معرفی وبلاگ
دسته
آرشیو
آمار وبلاگ
تعداد بازدید : 4576615
تعداد نوشته ها : 10297
تعداد نظرات : 320
Rss
طراح قالب
مهدي يوسفي
واژه «اربعین» در متون دینى و مجموعههاى حدیثى از ارزش والایى برخوردار است . آثار حفظ چهل حدیث، اخلاص عمل در چهل روز و دعاى عهد در چهل صبح، کمال عقل در چهل سالگى، دعا براى چهل مؤمن، شهادت چهل مؤمن براى میت، برگزارى عبادت در چهل شب چهارشنبه براى دیدار حضرت ولى عصر علیه السلام، و بعثت غالب انبیاء در چهل سالگى، از جمله مواردى است که ارزش و جایگاه این اصطلاح اسلامى و عرفانى را مشخص مىسازد .
«اربعین» از اصطلاحات رایجى است که در متون اسلامى کاربرد زیادى دارد، مثلا در برخى از روایات به عنوان نماد کمال، حدى براى تصفیه باطن و ... قلمداد شده است . در این نوشتار به مناسبت روز اربعین شهادت امام حسین علیه السلام برخى از موارد کاربرد این واژه ارزشمند که در فرهنگ اسلامى به مناسبتهاى گوناگون از آن یاد شده و گاهى پیامهاى اخلاقى و دستورهاى الهى با آن همراه شده است، با اشاره به سى نکته تقدیم مىشود:
1 . شهادت چهل مؤمن
امام صادق علیه السلام فرمود: «اذا مات المؤمن فحضر جنازته اربعون رجلا من المؤمنین وقالوا: اللهم انا لانعلم منه الا خیرا وانت اعلم به منا، قال الله تبارک وتعالى: قد اجزت شهاداتکم وغفرت له ما علمت مما لا تعلمون; (1) هرگاه یکى از اهل ایمان بمیرد و بر جنازه او چهل نفر از مؤمنین حضور یابند و گواهى دهند که پروردگارا! ما به جز خوبى و نیکى از این شخص ندیدهایم و تو از ما داناتر هستى، خداوند متعال مىفرماید: من نیز شهادت شما را پذیرفتم و آنچه [از بدیها و گناهان] از او مىدانستم که شما بىاطلاع بودید، همه را بخشیدم .»
همچنین امام صادق علیه السلام مىفرماید: «در بنى اسرائیل عابدى بود که پیوسته به عبادت و راز و نیاز اشتغال داشت . خداوند متعال به حضرت داوود علیه السلام وحى فرستاد: اى داوود! این مرد عابد، فردى ریاکار و غیرمخلص است . هنگامى که او مرد، حضرت داوود علیه السلام به تشییع جنازهاش حاضر نشد . اما چهل نفر از بنى اسرائیل حضور یافتند و در درگاه الهى به نیکى و خوبیهاى ظاهرى وى شهادت دادند و از خداوند طلب عفو و آمرزش براى وى نمودند . در هنگام غسل نیز چهل نفر دیگر چنین کردند و در هنگام دفن چهل نفر دیگر آمده، بعد از گواهى به نیکمردى عابد از خداوند متعال آمرزش او را خواستار شدند . در آن حال، خداوند به حضرت داوود علیه السلام الهام کرد که من او را به خاطر شهادت آن عده بخشیدم و اعمال بد و ریایى او را نادیده گرفتم . (2)
2 . دعا براى چهل مؤمن
پیشواى ششم یکى از مهمترین عوامل استجابت دعا را تقدیم دیگر مؤمنین در هنگام دعا مىداند . آن حضرت مىفرماید: «من قدم اربعین من المؤمنین ثم دعا استجیب له; (3) هر کس چهل نفر از مؤمنین را در دعا کردن بر خود مقدم بدارد، سپس حاجات خود را بطلبد، دعاى او به اجابتخواهد رسید .» آن حضرت تاکید مىفرماید که اگر اینگونه دعا کردن در نماز شب و بعد از آن باشد، تاثیر بیشترى خواهد داشت . (4) همچنین دعا کردن چهل مؤمن در قنوت نماز وتر در دل شبهاى تار اجابت دعا را نزدیکتر و سریعتر مىنماید . (5)
3 . دعاى چهل نفره
دعا کردن همیشه خوب و یکى از سلاحهاى مؤمن و وسیله ارتباط با پروردگار عالمیان است . هنگامى که انسان خود را از هر جهت درمانده و عاجز مىبیند با جان و دل زمزمه مىکند که:
*
سینه مالامال درد است اى دریغا مرهمى دل زتنهایى به جان آمد خدایا همدمى
*
دل زتنهایى به جان آمد خدایا همدمى دل زتنهایى به جان آمد خدایا همدمى
در آن لحظات حساس، دعا همچون نور امیدى در دل انسان مىتابد و دعاکننده علاوه بر آرامش درون، اعتماد به نفس، تلطیف روح، عشق و معرفتخویش را نیز به نمایش مىگذارد . امام صادق علیه السلام در یکى از رهنمودهاى حکیمانه خویش ما را به دعاى دسته جمعى فرا مىخواند و مىفرماید: «اگر گروهى چهل نفره جمع شوند و خداى خویش را بخوانند، مطمئنا دعاى آنان مستجاب خواهد شد و اگر چهل نفر نبودند گروه چهار نفره، ده بار خدا را بخوانند که همین اثر را دارد و اگر بیش از یک نفر نباشد و چهل بار خدا را صدا بزند، خداى عزیز و جبار خواسته او را برآورده خواهد کرد .» (6)
4 . آمرزش چهل گناه
حضرت باقر علیه السلام یکى از حقوق واجب مسلمانان بر عهده همدیگر را، حضور در تشییع جنازه آنان مىشمارد و با توجه به اهمیت آن، تاثیر معنوى این حضور را نیز بیان مىکند: «من حمل جنازة من اربع جوانبها غفرالله له اربعین کبیرة; (7) کسى که جنازهاى را از چهار طرف حمل کند، خداوند متعال چهل گناه کبیره او را خواهد بخشید .»
5 . کمال در چهل سالگى
از مهمترین نکاتى که در زندگى انسان وجود دارد و در مرحله تکامل معنوى و شخصیت وى مؤثر است، رسیدن به مراتبى از سن و سال است که انسان کاملتر و پختهتر مىشود . خداوند متعال در این زمینه چهل سالگى را اوج کمال انسانى مىداند و مىفرماید: «... حتى اذا بلغ اشده وبلغ اربعین سنة قال رب اوزعنى ان اشکر نعمتک التى انعمت على وعلى والدى وان اعمل صالحا ترضیه واصلح لى فى ذریتى انى تبت الیک وانى من المسلمین» ; (8) «تا زمانى که به کمال قدرت و رشد برسد و به چهل سالگى بالغ گردد، مىگوید: پروردگارا! مرا توفیق ده تا شکر نعمتى را که به من و پدر و مادرم دادى، به جا آورم و کار شایستهاى انجام دهم که از آن خشنود باشى و فرزندان مرا صالح گردان! من به سوى تو باز مىگردم و توبه مىکنم و از مسلمانان مىباشم .»
