اخلاق رقابت در انتخابات

برگزاری سالم انتخابات به جهت ارائه نتیجه شفاف و روشن از خواست و اراده مردم از اهمیت فوق العاده و نقش بنیادین برخوردار است. یکی از مهمترین و اساسی ترین شرایط برگزاری انتخابات سالم و شفاف، رعایت اخلاق انتخاباتی از سوی نامزداهای انتخاباتی و طرفداران ایشان می باشد. ما در این مقال به نحو اجمال در صدد تئوریزه کردن و بیان برخی شرایط و قواعد حاکم بر فضای رقابت انتخاباتی در نظام مردمسالار دینی هستیم.
الف :تکلیف محوری:
یکی از اصول بنیادین حاکم در اسلام، اصل تکلیف محوری است. این اصل، همچون اصل اعتدال، روح حاکم در تمامی احکام و قواعد اسلام است. فرد مسلمان همواره می بایست در صدد بررسی و رصد وظیفه شرعی خویش در زندگی خود چه در بعد فردی و چه اجتماعی باشد. در خصوص انتخابات و شرکت در آن در قالب نامزدی یک مسوولیت حکومتی، فرد مسلمان می بایست با کیاست، تدقیق و تیزبینی عمیق بدین امر متوجه گردد که آیا در این برهه از زمان، تکلیف کاندیداتوری و قبول احتمالی چنان مسوولیتی در نظام اسلامی بر دوش وی می باشد یا خیر؟
مقام معظم رهبری در خصوص اهمیت نگاه تکلیف محور و وظیفه نگر نسبت به انتخابات و کاندیداتوری در آن می فرمایند: «شرکت در میدان انجام وظیفه، بازنده ای ندارد؛ همه برنده اند. ... هر کسی پای صندوق رأی برود و از روی احساس مسئولیت و طبق تشخیص خود رأی بیندازد، باید احساس کند که تکلیف خود را انجام داده است. آقایان نامزدهای مختلف که در صحنه انتخابات وارد شدند و نیز طرفداران آنها باید خوشحال باشند. از خداوند متعال شاکر باشید که به شما توفیق داد تا در این صحنه وارد شوید 5 این برایتان افتخار است و همه شما پیش خدای متعال مأجورید». (دیدار با نمایندگان مجلس شورای اسلامی 7/3/1376) به جهت ارتباط مستقیم بحث تکلیف با بحث شایسته سالاری و شرایط و ویژگی های پستهای مدیریتی، لازمست به هدف درک بهتر تکلیف یا عدم تکلیف در هر برهه ای، درک درستی از شایسته سالاری و شرایط و ویژگی های مدیران در نظام اسلامی داشته باشیم.
ب- شایسته سالاری:
توان نظامی، اقتصادی، نیروی انسانی، قابلیت اقلیمی و... همگی وابسته به نوع و کیفیت مدیریت و توانمندی های آن بستگی داشته و بامدیریت صحیح، متعهد و متخصص می توان ضعفها را به قوت و نقص ها را به کمال تبدیل نمود. لذا اسلام در خصوص امر خطیر مدیریت و رعایت شرایط و صلاحیت ها درمدیران بسیار حساسیت به خرج داده واز اینروست که همواره حضرت امیرالمومنین(ع) تلاش فراوانی مبذول می داشتند تا شایسته ترین افراد را برای امر مدیریت انتصاب نمایند. لذا پیامبر اکرم(ص) در روایتی بسیار عبرت انگیز می فرمایند: «کسی که کاری از امور مسلمین را به عهده کسی می گذارد؛ حال آنکه بداند فرد دیگری به آن مدیریت شایسته تر، به کتاب خدا وسنت پیامبر داناتر است، ]در امر مدیریت صالح را بر اصلح مقدم بدارد، چنین شخصی[ به خدا و رسول خدا وهمه مسلمانان خیانت کرده است». (کنز العمال6: 19) این روایت آیینه تمام نمای حضور شایسته سالاری در تمامی زوایای زندگی مسلمین است. مسلمانان بنا به فرموده پیامبر باید در قبول مسوولیت ها دقت و حساسیت فوق العاده*ای از خود نشان دهند و خود را براحتی در معرض قبول مسوولیت و مقام در نظام اسلامی قرار ندهند، چرا که در صورت عدم توجه به شایسته سالاری و غصب پست های اجرایی، علاوه بر بروز شبهه حلیت و حرمت در اموال ایشان، مرتکب خیانت به خدا و رسول او و امت اسلامی می گردند.
