چکیده‌نامه[1] . مجموعه‌ای از خلاصه مطالب جاری کتاب‌ها، جزوه‌ها، و مقاله‌های مجلات را چکیده‌نامه گویند (:8 ذیل "واژه"). در هر چکیده‌نامه مشخصات کتابشناختی آثار، همراه خلاصه‌ای نظام‌یافته از محتوای آن، درج می‌شود تا جوینده پیش از مراجعه به متن اصلی از محتوای آن آگاه گردد (:2 54). مجموعه چکیده‌های هر چکیده‌نامه معمولا به‌صورت موضوعی تنظیم می‌شوند (:7 ذیل "واژه"). در انتهای چکیده‌نامه‌ها نمایه‌ای نیز برای بازیابی آسان‌تر چکیده‌ها در نظر می‌گیرند (:6 68). چکیده‌نامه معمولا حاوی آخرین یافته‌های پژوهشی بوده و به‌صورت ادواری منتشر می‌شود (:4 ذیل واژه). از جمله چکیده‌نامه‌هایی که در حوزه کتابداری و اطلاع‌رسانی برای متخصصان این حوزه کاربرد فراوان دارد می‌توان به چکیده‌نامه کتابداری و اطلاع‌رسانی (لیزا)* اشاره کرد. این چکیده‌نامه حاوی چکیده مقالات و مطالب مربوط به حوزه کتابداری و اطلاع‌رسانی است و از سه قسمت اصلی )1 متن چکیده‌ها که شامل چکیده و اطلاعات کتابشناختی مربوط به هر چکیده است؛ 2) نمایه موضوعی؛ و 3) نمایه مؤلفان تشکیل یافته است (:4 ذیل "لیزا").

تاریخچه. در قرن هجدهم، اروپا به قلمروهای کوچکی تقسیم گردیده بود ومرزها اغلب توسط حکام خودکامه به‌شدت کنترل می‌شد. حمل و نقل و ارتباطات نامناسب بود و مردم در انزوا به‌سر می‌بردند و در عین حال دربار و سلاطین هم نیاز داشتند که بدانند در نقاط دیگر چه می‌گذرد. بنابر این، به ایجاد انگیزه در روشنفکران نیاز داشتند و این امر با دسترسی به منابعی چون چکیده‌نامه‌ها میّسر می‌شد و، به این ترتیب، چکیده‌نامه‌ها در آلمان، انگلیس، و فرانسه پدید آمد. در قرن نوزدهم، به‌تدریج مجلات تخصصی انتشار یافتند و به‌دنبال آن چکیده‌نامه‌های تخصصی نیز منتشر شد (:5 7-9). از نیمه دوم قرن بیستم، توجه دانشمندان به نشریات تخصصی شدت گرفت و درنتیجه در حوزه‌های مختلف علوم و فنون نشریات فراوانی انتشار یافت. استقبال از این نوع نشریات سبب شد که چکیده‌نامه‌های تخصصی رشته‌های مختلف نیز به‌سرعت انتشار یابد. مؤسسات علمی و آموزشی و مراکز اطلاع‌رسانی در سراسر جهان در بالا بردن سطح چکیده‌نامه‌ها از لحاظ کیفی و کمّی سهم بسزایی داشته‌اند (:1 17-20).

چکیده‌نویسی به‌شیوه نسبتآ نظام‌یافته در ایران برای نخستین بار در مرکز اسناد و مدارک علمی مؤسسه تحقیقات و برنامه‌ریزی علمی و آموزشی معمول گردید و نخستین چکیده‌نامه در ایران در سال 1348 در زمینه علوم و علوم اجتماعی توسط این مرکز منتشر شد. این نشریه تا سال 1350 به‌طور مداوم منتشر می‌شد و سپس انتشار آن به‌مدت 3 سال متوقف گردید. در سال 1353 این نشریه به دو بخش جداگانه علوم و علوم اجتماعی تفکیک گردید و هر یک به‌صورت نشریه جداگانه‌ای در آمد. انتشار چکیده مقاله‌های مجله‌های ایران در زمینه علوم تا سال 1356 و مجله چکیده مقاله‌های مجله‌های ایران در زمینه علوم اجتماعی تا سال 1358 ادامه یافت و سپس متوقف گردید (:5 11-12؛ :6 65).

صرف وقت و هزینه گزاف از طرف مسئولان و استقبالی که دانشمندان، محققان، و مؤسسات علمی و آموزشی از چکیده‌نامه‌ها به‌عمل آوردند ارزش والای چکیده‌نامه‌ها را در اشاعه اطلاعات تأیید کرد. چکیده‌نامه‌ها با طبقه‌بندی موضوعی دقیق چکیده‌ها و انتشار مسلسل و مداوم آنها، برای متخصصان و پژوهشگران امکان آگاهی و دستیابی به مقالاتی را که در سراسر جهان در رشته آنان منتشر گردیده است به‌صورت مختصر، مفید، و مداوم فراهم می‌کنند (:1 17-20).

چکیده‌نامه‌ها معمولا برای پاسخگویی به مسائل محققان و انعکاس صحیح محتوای منابع تهیه می‌شوند (:6 65) و با توجه به نقش مهم آنها در امر اطلاع‌رسانی می‌توانند به‌عنوان منابع راهنما در کار مرجع و تحقیق مورد استفاده پژوهشگران قرار گیرند و هرگاه خوب تهیه شده باشند قادرند تا حد زیادی جایگزین مطالب عمده متن اصلی شوند (:3 26).

مآخذ: )1 اعتمادی، پریچهر. "چکیده و چکیده‌نامه". نشریه فنی مرکز مدارک علمی. دوره دوم، 4 (زمستان 1352): 15-21؛ 2) حُرّی، عباس. مراجع و بهره‌گیری از آنها. تهران: مرکز اسناد فرهنگی آسیا، 1356؛ 3) دیانی، محمدحسین. مواد و خدمات مرجع. مشهد: انتشارات کتابخانه رایانه‌ای، 1379؛ )4 محمدی‌فر، محمدرضا. فرهنگ جامع مرجع‌شناسی. ذیل "چکیده‌نامه" و "لیزا"؛ )5 مهدوی، محمدنقی. چکیده‌نویسی: مفاهیم و روش‌ها. تهران: مرکز اسناد و مدارک علمی ایران، 1366؛ )6 مهراد، جعفر. مقدمه‌ای بر خدمات مرجع عمومی. شیراز: انتشارات دانشگاه شیراز، ؛

1367 7) Prytherch, Ray. Harrod's Librarian's Glossary of Terms Used in Librarianship, Documentation and the Book Crafts and Reference Book. S.V. "Abstract"; 8) Thompson, Elizabet H. AlA Glossary of Library Terms. S.V. "Abstract Bulletin".

.[1] Abstract bulletin