6 . آثار چهل روز اخلاص
امام رضا علیه السلام از پیامبر گرامى اسلام صلى الله علیه و آله چنین نقل فرمود: «ما اخلص عبد لله عزوجل اربعین صباحا الا جرت ینابیع الحکمة من قلبه على لسانه; (9) هیچ بندهاى چهل روز اعمال خود را خالصانه به درگاه حضرت حق انجام نمىدهد، مگر اینکه خداوند متعال چشمه سارهاى حکمت را از قلب او به زبانش جارى مىسازد .» حافظ با اشاره به این حدیث مىگوید:
*
سحرگه رهروى در سرزمینى که اى صوفى شراب آنگه شود صاف که در شیشه بماند اربعینى
*
همى گفت این معما با قرینى که در شیشه بماند اربعینى که در شیشه بماند اربعینى
7 . یاران حضرت مهدى علیه السلام
هنگامى که حضرت مهدى علیه السلام ظهور مىکند هر یک از یاران و شیعیان آن حضرت معادل نیروى چهل مرد قدرت روحى و بدنى خواهد داشت . امام سجاد علیه السلام فرمود: «اذا قام قائمنا اذهب الله عزوجل عن شیعتنا العاهة وجعل قلوبهم کزبر الحدید وجعل قوة الرجل منهم قوة اربعین رجلا; (10) هرگاه قائم ما قیام کند، خداوند متعال از شیعیان ما آفت، بلا و سستى را دور خواهد کرد و دلهاى آنان را همانند پارههاى آهن قوى و محکم مىنماید و نیروى هر یک از آنان را معادل نیروى چهل مرد قرار خواهد داد .»
8 . چهل روز عزاى مؤمن
رسول گرامى اسلام علیه السلام در سفارشهاى خویش به جناب ابىذر غفارى به اهمیت و جایگاه والاى مؤمن در جهان اشاره کرده و فرموده است: «یا اباذر! ان الارض لتبکى على المؤمن اذا مات اربعین صباحا; (11) اى ابوذر! هنگامى که مؤمنى از دنیا مىرود، زمین تا چهل روز براى فقدان او گریان و عزادار است .»
ممکن است منشا مجالس اربعین براى اموات مؤمنین همین روایت نبوى باشد .
9 . زندگى چهل ساله
هنگامى که فرزدق شاعر قصیده معروف خود را در مدح حضرت امام سجاد علیه السلام در حضور خلیفه ستمگر عباسى، هشام بن عبدالملک، با رشادت تمام قرائت کرد و مطلع آن چنین بود که:
*
هذا الذى تعرف البطحاء وطاته والبیتیعرفه والحل والحرم
*
والبیتیعرفه والحل والحرم والبیتیعرفه والحل والحرم
یعنى، این آقایى است که گامهاى او را سرزمین بطحاء، بیتخدا و حل و حرم مىشناسد; خلیفه بر او خشم گرفت و دستور داد تا فرزدق را علاوه بر قطع حقوق، به جرم دفاع از اهلبیت علیهم السلام زندانى کنند; اما بعد از گذشت مدتى به دعاى امام چهارم علیه السلام آزاد شد . امام زینالعابدین علیه السلام براى کمک به فرزدق مبلغى را که چهل سال مخارج زندگىاش را کافى بود به حضورش فرستاد و فرمود: «لو علمت انک تحتاج الى اکثر من ذلک لاعطیتک; [اى فرزدق!] اگر مىدانستم بیش از چهل سال زنده خواهى بود، بیشتر مىفرستادم .» على بن یونس بیاضى مىنویسد: دقیقا بعد از چهل سال از آن تاریخ فرزدق به دیار باقى شتافت و صداقت و کرامت امام چهارم بر همگان روشن شد . (12)
10 . بعثت انبیاء در چهل سالگى
در روایت آمده است که اکثر انبیاء در چهل سالگى به رسالت مبعوث شدهاند . (13) همچنان که رسول گرامى اسلام صلى الله علیه و آله نیز در چهل سالگى به رسالت مبعوث گردید . (14) امام باقر علیه السلام فرمود: «پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله در 63 سالگى از دنیا رفت، که آخر سال دهم هجرت بود . آن حضرت بعد از تولد خویش هنگامى که چهل سالش کامل گردید، به پیامبرى رسید و 13 سال دیگر در مکه بود که در 53 سالگى به مدینه هجرت کرد و بعد از ده سال در مدینه به سراى جاویدان منتقل شد .» (15)
11 . حفظ چهل حدیث
حضرت رسول صلى الله علیه و آله در زمینه پاسدارى از فرهنگ و معارف اسلام مىفرماید: «من حفظ من امتى اربعین حدیثا مما یحتاجون الیه من امر دینهم بعثه الله یوم القیامة فقیها عالما; (16) هر کس از امت من چهل حدیث از احادیث دینى مورد نیاز جامعه را حفظ کند خداوند متعال او را در روز قیامتبه عنوان فقیه و دانشمند محشور خواهد کرد .»
براساس همین حدیث، دانشمندان بزرگ شیعه تلاش کردهاند که کتابهایى را به نامهاى الاربعین و چهل حدیث از خود به یادگار بگذارند تا شاید مشمول این کلام نورانى رسول گرامى اسلام بشوند، نظیر: اربعین شیخ بهائى، اربعین شهید اول، اربعین مجلسى دوم، اربعین جامى و چهل حدیث امام خمینى رحمه الله .
12 . آثار گناه تا چهل روز
آثار گناهانى که انسان مرتکب مىشود تا چهل روز در روح و روان او باقى است . امام صادق علیه السلام فرمود: «لا تقبل صلاة شارب الخمر اربعین یوما الا ان یتوب; (17) کسى که از شراب و مسکرات حرام استفاده کند تا چهل روز نمازش پذیرفته نمىشود، مگر اینکه حقیقتا توبه کند .»
13 . اصلاح تا چهل سالگى
اساسا افراد سعادتمند و کسانى که به دنبال خوشبختى و کمال هستند تا سن چهل سالگى در اعمال و رفتارشان نشانههاى اصلاح پیدا مىشود; اما اگر تا سن چهل سالگى تغییراتى در رفتارهاى زشت و ناپسند آنان ایجاد نگردد، بعد از آن اصلاح آنان مشکل خواهد بود . رسول گرامى اسلام صلى الله علیه و آله در این زمینه به مسلمانان هشدار داده و فرموده است: «اذا بلغ الرجل اربعین سنة ولم یغلب خیره شره قبل الشیطان بین عینیه وقال: هذا وجه لایفلح; (18) هنگامى که شخص به سن چهل سالگى پا مىگذارد و کارهاى نیک او از اعمال زشتش بیشتر نباشد، شیطان پیشانى او را بوسیده، مىگوید: این چهرهاى است که دیگر روى سعادت و خوشبختى را نخواهد دید .» و در حدیث دیگرى آن حضرت افراد چهل سالهاى را که به سوى صلاح گام برنمىدارند از دوزخیان به شمار مىآورد و مىفرماید: «فرد چهل سالهاى که در اندیشه کارهاى نیک نباشد، براى ورود به آتش جهنم خود را آماده کند که نجات او مشکل است .» (19)
14 . هشدار به چهل سالهها!
امام زینالعابدین علیه السلام فرمود: «اذا بلغ الرجل اربعین سنة نادى مناد من السماء دنا الرحیل فاعد زادا ولقد کان فیما مضى اذا اتت على الرجل اربعون سنة حاسب نفسه; (20) هرگاه شخصى به سن چهل سالگى برسد فرشتهاى از سوى خداوند در آسمان ندا مىدهد که هنگام سفر نزدیک است، زاد و توشه سفر را مهیا کن و در گذشته هنگامى که فردى به چهل سالگى مىرسید، با نفس خود محاسبه مىکرد .»
و از رسول گرامى اسلام نقل است که «خداوند فرشتهاى را مامور کرده است تا در هر شب صدا بزند: «یا ابناء الاربعین ماذا اعددتم للقاء ربکم; (21) اى کسانى که چهلمین بهار عمر خود را سپرى مىکنید! براى ملاقات با پروردگارتان چه چیزى آماده کردهاید [و چه پاسخى دارید] ؟!»
15 . تغذیه و اربعین
پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله فرمود: «من ترک اللحم اربعین صباحا ساء خلقه; (22) هر کس چهل روز از خوردن گوشتخوددارى کند، اخلاقش بد خواهد شد .»