بر اساس آموزه های امامان، معیار گزینش باید دینداری، صلاحیت اخلاقی، اصالت خانوادگی، تخصص و توانایی افراد باشد، نه وابستگی سببی، نسبی، گروهی، جناحی و مسلکی آن هم با پیرایه سیاسی اش.
ج- توجه به چارچوبهای اخلاقی و شرعی: اگر هر فرد مسلمان، دو اصل تبیین شده فوق یعنی اصل تکلیف محوری و شایسته سالاری را در قبول مسوولیت های حکومتی و مدیریتهای کلان و میانه مورد تدقیق قرار داده و از سر تکلیف محوری و نه از روی هوا و هوس و قدرت پرستی پای به عرصه انتخابات گذارد، فردی متخلق و متشرع بوده و بطور طبیعی تمامی اصول اخلاقی در تمامی مراحل انتخابات را رعایت کرده و از حدود اخلاق و شرع پای فراتر نخواهد گذاشت. حال البته به جهت تنبیه و آگاهی خود و رای دهندگان و نه کاندیداهای انتخاباتی به برخی مولفه های اخلاق انتخاباتی مبتنی بر بیانات مقام معظم رهبری اشاره می نماییم.
صداقت و پرهیز از دادن وعده های واهی: برخی کاندیداهای انتخاباتی بواسطه جذبه فوق العاده قدرت و به جهت موفقیت در جلب آرای مردم به سمت خویش، در جمع هواداران انتخاباتی وعده ها و شعارهایی را سر می دهند که قادر به انجام آنها نیستند و یا از حیطه وظایف آنها خارج است. متأسفانه برخی وعده ها نه در اثر تفکر و تعقل بلکه به دلیل فوق، طرح و تبلیغ می شوند. این گونه شعار گرایی، حکم فریب مردم را دارد و از منظر شرع و اخلاق، نکوهیده و ناپسند است. بنابراین، انسان های صالح، گوی سبقت را در میدان عمل از هم می ربایند و خدمت به خلق را نردبان قرب به خداوند متعال قرار می دهند. آنان از سخنان به ظاهر خوش آب و رنگ، ولی بی پایه که توان انجام دادن آن را ندارند، دوری می کنند. حضرت علی علیه السلام درباره پیروان و اصحاب جمل می فرماید: «چون رعد خروشیدند و چون برق درخشیدند، ولی کاری از پیش نبردند و سرانجام سست گردیدند. ما این گونه نیستیم. تا عمل نکنیم، رعد و برقی نداریم و تا نباریم، سیل جاری نمی سازیم». امام صادق(ع) می فرمایند: «هرگز به برادرت وعده ای نده که انجام آن به دست تو نیست».
قرآن مجید در سوره صف درباره انسان هایی که به گفتار خویش عمل نمی کنند، می فرماید: «هان ای کسانی که ایمان آورده اید، چرا چیزهایی می گویید که به آنها عمل نمی کنید. خدای تعالی سخت به خشم می آید که چیزی را بگویید که بدان عمل نمی کنید». همچنین امام علی(ع) می فرماید: «وعده شخص بزرگوار، نقد و فوری است و وعده شخص فرومایه، امروز و فردا کردن و با بهانه جویی همراه است».
