ؟ ب) اگر مخروط باز شده ی کاج را داخل آب قرار دهیم چه می شود؟ این حرکت از چه نوعی است؟
20- قسمت های مشخص شده در شکل را نام گذاری کنید.( شکل نفرون رسم شده بوده است.)