16 . چهل نفر هسته اولیه
زمانى که برخى از یاران امام حسن مجتبى علیه السلام از وى درخواست کردند که در مقابل ظلم و ستم زمامداران جور به ویژه معاویه قیام و مبارزه نماید، امام حسن علیه السلام فرمود: «لى اسوة بجدى رسول الله حین عبدالله سرا وهو یومئذ فى تسعة وثلاثین رجلا فلما اکمل الله له الاربعین صاروا فى عدة واظهروا امر الله فلو کان معى عدتهم جاهدت فى الله حق جهاده; (23) الگوى من در رهبرى امت، جدم رسول خدا صلى الله علیه و آله است، آن حضرت تا زمانىکه تعداد یارانش به سى و نه نفر رسیده بود، مخفیانه و غیرعلنى خدا را عبادت مىکرد [و به مبارزه و تبلیغ علنى روى نیاورد] ; اما از موقعى که خداوند متعال تعداد مسلمانان را به چهل نفر رساند، [تبلیغ] دین خدا را آشکار کردند و اگر با من هم به تعداد آنها باشد، در راه خدا به جهاد و مبارزه شایسته دست مىزنم .»
17 . دریغ از چهل یاور راستین!
على علیه السلام نیز با شکایت از مظلومیت و غربتخویش فرمود: «من بارها از مردم یارى خواستم اما به غیر از چهار نفر - زبیر، سلمان، ابوذر و مقداد - کسى جواب مثبتبه من نداد .» سپس افزود: «لو کنت وجدت یوم بویع (اخوتیم) اربعین رجلا مطیعین لجاهدتهم; (24) اگر من در روز بیعت چهل یاور گوش به فرمان [و راستین] داشتم، با آنان مقابله و مجاهده مىکردم .»
18 . حقوق همسایه
رسول گرامى اسلام به منظور سالم سازى و ایجاد روحیه اعتماد و اطمینان به همدیگر و همچنین تقویت وحدت و انس و الفت در جامعه اسلامى درباره حدود همسایگى و رعایتحقوق آنان مىفرماید: «کل اربعین دارا جیران من بین یدیه ومن خلفه وعن یمینه وعن شماله; (25) تا چهل خانه از چهار سوى منزل یک مسلمان، از روبهرو، پشتسر، از سمت راست و از سمت چپ، همسایه یک مسلمان به شمار مىآید .»
پیامبر صلى الله علیه و آله ضمن بیان این پیام حکیمانه، به حضرت على علیه السلام و سلمان و ابوذر و مقداد دستور داد که در میان مسلمانان ندا دهند که اى مردم! این حدود همسایگى است و: «انه لاایمان لمن لم یامن جاره بوائقه; (26) کسانى که همسایگانشان از شر و آزار آنان در امان نیستند، ایمان ندارند .»
19 . مهلت تا چهل روز
برخى از مسلمانان که در رعایت مسائل دینى و حفظ ناموس خود اهل تسامح و تساهل هستند، مورد خشم و غضب الهى قرار مىگیرند و خداوند متعال به آنان چهل روز مهلت مىدهد که خود و خانوادههایشان را اصلاح کنند و در صورت ادامه سهلانگارى و بىتفاوتى چشم و قلبشان وارونه شده و از دیدن حقیقت ناتوان مىگردند . رسول اکرم صلى الله علیه و آله فرمود: هرگاه مردى در محیط خانواده خود عمل ناپسند و زشتى را مشاهده کند و در مورد آن حساسیت و غیرت دینى از خود نشان ندهد و اعضاء خانوادهاش را از ارتکاب گناه و معصیتباز ندارد و در صدد اصلاح برنیاید، خداوند متعال پرندهاى سفید را مامور مىکند که چهل صبح بر در خانه وى پرهایش را بگسترد و هنگام ورود و خروج آن مرد مسامحه کار، بگوید: اصلاح کن! اصلاح کن! غیرت داشته باش! غیرت داشته باش! اگر خانوادهاش را اصلاح کرد که چه بهتر وگرنه آن پرنده سفید بالهایش را به چشمهاى او مىکشد و بعد از آن او وارونه مىبیند; یعنى خوبیها را خوب نمىبیند و بدیها را بد نمىبیند .» (27)
20 . بهداشت فرزندان
پیامبر بزرگوار اسلام صلى الله علیه و آله با اشاره به لزوم ختنه کردن نوزادان پسر مىفرماید: «اختنوا اولادکم یوم السابع فانه اطهر واسرع لنبات اللحم فقال ان الارض تنجس ببول الاغلف اربعین یوما; (28) نوزادان خود را در روز هفتم ختنه کنید، این عمل براى پاکیزگى و سلامت و رشد آنان تاثیر فراوان دارد و زمین از بول فردى که ختنه نشده تا چهل روز آلوده مىماند .»
21 . تسبیح حیوانات
امام صادق علیه السلام فرمود: «حضرت داوود علیه السلام در یکى از شبها با حال خوشى زبور را تلاوت مىکرد و از حالات معنوى خود لذت مىبرد . آن شب به نظرش آمد که شب زنده دارى خوبى داشته است و از این جهتشگفت زده شد . در آن حال قورباغهاى از زیر صخرهاى از سوى خداوند متعال به سخن آمد و گفت: «یا داود تعجبت من سهرک لیلة وانى لتحت هذه الصخرة منذ اربعین سنة ماجف لسانى عن ذکر الله تعالى; (29) اى داوود! آیا از شب زندهدارىات به شگفت آمدهاى؟ من چهل سال است که در زیر این صخره زبانم به ذکر الهى مترنم است .»
22 . کرامت نام حضرت محمد صلى الله علیه و آله
حضرت على علیه السلام - در ضمن روایتى طولانى در منقبتحضرت خاتم الانبیاء صلى الله علیه و آله - فرمود: «روزى یکى از علماء یهود به حضور پیامبر صلى الله علیه و آله آمد و سؤالات متعددى از آن حضرت پرسید و پاسخهاى وافى دریافت کرد و مسلمان شد . سپس الواحى بیرون آورد و در مقابل پیامبر قرار داد و گفت: این از جمله صفحات توراتى است که به حضرت موسى بن عمران علیه السلام نازل شده است . من فضائل تو را در آنها مىخواندم و شک مىکردم و چهل سال تمام نام تو را پاک مىنمودم; اما قسم به آن خدایى که تو را به حق و راستى مبعوث فرموده است، هرگاه نامت را از تورات پاک نمودم، دوباره آن را در آنجا ثبتشده مىیافتم .» (30)
23 . اربعین در قرآن
در برخى از آیات قرآن به واژه «اربعین» اشاره شده است، مثل: فرازى از قصه حضرت موسى علیه السلام که مىفرماید: «واذ واعدنا موسى اربعین لیلة» ; (31) «[به یاد آورید] آن هنگامى را که با موسى علیه السلام (براى یافتن پیامهاى آسمانى) چهل شب وعده قرار گذاشتیم .»
نیز مىفرماید: «وواعدنا موسى ثلثین لیلة واتممناها بعشر فتم میقات ربه اربعین لیلة» ; (32) «و ما با موسى سى شب وعده گذاشتیم، سپس آن را با ده شب دیگر تکمیل نمودیم . به این ترتیب، میعاد پروردگارش با چهل شب تمام شد .»
قرآن کریم در مورد نافرمانى بنىاسرائیل از حضرت موسى علیه السلام و سرپیچى آنان از دستورات الهى و مجازات آن گروه از یهودیان با چهل سال سرگردانى، مىفرماید: «فانها محرمة علیهم اربعین سنة یتیهون فى الارض فلا تاس على القوم الفاسقین» (33) ; «این سرزمین مقدس تا چهل سال بر آنها ممنوع خواهد بود و آنان همواره در مدت چهل سال در این بیابان سرگردان هستند، پس تو درباره سرنوشت این جمعیت گناهکار ناراحت نباش!»