رهبری معظم می فرمایند: «]کاندیداها[ در تبلیغاتشان ارزش های نظام را ندیده نگیرند؛ همدیگر را تخریب نکنند و از دادن آمارهای سست بپرهیزند. اگر قرار شد به مردم آماری بگویند و حرفی بزنند، آمارهای دقیق ارائه کنند. با مردم با کمال صداقت حرف بزنند؛ هر چه عقیده شان هست، به مردم بگویند. اگر بخواهند در دل مردم اثر بگذارند، این صداقت بیشتر در دل مردم اثر می گذارد. آن چیزی که حقیقتاً عقیده و نیت آنهاست، آن را به مردم بگویند، وعده هایی که معلوم است نمی توانند به آنها عمل کنند، به مردم ندهند. آنچه که در چارچوب قانون اساسی است و امکانات مملکت از امکان آن حکایت می کند، آنرا به مردم بگویند. مردم باید توجه داشته باشند که تبلیغات رنگین و متنوع ملاک نیست؛ وعده های غیر عملی ملاک نیست، وظیفه نماینده این نیست که وعده عمرانی و فلان پروژه، فلان کار را در منطقه انتخابی خود به مردم بدهد؛ وظیفه نماینده این است که بتواند قانون مورد نیاز کشور را پیدا کند، آن را جعل کند. وعده های غیر عملی دادن، وعده های بزرگ دادن، این ها ملاک نیست؛ باید مردم توجه کنند؛ گاهی علامت منفی هم هست».(در دیدار با مردم یزد 12/01/1386)
انصاف در گفتار و نقد منصفانه: نامزد در دفاع از برنامه ها و معرفی خود باید در گفتار و کردار، جانب انصاف را داشته باشد و از حق کشی دوری کند. باید از فضای به وجود آمده در جهت قرب به خدا بهره برد و با سعه صدر در برابر کارشکنان، همچون دوستی مهربان باشد. امیرالمومنین(ع) می فرمایند:«ستمکارانه ترین روش آنست که از مردم انصاف بخواهی، ولی خودت با آنان به انصاف رفتار نکنی». انصاف در گفتار و کردار نسبت به خود و رقیبان موجب الفت دلها خواهد شد و به دوستی ها را دوام خواهد بخشید که «النصاف یولف القلوب». رهبری معظم دراینخصوص می فرمایند: «مبادا نامزدها در اثنای فعالیتهای انتخاباتی خودشان جوری رفتار کنند و حرفی بزنند که دشمن را به طمع بیندازند. رقابتها را منصفانه کنند، حرفها را منصفانه کنند، از جاده ی انصاف خارج نشوند. خوب، به طور طبیعی هر نامزدی حرفی دارد و حرف مقابل خود را رد میکند؛ این رد و ایراد فی نفسه اشکالی ندارد؛ اما مشروط بر اینکه تویش بی انصافی نباشد، کتمان حقیقت نباشد.». (در دیدار مردم یزد)
رعایت شوونات و ادب در تبلیغات و دوری از تهمت: لازمه انتخابات سالم، ایجاد فضای سالم و دور از تشنج و فساد است. این امر محقق نخواهد شد، مگر با رعایت اصل «احترام متقابل» «همدلی و همبستگی» و دوری از «حرمت شکنی» و «تهمت و افترا». تجربه نشان می دهد بیشترین ضربه که می توان به حاکمان و در فضای انتخابات به نامزدها وارد کرد، خیانت کردن، تهمت زدن و شایعه پراکنی است. بنابراین، نامزدها می بایست بکوشند خود را در جایگاه تهمت قرار ندهند. از آنجا که انسان با هم نشین خود شناخته می شود، باید هوشیار باشد که در هر مجلسی شرکت نکند و با هر کسی نشست و برخاست نداشته باشد. امیر المومنین(ع) می فرماید:«از رفت و آمد به جاهای تهمت برانگیز و مجلس هایی که گمان بد به آنها برده می شود، بپرهیز؛ زیرا دوست بد، هم نشین خود را می فریبد».
رهبری معظم فرموده اند: «در انتخابات با کرامت رفتار کنند همه؛ چه آن هایی که نامزد می شوند، چه آن هایی که طرفدار آن هایند، چه آن هایی که مخالف با بعضی از نامزدها هستند، جناح های مختلف کشور، بداخلاقی و بدگویی و اهانت و تهمت و این حرف ها را مطلقاً راه ندهند، این از آن چیزهایی است که اگر پیش بیاید، دشمن از او خوشحال می شود.(دیدار مردم قم 91/10/1386)
«از طرف علاقه مندان به نامزدهای انتخاباتی گوناگون، بداخلاقی های انتخاباتی، شایسته ملت ما نیست؛ تهمت زدن آدم های مومن را، مصونیت دار از لحاظ اسلامی و شرعی را؛ در معرض هتک آبرو قرار دادن در شبنامه ها، در مطبوعات، در پایگاه های اینترنتی و غیره، این ها اصلاً مصلحت نیست. من به طور جد از همه کسانی که نسبت به نامزدهای مختلف علاقه مندی دارند، درخواست می کنم، اصرار می کنم که این علاقه مندی خودتان را از راه تخریب دیگران، اهانت به دیگران، متهم کردن دیگران نشان ندهید. هر چه می خواهید، از نامزد مورد علاقه خودتان تمجید کنید، تعریف کنید؛ اما دیگران را تخریب نکنید» (در دیدار مردم یزد 12/10/1386)
پرهیز از اختلافات: با توجه به وجود ذائقه ها و سلایق گوناگون در هر جامعه، گروه های مختلف موظفند با وجود اختلاف سلیقه ها و تعدد آرا، در برابر منافع مشترک خود (ملی - مذهبی) وحدت کلمه داشته و از تفرقه و اختلاف به شدت بپرهیزند. اگر ایشان تنها به هدف قرب الهی و خدمت به مردم وارد عرصه رقابتهای انتخاباتی گردند دیگر هیچگاه مرتکب انواع بداخلاقی انتخاباتی جهت پیروزی در انتخابات نمی گردند زیرا در هر دو حالت انتخاب یا عدم انتخاب از سوی مردم، به تکلیف خود عمل نموده اند.