24 . مجاهد دار به دوش
دعبل بن على خزاعى، از شاعران متعهد و شجاع اهلبیت علیهم السلام است که از دست مبارک حضرت رضا علیه السلام به کسب مدال افتخار و عطایاى مادى و معنوى نائل شد . او وصیت کرد قصیده معروف خود به نام «مدارس آیات» را - که مورد تایید اهلبیت علیهم السلام قرار گرفت - در کفنش بنویسند . زبان گویاى وى آن چنان برنده بود که حکمرانان ستمگر را به هراس مىانداخت .
ابن مدبر مىگوید: «روزى به دعبل گفتم: من مردى بىباک و با شهامت مثل تو ندیدهام که این چنین بىپروا در اشعار خود به زمامداران ستمگرى، مثل مامون مىتازى و حقائق را در قالب شعرهاى گویا و بلیغ به گوش مردم مىرسانى . دعبل در مقابل هشدار ابن مدبر، با صلابتخاصى که از عشق او به اهلبیت علیهم السلام ریشه مىگرفت، چنین گفت: «یا ابا اسحاق! انى احمل خشبتى مذ اربعین سنة ولا اجد من یصلبنى علیها; (34) اى ابا اسحاق! من چوبه دار خودم را چهل سال است که با خود حمل مىکنم، اما هنوز کسى را نیافتهام که مرا بر آن بیاویزد .»
*
شیعه یعنى دعبل چشم انتظار شیعه یعنى همچو امثال کمیل سر نهد بر خاک پاى اهلبیت
*
مىکشد بر دوش خود چل سال دار سر نهد بر خاک پاى اهلبیت سر نهد بر خاک پاى اهلبیت
25 . ارزش عدالت گسترى
امام موسى بن جعفر علیه السلام در تفسیر آیه «یحیى الارض بعد موتها» فرمود: «خداوند زمین را با قطرات باران احیاء نمىکند، بلکه با مردان عدالت گستر زنده مىگرداند ... و این عمل از منافع مادى چهل روز باران بهتر و پربارتر است .» (35)
26 . هشدار به محتکران!
امام صادق علیه السلام به تاجرانى که براى منافع مادى خود اجناس مورد نیاز مردم را انبار کرده، با قیمتهاى گزاف مىفروشند، شدیدا هشدار مىدهد و مىفرماید: «الحکرة فى الخصب اربعون یوما وفى الشدة والبلاء ثلاثة ایام فمازاد على الاربعین یوما فى الخصب فصاحبه ملعون ومازاد على ثلاثة ایام فى العسرة فصاحبه ملعون; (36) مدت احتکار جنسهاى مورد نیاز مردم در روزگار فراوانى، چهل روز است و در روزهاى سخت فقط سه روز . اگر بازرگانى در ایام فراوانى جنس، بیش از چهل روز و در هنگام دشوارى بیش از سه روز انبار کند، لعنتخدا بر او باد .»
27 . چله نشینى براى حاجت
مولاى متقیان على علیه السلام فرمود: «خداوند متعال به حضرت داوود وحى کرد: «انک نعم العبد لولا انک تاکل من بیت المال ولا تعمل بیدک شیئا» ; «اى داوود! اگر از بیتالمال تغذیه نمىکردى و از دست رنجخودت امرار معاش مىنمودى، چقدر بنده خوبى بودى!»
حضرت داوود چهل صبح با ناله و زارى به درگاه احدیت استغاثه کرد و از خداوند خواست تا مشکل او را رفع نماید . خداوند متعال نیز مقدمات آهنگرى را در اختیار او گذاشت . به این ترتیب، حضرت داوود، به کار زرهسازى پرداخت . او هر روز یک زره مىساخت و به هزار درهم مىفروخت تا اینکه با ساختن سیصد و شصت زره که به مبلغ سیصد و شصت هزار درهم فروخت، سرمایهاى به دست آورد و از بیتالمال بىنیاز شد .» (37)
28 . زیارت اربعین از نشانههاى ایمان و تشیع
امام حسن عسکرى علیه السلام فرمود: «علامات المؤمنین خمس: صلاة الاحدى والخمسین وزیارة الاربعین والتختم فى الیمین وتعفیرالجبین والجهر ببسم الله الرحمن الرحیم; (38) نشانههاى مؤمنان (شیعیان) پنچ چیز است: خواندن پنجاه و یک رکعت نماز در هر روز (17 رکعت واجب و 34 رکعت نافله)، زیارت اربعین امام حسین علیه السلام، داشتن انگشتر در دست راست، و ساییدن پیشانى به خاک، و بلند خواندن بسم الله الرحمن الرحیم در نمازها .»
29 . چهل روز گریه بر امام حسین علیه السلام
امام صادق علیه السلام در روایتى به بیان گریه موجودات عالم بر سالار شهیدان پرداخته، به زراره مىفرماید: «یا زرارة! ان السماء بکت على الحسین علیه السلام اربعین صباحا بالدم وان الارض بکت اربعین صباحا بالسواد و ان الشمس بکت اربعین صباحا بالکسوف والحمرة ... وان الملائکة بکت اربعین صباحا على الحسین علیه السلام; (39) اى زراره! آسمان چهل روز بر حسین علیه السلام خون گریه کرد و زمین چهل روز براى عزاى آن حضرت گریستبه تیره و تار شدن و خورشید با کسوف و سرخى خود چهل روز گریست ... و ملائکه الهى براى آن حضرت چهل روز گریستند .»
30 . فرازى از زیارت اربعین
صفوان بن مهران جمال مىگوید: مولایم حضرت صادق علیه السلام زیارت اربعین را به من آموخت و فرمود: «در روز اربعین جدم حسین علیه السلام را اینچنین زیارت کن: السلام على ولى الله وحبیبه ...» در بخشى از آن زیارت که با مضامین عالى عرفانى و معنوى بیان شده است، چنین مىخوانیم: «وبذل مهجته فیک لیستنقذ عبادک من الجهالة وحیرة الضلالة; (40) [خداوندا! من شهادت مىدهم که] حضرت حسین علیه السلام جان را در راه تو تقدیم کرد تا بندگان تو را از جهالت و بىخبرى رها سازد و از حیرت و سرگردانى و گمراهى نجات دهد .»
1) من لایحضره الفقیه، ج1، ص166، ح472; مستدرک سفینة البحار، ج4، ص64 .
2) مستدرک الوسائل، ج2، ص471 .
3) الکافى، ج2، ص509، ح5 .
4) بحارالانوار، ج90، ص389 .
5) کشف الغطاء، ج1، ص246 .
6) الکافى، ج2، ص487 .
7) همان، ج3، ص174، ح1 .
8) احقاف/15 .
9) عیون اخبار الرضا علیه السلام، ج1، ص74، ح321 .
10) الخصال، ج2، ص541، ح14 .
11) مکارم الاخلاق، ص465 .
12) الصراط المستقیم، ج2، ص181 .
13) بحارالانوار، ج13، ص50 .
14) تاریخ یعقوبى، ج2، ص22 .
15) کشف الغمه، ج1، ص14 .
16) الخصال، ج2، ص541، ح15 .
17) مستدرک الوسائل، ج17، ص57 .
18) مشکاة الانوار، ص295 .
19) همان .
20) مستدرک الوسائل، ج12، ص156; مجموعه ورام، ج1، ص35 .
21) مستدرک الوسائل، ج12، ص157 .
22) همان، ج16، ص305 .
23) مستدرک الوسائل، ج11، ص77 .
24) همان، ص74 .
25) وسائل الشیعة، ج12، ص132 .
26) مستدرک الوسائل، ج8، ص431 .
27) الجعفریات، شیخ صدوق، ص89 .
28) مکارم الاخلاق، ص230 .
29) بحارالانوار، ج61، ص50 .
30) الخصال، ج2، ص356 .
31) بقره/51 .
32) اعراف/141 .
33) مائده/26 .
34) العدد القویه، ص292 .
35) تهذیب الاحکام، ج10، ص146 .
36) الکافى، ج5، ص165 .
37) وسائل الشیعه، ج17، ص37 .
38) مصباح المتهجد، ص787 .
39) مستدرک الوسائل، ج10، ص314، با تلخیص .
40) تهذیب الاحکام، ج6، ص113 .
«اربعین» از اصطلاحات رایجى است که در متون اسلامى کاربرد زیادى دارد، مثلا در برخى از روایات به عنوان نماد کمال، حدى براى تصفیه باطن و ... قلمداد شده است . در این نوشتار به مناسبت روز اربعین شهادت امام حسین علیه السلام برخى از موارد کاربرد این واژه ارزشمند که در فرهنگ اسلامى به مناسبتهاى گوناگون از آن یاد شده و گاهى پیامهاى اخلاقى و دستورهاى الهى با آن همراه شده است، با اشاره به سى نکته تقدیم مىشود:
1 . شهادت چهل مؤمن
امام صادق علیه السلام فرمود: «اذا مات المؤمن فحضر جنازته اربعون رجلا من المؤمنین وقالوا: اللهم انا لانعلم منه الا خیرا وانت اعلم به منا، قال الله تبارک وتعالى: قد اجزت شهاداتکم وغفرت له ما علمت مما لا تعلمون; (1) هرگاه یکى از اهل ایمان بمیرد و بر جنازه او چهل نفر از مؤمنین حضور یابند و گواهى دهند که پروردگارا! ما به جز خوبى و نیکى از این شخص ندیدهایم و تو از ما داناتر هستى، خداوند متعال مىفرماید: من نیز شهادت شما را پذیرفتم و آنچه [از بدیها و گناهان] از او مىدانستم که شما بىاطلاع بودید، همه را بخشیدم .»
همچنین امام صادق علیه السلام مىفرماید: «در بنى اسرائیل عابدى بود که پیوسته به عبادت و راز و نیاز اشتغال داشت . خداوند متعال به حضرت داوود علیه السلام وحى فرستاد: اى داوود! این مرد عابد، فردى ریاکار و غیرمخلص است . هنگامى که او مرد، حضرت داوود علیه السلام به تشییع جنازهاش حاضر نشد . اما چهل نفر از بنى اسرائیل حضور یافتند و در درگاه الهى به نیکى و خوبیهاى ظاهرى وى شهادت دادند و از خداوند طلب عفو و آمرزش براى وى نمودند . در هنگام غسل نیز چهل نفر دیگر چنین کردند و در هنگام دفن چهل نفر دیگر آمده، بعد از گواهى به نیکمردى عابد از خداوند متعال آمرزش او را خواستار شدند . در آن حال، خداوند به حضرت داوود علیه السلام الهام کرد که من او را به خاطر شهادت آن عده بخشیدم و اعمال بد و ریایى او را نادیده گرفتم . (2)
2 . دعا براى چهل مؤمن
پیشواى ششم یکى از مهمترین عوامل استجابت دعا را تقدیم دیگر مؤمنین در هنگام دعا مىداند . آن حضرت مىفرماید: «من قدم اربعین من المؤمنین ثم دعا استجیب له; (3) هر کس چهل نفر از مؤمنین را در دعا کردن بر خود مقدم بدارد، سپس حاجات خود را بطلبد، دعاى او به اجابتخواهد رسید .» آن حضرت تاکید مىفرماید که اگر اینگونه دعا کردن در نماز شب و بعد از آن باشد، تاثیر بیشترى خواهد داشت . (4) همچنین دعا کردن چهل مؤمن در قنوت نماز وتر در دل شبهاى تار اجابت دعا را نزدیکتر و سریعتر مىنماید . (5)
3 . دعاى چهل نفره
دعا کردن همیشه خوب و یکى از سلاحهاى مؤمن و وسیله ارتباط با پروردگار عالمیان است . هنگامى که انسان خود را از هر جهت درمانده و عاجز مىبیند با جان و دل زمزمه مىکند که:
*
سینه مالامال درد است اى دریغا مرهمى دل زتنهایى به جان آمد خدایا همدمى
*
دل زتنهایى به جان آمد خدایا همدمى دل زتنهایى به جان آمد خدایا همدمى
در آن لحظات حساس، دعا همچون نور امیدى در دل انسان مىتابد و دعاکننده علاوه بر آرامش درون، اعتماد به نفس، تلطیف روح، عشق و معرفتخویش را نیز به نمایش مىگذارد . امام صادق علیه السلام در یکى از رهنمودهاى حکیمانه خویش ما را به دعاى دسته جمعى فرا مىخواند و مىفرماید: «اگر گروهى چهل نفره جمع شوند و خداى خویش را بخوانند، مطمئنا دعاى آنان مستجاب خواهد شد و اگر چهل نفر نبودند گروه چهار نفره، ده بار خدا را بخوانند که همین اثر را دارد و اگر بیش از یک نفر نباشد و چهل بار خدا را صدا بزند، خداى عزیز و جبار خواسته او را برآورده خواهد کرد .» (6)
4 . آمرزش چهل گناه
حضرت باقر علیه السلام یکى از حقوق واجب مسلمانان بر عهده همدیگر را، حضور در تشییع جنازه آنان مىشمارد و با توجه به اهمیت آن، تاثیر معنوى این حضور را نیز بیان مىکند: «من حمل جنازة من اربع جوانبها غفرالله له اربعین کبیرة; (7) کسى که جنازهاى را از چهار طرف حمل کند، خداوند متعال چهل گناه کبیره او را خواهد بخشید .»
5 . کمال در چهل سالگى
از مهمترین نکاتى که در زندگى انسان وجود دارد و در مرحله تکامل معنوى و شخصیت وى مؤثر است، رسیدن به مراتبى از سن و سال است که انسان کاملتر و پختهتر مىشود . خداوند متعال در این زمینه چهل سالگى را اوج کمال انسانى مىداند و مىفرماید: «... حتى اذا بلغ اشده وبلغ اربعین سنة قال رب اوزعنى ان اشکر نعمتک التى انعمت على وعلى والدى وان اعمل صالحا ترضیه واصلح لى فى ذریتى انى تبت الیک وانى من المسلمین» ; (8) «تا زمانى که به کمال قدرت و رشد برسد و به چهل سالگى بالغ گردد، مىگوید: پروردگارا! مرا توفیق ده تا شکر نعمتى را که به من و پدر و مادرم دادى، به جا آورم و کار شایستهاى انجام دهم که از آن خشنود باشى و فرزندان مرا صالح گردان! من به سوى تو باز مىگردم و توبه مىکنم و از مسلمانان مىباشم .»
6 . آثار چهل روز اخلاص
امام رضا علیه السلام از پیامبر گرامى اسلام صلى الله علیه و آله چنین نقل فرمود: «ما اخلص عبد لله عزوجل اربعین صباحا الا جرت ینابیع الحکمة من قلبه على لسانه; (9) هیچ بندهاى چهل روز اعمال خود را خالصانه به درگاه حضرت حق انجام نمىدهد، مگر اینکه خداوند متعال چشمه سارهاى حکمت را از قلب او به زبانش جارى مىسازد .» حافظ با اشاره به این حدیث مىگوید:
*
سحرگه رهروى در سرزمینى که اى صوفى شراب آنگه شود صاف که در شیشه بماند اربعینى
*
همى گفت این معما با قرینى که در شیشه بماند اربعینى که در شیشه بماند اربعینى
7 . یاران حضرت مهدى علیه السلام
هنگامى که حضرت مهدى علیه السلام ظهور مىکند هر یک از یاران و شیعیان آن حضرت معادل نیروى چهل مرد قدرت روحى و بدنى خواهد داشت . امام سجاد علیه السلام فرمود: «اذا قام قائمنا اذهب الله عزوجل عن شیعتنا العاهة وجعل قلوبهم کزبر الحدید وجعل قوة الرجل منهم قوة اربعین رجلا; (10) هرگاه قائم ما قیام کند، خداوند متعال از شیعیان ما آفت، بلا و سستى را دور خواهد کرد و دلهاى آنان را همانند پارههاى آهن قوى و محکم مىنماید و نیروى هر یک از آنان را معادل نیروى چهل مرد قرار خواهد داد .»