نامزدها باید بکوشند از هوا و هوس و نیرنگ و فریب افراد بپرهیزند و از تجاوز به حقوق دیگر نامزدها و هواداران آنها خودداری کنند؛ زیرا اهانت به هر شکل ممکن، وحدت کلمه را از بین می برد و زمینه حق کشی و انحراف را پدید می آورد. باید فضایی سالم و آرام فراهم کرد تا مردم بتوانند به درستی و با فراغ بال، درباره نامزدها، برنامه ها، شعارها و اهداف آنان تصمیم گیری کنند. اختلاف، فضایی را ایجاد می کند که قوه فکر و عقل در آن از کار می افتد و تنها پیروی از هوا و هوس و تعصب های خشک و نادانی برجای می ماند. همین امر ما را به ورطه نابودی و هلاک نزدیک می کند. امیرالمومنین(ع) درباره اثر اختلاف می فرماید:«اختلاف، نابود کننده اندیشه است».
عدم تخریب:
رهبری معظم دراین خصوص می فرمایند: «اولا سلامت این انتخابات ها مهم است، در همین اندازه از لحاظ اهمیت، حفظ سلامت فضای انتخابات، قبل از شروع انتخابات است که بایستی سلامت فضا را حفظ کنید. بعضی فضای انتخابات را خراب می کنند؛ تخریب کردن، اهانت کردن و خرد کردن شخصیت های گوناگون، همه بر خلاف اقتضای سلامت انتخابات است. هم مطبوعات، هم رادیو و تلویزیون، هم کسانی که به ابزارهای گوناگون ارتباط جمعی دیگر مجهز هستند، هم کسانی که یک منبری برای سخن گفتن دارند؛ همه توجه داشته باشند که تخریب، فضای انتخابات را خراب می کند. شما از آن کسی که به او علاقه مندید، دفاع کنید؛ هیچ مانعی ندارد؛ اما به آن کسی که رقیب اوست، مطلقاً حمله نکنید؛ تخریب نکنید. این تخریب و این حرف زدن ها و اهانت کردن ها، نه حجیت دارد برای مستمعان، و نه جایز است؛ به خاطر اینکه فضا را خراب می کند. بنابراین مسئله ی حفظ سلامت خود انتخابات و حفظ سلامت فضای انتخابات، خیلی مهم است. (دیدار مسئولان و کارگزاران نظام 81/7/85)
اسراف نکردن در تبلیغات: به راستی، میزان در حوزه تبلیغات انتخاباتی چیست؟ آیا نامزدهای انتخابات می توانند با عنوان حفظ دین و اینکه جبهه مقابل بر حق نیست، دست به تبلیغات وسیع با هزینه های گزاف بزنند؟ یکی از آسیب ها، هزینه های هنگفتی است که صرف تبلیغات می شود. نامزدها به جای اینکه در صدد شناساندن خود به مردم باشند، مبالغی کلان را صرف تبلیغات می کنند که چیزی جز اسراف را به همراه ندارد. البته برخی هم برای پیروزی خود، از اموال بیت المال استفاده و به هر شکل ممکن آن را توجیه می کنند. این کار اشتباه مضاعفی است؛ زیرا علاوه بر اسراف و تبذیر، از بیت المال برای مقاصد شخصی استفاده کرده اند.امام باقر(ع) می فرماید: «اسراف کاران، آنانی هستند که حرام ها را حلال می شمارند و خون می ریزند».
رهبری معظم در این باره می فرمایند: «در تبلیغات انتخابات ریاست جمهوری مراقبت بشود که مخارج بیش از متعارف و زیادی و اسراف گونه انجام نگیرد. 5ممکن است کسانی در گوشه و کنار، بدون این که اصحاب قضیه خودشان بخواهند، در این زمینه ها حرکتی بکنند که درست و مناسب نباشد». (دیدار با مسئولان و کارگزاران نظام جمهوری اسلامی ایران به مناسبت عید غدیر 6/2/1376)

نویسنده:مهدی امینیان

(0) نظر

دسته ها : انتخابات دهم

دوشنبه 1388/3/18 14:40