8 . چهل روز عزاى مؤمن
رسول گرامى اسلام علیه السلام در سفارشهاى خویش به جناب ابىذر غفارى به اهمیت و جایگاه والاى مؤمن در جهان اشاره کرده و فرموده است: «یا اباذر! ان الارض لتبکى على المؤمن اذا مات اربعین صباحا; (11) اى ابوذر! هنگامى که مؤمنى از دنیا مىرود، زمین تا چهل روز براى فقدان او گریان و عزادار است .»
ممکن است منشا مجالس اربعین براى اموات مؤمنین همین روایت نبوى باشد .
9 . زندگى چهل ساله
هنگامى که فرزدق شاعر قصیده معروف خود را در مدح حضرت امام سجاد علیه السلام در حضور خلیفه ستمگر عباسى، هشام بن عبدالملک، با رشادت تمام قرائت کرد و مطلع آن چنین بود که:
*
هذا الذى تعرف البطحاء وطاته والبیتیعرفه والحل والحرم
*
والبیتیعرفه والحل والحرم والبیتیعرفه والحل والحرم
یعنى، این آقایى است که گامهاى او را سرزمین بطحاء، بیتخدا و حل و حرم مىشناسد; خلیفه بر او خشم گرفت و دستور داد تا فرزدق را علاوه بر قطع حقوق، به جرم دفاع از اهلبیت علیهم السلام زندانى کنند; اما بعد از گذشت مدتى به دعاى امام چهارم علیه السلام آزاد شد . امام زینالعابدین علیه السلام براى کمک به فرزدق مبلغى را که چهل سال مخارج زندگىاش را کافى بود به حضورش فرستاد و فرمود: «لو علمت انک تحتاج الى اکثر من ذلک لاعطیتک; [اى فرزدق!] اگر مىدانستم بیش از چهل سال زنده خواهى بود، بیشتر مىفرستادم .» على بن یونس بیاضى مىنویسد: دقیقا بعد از چهل سال از آن تاریخ فرزدق به دیار باقى شتافت و صداقت و کرامت امام چهارم بر همگان روشن شد . (12)
10 . بعثت انبیاء در چهل سالگى
در روایت آمده است که اکثر انبیاء در چهل سالگى به رسالت مبعوث شدهاند . (13) همچنان که رسول گرامى اسلام صلى الله علیه و آله نیز در چهل سالگى به رسالت مبعوث گردید . (14) امام باقر علیه السلام فرمود: «پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله در 63 سالگى از دنیا رفت، که آخر سال دهم هجرت بود . آن حضرت بعد از تولد خویش هنگامى که چهل سالش کامل گردید، به پیامبرى رسید و 13 سال دیگر در مکه بود که در 53 سالگى به مدینه هجرت کرد و بعد از ده سال در مدینه به سراى جاویدان منتقل شد .» (15)
11 . حفظ چهل حدیث
حضرت رسول صلى الله علیه و آله در زمینه پاسدارى از فرهنگ و معارف اسلام مىفرماید: «من حفظ من امتى اربعین حدیثا مما یحتاجون الیه من امر دینهم بعثه الله یوم القیامة فقیها عالما; (16) هر کس از امت من چهل حدیث از احادیث دینى مورد نیاز جامعه را حفظ کند خداوند متعال او را در روز قیامتبه عنوان فقیه و دانشمند محشور خواهد کرد .»
براساس همین حدیث، دانشمندان بزرگ شیعه تلاش کردهاند که کتابهایى را به نامهاى الاربعین و چهل حدیث از خود به یادگار بگذارند تا شاید مشمول این کلام نورانى رسول گرامى اسلام بشوند، نظیر: اربعین شیخ بهائى، اربعین شهید اول، اربعین مجلسى دوم، اربعین جامى و چهل حدیث امام خمینى رحمه الله .
12 . آثار گناه تا چهل روز
آثار گناهانى که انسان مرتکب مىشود تا چهل روز در روح و روان او باقى است . امام صادق علیه السلام فرمود: «لا تقبل صلاة شارب الخمر اربعین یوما الا ان یتوب; (17) کسى که از شراب و مسکرات حرام استفاده کند تا چهل روز نمازش پذیرفته نمىشود، مگر اینکه حقیقتا توبه کند .»
13 . اصلاح تا چهل سالگى
اساسا افراد سعادتمند و کسانى که به دنبال خوشبختى و کمال هستند تا سن چهل سالگى در اعمال و رفتارشان نشانههاى اصلاح پیدا مىشود; اما اگر تا سن چهل سالگى تغییراتى در رفتارهاى زشت و ناپسند آنان ایجاد نگردد، بعد از آن اصلاح آنان مشکل خواهد بود . رسول گرامى اسلام صلى الله علیه و آله در این زمینه به مسلمانان هشدار داده و فرموده است: «اذا بلغ الرجل اربعین سنة ولم یغلب خیره شره قبل الشیطان بین عینیه وقال: هذا وجه لایفلح; (18) هنگامى که شخص به سن چهل سالگى پا مىگذارد و کارهاى نیک او از اعمال زشتش بیشتر نباشد، شیطان پیشانى او را بوسیده، مىگوید: این چهرهاى است که دیگر روى سعادت و خوشبختى را نخواهد دید .» و در حدیث دیگرى آن حضرت افراد چهل سالهاى را که به سوى صلاح گام برنمىدارند از دوزخیان به شمار مىآورد و مىفرماید: «فرد چهل سالهاى که در اندیشه کارهاى نیک نباشد، براى ورود به آتش جهنم خود را آماده کند که نجات او مشکل است .» (19)
14 . هشدار به چهل سالهها!
امام زینالعابدین علیه السلام فرمود: «اذا بلغ الرجل اربعین سنة نادى مناد من السماء دنا الرحیل فاعد زادا ولقد کان فیما مضى اذا اتت على الرجل اربعون سنة حاسب نفسه; (20) هرگاه شخصى به سن چهل سالگى برسد فرشتهاى از سوى خداوند در آسمان ندا مىدهد که هنگام سفر نزدیک است، زاد و توشه سفر را مهیا کن و در گذشته هنگامى که فردى به چهل سالگى مىرسید، با نفس خود محاسبه مىکرد .»
و از رسول گرامى اسلام نقل است که «خداوند فرشتهاى را مامور کرده است تا در هر شب صدا بزند: «یا ابناء الاربعین ماذا اعددتم للقاء ربکم; (21) اى کسانى که چهلمین بهار عمر خود را سپرى مىکنید! براى ملاقات با پروردگارتان چه چیزى آماده کردهاید [و چه پاسخى دارید] ؟!»
15 . تغذیه و اربعین
پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله فرمود: «من ترک اللحم اربعین صباحا ساء خلقه; (22) هر کس چهل روز از خوردن گوشتخوددارى کند، اخلاقش بد خواهد شد .»
16 . چهل نفر هسته اولیه
زمانى که برخى از یاران امام حسن مجتبى علیه السلام از وى درخواست کردند که در مقابل ظلم و ستم زمامداران جور به ویژه معاویه قیام و مبارزه نماید، امام حسن علیه السلام فرمود: «لى اسوة بجدى رسول الله حین عبدالله سرا وهو یومئذ فى تسعة وثلاثین رجلا فلما اکمل الله له الاربعین صاروا فى عدة واظهروا امر الله فلو کان معى عدتهم جاهدت فى الله حق جهاده; (23) الگوى من در رهبرى امت، جدم رسول خدا صلى الله علیه و آله است، آن حضرت تا زمانىکه تعداد یارانش به سى و نه نفر رسیده بود، مخفیانه و غیرعلنى خدا را عبادت مىکرد [و به مبارزه و تبلیغ علنى روى نیاورد] ; اما از موقعى که خداوند متعال تعداد مسلمانان را به چهل نفر رساند، [تبلیغ] دین خدا را آشکار کردند و اگر با من هم به تعداد آنها باشد، در راه خدا به جهاد و مبارزه شایسته دست مىزنم .»
17 . دریغ از چهل یاور راستین!
على علیه السلام نیز با شکایت از مظلومیت و غربتخویش فرمود: «من بارها از مردم یارى خواستم اما به غیر از چهار نفر - زبیر، سلمان، ابوذر و مقداد - کسى جواب مثبتبه من نداد .» سپس افزود: «لو کنت وجدت یوم بویع (اخوتیم) اربعین رجلا مطیعین لجاهدتهم; (24) اگر من در روز بیعت چهل یاور گوش به فرمان [و راستین] داشتم، با آنان مقابله و مجاهده مىکردم .»
18 . حقوق همسایه
رسول گرامى اسلام به منظور سالم سازى و ایجاد روحیه اعتماد و اطمینان به همدیگر و همچنین تقویت وحدت و انس و الفت در جامعه اسلامى درباره حدود همسایگى و رعایتحقوق آنان مىفرماید: «کل اربعین دارا جیران من بین یدیه ومن خلفه وعن یمینه وعن شماله; (25) تا چهل خانه از چهار سوى منزل یک مسلمان، از روبهرو، پشتسر، از سمت راست و از سمت چپ، همسایه یک مسلمان به شمار مىآید .»
پیامبر صلى الله علیه و آله ضمن بیان این پیام حکیمانه، به حضرت على علیه السلام و سلمان و ابوذر و مقداد دستور داد که در میان مسلمانان ندا دهند که اى مردم! این حدود همسایگى است و: «انه لاایمان لمن لم یامن جاره بوائقه; (26) کسانى که همسایگانشان از شر و آزار آنان در امان نیستند، ایمان ندارند .»
19 . مهلت تا چهل روز
برخى از مسلمانان که در رعایت مسائل دینى و حفظ ناموس خود اهل تسامح و تساهل هستند، مورد خشم و غضب الهى قرار مىگیرند و خداوند متعال به آنان چهل روز مهلت مىدهد که خود و خانوادههایشان را اصلاح کنند و در صورت ادامه سهلانگارى و بىتفاوتى چشم و قلبشان وارونه شده و از دیدن حقیقت ناتوان مىگردند . رسول اکرم صلى الله علیه و آله فرمود: هرگاه مردى در محیط خانواده خود عمل ناپسند و زشتى را مشاهده کند و در مورد آن حساسیت و غیرت دینى از خود نشان ندهد و اعضاء خانوادهاش را از ارتکاب گناه و معصیتباز ندارد و در صدد اصلاح برنیاید، خداوند متعال پرندهاى سفید را مامور مىکند که چهل صبح بر در خانه وى پرهایش را بگسترد و هنگام ورود و خروج آن مرد مسامحه کار، بگوید: اصلاح کن! اصلاح کن! غیرت داشته باش! غیرت داشته باش! اگر خانوادهاش را اصلاح کرد که چه بهتر وگرنه آن پرنده سفید بالهایش را به چشمهاى او مىکشد و بعد از آن او وارونه مىبیند; یعنى خوبیها را خوب نمىبیند و بدیها را بد نمىبیند .» (27)
20 . بهداشت فرزندان
پیامبر بزرگوار اسلام صلى الله علیه و آله با اشاره به لزوم ختنه کردن نوزادان پسر مىفرماید: «اختنوا اولادکم یوم السابع فانه اطهر واسرع لنبات اللحم فقال ان الارض تنجس ببول الاغلف اربعین یوما; (28) نوزادان خود را در روز هفتم ختنه کنید، این عمل براى پاکیزگى و سلامت و رشد آنان تاثیر فراوان دارد و زمین از بول فردى که ختنه نشده تا چهل روز آلوده مىماند .»
21 . تسبیح حیوانات
امام صادق علیه السلام فرمود: «حضرت داوود علیه السلام در یکى از شبها با حال خوشى زبور را تلاوت مىکرد و از حالات معنوى خود لذت مىبرد . آن شب به نظرش آمد که شب زنده دارى خوبى داشته است و از این جهتشگفت زده شد . در آن حال قورباغهاى از زیر صخرهاى از سوى خداوند متعال به سخن آمد و گفت: «یا داود تعجبت من سهرک لیلة وانى لتحت هذه الصخرة منذ اربعین سنة ماجف لسانى عن ذکر الله تعالى; (29) اى داوود! آیا از شب زندهدارىات به شگفت آمدهاى؟ من چهل سال است که در زیر این صخره زبانم به ذکر الهى مترنم است .»
22 . کرامت نام حضرت محمد صلى الله علیه و آله
حضرت على علیه السلام - در ضمن روایتى طولانى در منقبتحضرت خاتم الانبیاء صلى الله علیه و آله - فرمود: «روزى یکى از علماء یهود به حضور پیامبر صلى الله علیه و آله آمد و سؤالات متعددى از آن حضرت پرسید و پاسخهاى وافى دریافت کرد و مسلمان شد . سپس الواحى بیرون آورد و در مقابل پیامبر قرار داد و گفت: این از جمله صفحات توراتى است که به حضرت موسى بن عمران علیه السلام نازل شده است . من فضائل تو را در آنها مىخواندم و شک مىکردم و چهل سال تمام نام تو را پاک مىنمودم; اما قسم به آن خدایى که تو را به حق و راستى مبعوث فرموده است، هرگاه نامت را از تورات پاک نمودم، دوباره آن را در آنجا ثبتشده مىیافتم .» (30)
23 . اربعین در قرآن
در برخى از آیات قرآن به واژه «اربعین» اشاره شده است، مثل: فرازى از قصه حضرت موسى علیه السلام که مىفرماید: «واذ واعدنا موسى اربعین لیلة» ; (31) «[به یاد آورید] آن هنگامى را که با موسى علیه السلام (براى یافتن پیامهاى آسمانى) چهل شب وعده قرار گذاشتیم .»
نیز مىفرماید: «وواعدنا موسى ثلثین لیلة واتممناها بعشر فتم میقات ربه اربعین لیلة» ; (32) «و ما با موسى سى شب وعده گذاشتیم، سپس آن را با ده شب دیگر تکمیل نمودیم . به این ترتیب، میعاد پروردگارش با چهل شب تمام شد .»
قرآن کریم در مورد نافرمانى بنىاسرائیل از حضرت موسى علیه السلام و سرپیچى آنان از دستورات الهى و مجازات آن گروه از یهودیان با چهل سال سرگردانى، مىفرماید: «فانها محرمة علیهم اربعین سنة یتیهون فى الارض فلا تاس على القوم الفاسقین» (33) ; «این سرزمین مقدس تا چهل سال بر آنها ممنوع خواهد بود و آنان همواره در مدت چهل سال در این بیابان سرگردان هستند، پس تو درباره سرنوشت این جمعیت گناهکار ناراحت نباش!»
24 . مجاهد دار به دوش
دعبل بن على خزاعى، از شاعران متعهد و شجاع اهلبیت علیهم السلام است که از دست مبارک حضرت رضا علیه السلام به کسب مدال افتخار و عطایاى مادى و معنوى نائل شد . او وصیت کرد قصیده معروف خود به نام «مدارس آیات» را - که مورد تایید اهلبیت علیهم السلام قرار گرفت - در کفنش بنویسند . زبان گویاى وى آن چنان برنده بود که حکمرانان ستمگر را به هراس مىانداخت .
ابن مدبر مىگوید: «روزى به دعبل گفتم: من مردى بىباک و با شهامت مثل تو ندیدهام که این چنین بىپروا در اشعار خود به زمامداران ستمگرى، مثل مامون مىتازى و حقائق را در قالب شعرهاى گویا و بلیغ به گوش مردم مىرسانى . دعبل در مقابل هشدار ابن مدبر، با صلابتخاصى که از عشق او به اهلبیت علیهم السلام ریشه مىگرفت، چنین گفت: «یا ابا اسحاق! انى احمل خشبتى مذ اربعین سنة ولا اجد من یصلبنى علیها; (34) اى ابا اسحاق! من چوبه دار خودم را چهل سال است که با خود حمل مىکنم، اما هنوز کسى را نیافتهام که مرا بر آن بیاویزد .»
*
شیعه یعنى دعبل چشم انتظار شیعه یعنى همچو امثال کمیل سر نهد بر خاک پاى اهلبیت
*
مىکشد بر دوش خود چل سال دار سر نهد بر خاک پاى اهلبیت سر نهد بر خاک پاى اهلبیت
25 . ارزش عدالت گسترى
امام موسى بن جعفر علیه السلام در تفسیر آیه «یحیى الارض بعد موتها» فرمود: «خداوند زمین را با قطرات باران احیاء نمىکند، بلکه با مردان عدالت گستر زنده مىگرداند ... و این عمل از منافع مادى چهل روز باران بهتر و پربارتر است .» (35)
26 . هشدار به محتکران!
امام صادق علیه السلام به تاجرانى که براى منافع مادى خود اجناس مورد نیاز مردم را انبار کرده، با قیمتهاى گزاف مىفروشند، شدیدا هشدار مىدهد و مىفرماید: «الحکرة فى الخصب اربعون یوما وفى الشدة والبلاء ثلاثة ایام فمازاد على الاربعین یوما فى الخصب فصاحبه ملعون ومازاد على ثلاثة ایام فى العسرة فصاحبه ملعون; (36) مدت احتکار جنسهاى مورد نیاز مردم در روزگار فراوانى، چهل روز است و در روزهاى سخت فقط سه روز . اگر بازرگانى در ایام فراوانى جنس، بیش از چهل روز و در هنگام دشوارى بیش از سه روز انبار کند، لعنتخدا بر او باد .»
27 . چله نشینى براى حاجت
مولاى متقیان على علیه السلام فرمود: «خداوند متعال به حضرت داوود وحى کرد: «انک نعم العبد لولا انک تاکل من بیت المال ولا تعمل بیدک شیئا» ; «اى داوود! اگر از بیتالمال تغذیه نمىکردى و از دست رنجخودت امرار معاش مىنمودى، چقدر بنده خوبى بودى!»
حضرت داوود چهل صبح با ناله و زارى به درگاه احدیت استغاثه کرد و از خداوند خواست تا مشکل او را رفع نماید . خداوند متعال نیز مقدمات آهنگرى را در اختیار او گذاشت . به این ترتیب، حضرت داوود، به کار زرهسازى پرداخت . او هر روز یک زره مىساخت و به هزار درهم مىفروخت تا اینکه با ساختن سیصد و شصت زره که به مبلغ سیصد و شصت هزار درهم فروخت، سرمایهاى به دست آورد و از بیتالمال بىنیاز شد .» (37)
28 . زیارت اربعین از نشانههاى ایمان و تشیع
امام حسن عسکرى علیه السلام فرمود: «علامات المؤمنین خمس: صلاة الاحدى والخمسین وزیارة الاربعین والتختم فى الیمین وتعفیرالجبین والجهر ببسم الله الرحمن الرحیم; (38) نشانههاى مؤمنان (شیعیان) پنچ چیز است: خواندن پنجاه و یک رکعت نماز در هر روز (17 رکعت واجب و 34 رکعت نافله)، زیارت اربعین امام حسین علیه السلام، داشتن انگشتر در دست راست، و ساییدن پیشانى به خاک، و بلند خواندن بسم الله الرحمن الرحیم در نمازها .»
29 . چهل روز گریه بر امام حسین علیه السلام
امام صادق علیه السلام در روایتى به بیان گریه موجودات عالم بر سالار شهیدان پرداخته، به زراره مىفرماید: «یا زرارة! ان السماء بکت على الحسین علیه السلام اربعین صباحا بالدم وان الارض بکت اربعین صباحا بالسواد و ان الشمس بکت اربعین صباحا بالکسوف والحمرة ... وان الملائکة بکت اربعین صباحا على الحسین علیه السلام; (39) اى زراره! آسمان چهل روز بر حسین علیه السلام خون گریه کرد و زمین چهل روز براى عزاى آن حضرت گریستبه تیره و تار شدن و خورشید با کسوف و سرخى خود چهل روز گریست ... و ملائکه الهى براى آن حضرت چهل روز گریستند .»
30 . فرازى از زیارت اربعین
صفوان بن مهران جمال مىگوید: مولایم حضرت صادق علیه السلام زیارت اربعین را به من آموخت و فرمود: «در روز اربعین جدم حسین علیه السلام را اینچنین زیارت کن: السلام على ولى الله وحبیبه ...» در بخشى از آن زیارت که با مضامین عالى عرفانى و معنوى بیان شده است، چنین مىخوانیم: «وبذل مهجته فیک لیستنقذ عبادک من الجهالة وحیرة الضلالة; (40) [خداوندا! من شهادت مىدهم که] حضرت حسین علیه السلام جان را در راه تو تقدیم کرد تا بندگان تو را از جهالت و بىخبرى رها سازد و از حیرت و سرگردانى و گمراهى نجات دهد .»
1) من لایحضره الفقیه، ج1، ص166، ح472; مستدرک سفینة البحار، ج4، ص64 .
2) مستدرک الوسائل، ج2، ص471 .
3) الکافى، ج2، ص509، ح5 .
4) بحارالانوار، ج90، ص389 .
5) کشف الغطاء، ج1، ص246 .
6) الکافى، ج2، ص487 .
7) همان، ج3، ص174، ح1 .
8) احقاف/15 .
9) عیون اخبار الرضا علیه السلام، ج1، ص74، ح321 .
10) الخصال، ج2، ص541، ح14 .
11) مکارم الاخلاق، ص465 .
12) الصراط المستقیم، ج2، ص181 .
13) بحارالانوار، ج13، ص50 .
14) تاریخ یعقوبى، ج2، ص22 .
15) کشف الغمه، ج1، ص14 .
16) الخصال، ج2، ص541، ح15 .
17) مستدرک الوسائل، ج17، ص57 .
18) مشکاة الانوار، ص295 .
19) همان .
20) مستدرک الوسائل، ج12، ص156; مجموعه ورام، ج1، ص35 .
21) مستدرک الوسائل، ج12، ص157 .
22) همان، ج16، ص305 .
23) مستدرک الوسائل، ج11، ص77 .
24) همان، ص74 .
25) وسائل الشیعة، ج12، ص132 .
26) مستدرک الوسائل، ج8، ص431 .
27) الجعفریات، شیخ صدوق، ص89 .
28) مکارم الاخلاق، ص230 .
29) بحارالانوار، ج61، ص50 .
30) الخصال، ج2، ص356 .
31) بقره/51 .
32) اعراف/141 .
33) مائده/26 .
34) العدد القویه، ص292 .
35) تهذیب الاحکام، ج10، ص146 .
36) الکافى، ج5، ص165 .
37) وسائل الشیعه، ج17، ص37 .
38) مصباح المتهجد، ص787 .
39) مستدرک الوسائل، ج10، ص314، با تلخیص .
40) تهذیب الاحکام، ج6، ص113 .