معرفی وبلاگ
دسته
آرشیو
آمار وبلاگ
تعداد بازدید : 4574286
تعداد نوشته ها : 10297
تعداد نظرات : 320
Rss
طراح قالب
مهدي يوسفي
در آغازجستاری که در پی می‌آید به سه بخش اصلی قابل تقسیم است. در بندهای آغازین طرح مسأله و پرسش‌هایی دربارهی مسأله جوانان از منظر مخاطب‌بودن آنان نسبت به سیما صورت گرفته و در بخش دوم در پاسخ به پرسش‌های گوناگون مطرح در این زمینه، فشرده و اهم دیدگاه‌های مقام معظم رهبری آورده شده که خود مبتنی بر جستجویی گسترده در سخنان ایشان است. در بخش سوم و پایانی، براساس دو بخش پیشین و به ویژه بخش محوری و مرکزی دیدگاه‌های رهبری، به جمع‌بندی و نتیجه‌گیری و ارائه راهکارها و طرح پیشنهادهایی پرداخته‌ایم.
1- به جرأت می‌توان گفت که هیچ‌گاه رهبران اسلام و نهضت‌های اسلامی و به ویژه انقلاب اسلامی ایران، مخاطبان پرشورتر، مؤمن‌تر، مستعد‌تر، فداکارتر، پویاتر، اثرپذیرتر و اثرگذارتر و خلاصه مهمتر و گسترده‌تر از قشر جوان جامعه نداشته‌اند. شاهد این واقعیت همه صحنه‌های اجتماعی بزرگی همچون مبارزات سیاسی قبل از انقلاب و سپس ایام پیروزی و بعداً دفاع مقدس و خلاصه عرصه‌های گوناگون جهاد و سازندگی است. مخاطبان اصلی اندیشمندان و نظریه‌پردازان انقلاب اسلامی همچون استاد شهیدمطهری و دیگر متفکران مطرح در باب اندیشه‌گری‌های مربوط به «تجلی‌پیام» نیز مشمول همین حکمند و در نتیجه رسانه‌ها و تریبون‌های عمومی و به طور خاص رسانه بزرگ و فراگیر صدا و سیما نیز مخاطبانی پرشمارتر و مؤثرتر از قشر عظیم جوان نداشته‌اند، به ویژه در شرایطی که هرم جمعیتی ما به خاطر نرخ رشد بالا در دهه‌های 50 تا 80 کشور جمعیتی جوان را نشان می‌دهد. جمعیتی که از دبیرستان‌ها گرفته تا دانشگاه‌ها و از استادیوم‌های ورزشی و خیل عظیم فوتبال‌دوستان تا راهپیمایی‌ها و انتخابات میلیونی را سرشار کرده و همگان بارها شاهد آن بوده و هستند.
2- حال که بنابر آمارهای موجود، اکثریت کشور ما را جوانان تشکیل می‌دهند و جامعه ما، جامعه‌ای جوان است و نسل جوان ما با حضور موثر در صحنه‌های مختلف سیاسی، اجتماعی، علمی و فرهنگی و ... بخش مهمی از قابلیت‌های خود را به اثبات رسانده است، باید ببینیم که این قشر یا به تعبیر روشن‌تر طبقه‌بزرگ اجتماعی کیست، چگونه است و چه نیازها، خواسته‌ها و آرمان‌ها و اساساً چه ویژگی‌هایی دارد و برای رشد و ارتقای بیشتر آن و پاسخ بهتر به مطالبات و نیازهای آن چه باید کرد؟
3- یکی از بهترین و آگاه‌ترین نامداران و بزرگانی که در جامعه ما، در طی سالیان طولانی همواره در کنار و پیشاپیش جوانان بوده و نسبت به مسایل آنان اندیشیده و بارها اندیشه‌ها و نکته‌ها و راهکارهایی بس ارزشمند و راهگشا ارائه کرده‌اند، مقام معظم رهبری حضرت آیت‌ا... خامنه‌ای هستندکه ما در این جستار درصدد شناخت و فهم دیدگاه‌های ایشان بوده و قصد داریم از مجموعه بیانات و روشنگری‌ها و توصیه‌های ایشان در این باب، چکیده و جمع‌بندی‌ای معطوف به عمل و عرصه‌های اجرایی در عرصه مخاطب‌شناسی‌های صدا و سیما ارائه کنیم.
4- مقام معظم رهبری به شهادت زندگی و خاطرات و آثار و دیدگاه‌هایشان، همواره حجم و دقت عمده‌ای را به جوانان و مسایل آنان اختصاص داده‌اند که اگر همه آن موارد پراکنده گردآوری شود بی‌گمان خود حجم انبوهی در حد چند جلد کتاب را شامل می‌شود. چنانکه بخشی از دیدگاه‌های ایشان دربارهی دانشگاه‌ها و در جمع دانشجویان و جوانان را که نهاد نمایندگی رهبری در دانشگاه‌ها گردآوری و منتشر کرده است، بسیار مفصل بوده و چندین مجلد آن ارائه شده و هنوز ادامه دارد!...
5- علاوه بر تصریحات و تأکیداتی که حضرت آیت‌ا... خامنه‌ای در امور مربوط به جوانان داشته‌اند، باید گفته که مخاطب اصلی یا هدف بسیاری از دیگر آثار و بیانات ایشان نیز به گونه‌ای جوانان بوده‌اند. به عبارت دیگر و فی‌المثل اگر ایشان بارها و بارها از ایمان و اخلاص و ایمان روشن‌بینانه سخن گفته و یا از تقوی و اخلاق فاضله صحبت به میان آورده‌اند، می‌توان گفت که قطعاً و به طور خاص به جوانان نیز نظر داشته‌اند. مفاهیمی همچون نهضت تولید فکر و جنبش نرم‌افزاری، تهاجم فرهنگی، ضرورت ایجاد و گسترش دانشگاه اسلامی، مسأله امید به آینده، هویت، عدالت، آزادی، سکولاریسم، مردم‌سالاری و دیگر مفاهیم مثبت و منفی دیگری که مورد توجه و گفت‌وگوی ایشان قرار گرفته نیز همه از همین قبیل است و در آنها اغلب نظر به مسایل و پرسش‌های جوانان نیز هست و یا معطوف به نیازها، آرمان‌ها و یا شبهات آنان، بوده است.
6- به راستی جوان ما از منظر رهبری نظام اسلامی ایران کیست؟ چه می‌جوید؟ چه می‌گوید؟ چه می‌خواهد؟ دغدغه‌های او چیست و ویژگی‌های اصلی و نیازهای اصیل و آرمان‌های او کدام است؟ با او چگونه می‌توان و می‌باید مواجه شد و تعامل داشت و جوانان چگونه می‌توانند نقش شایسته‌تری در رشد و تکامل خویش و تعالی جامعه و ساختن فردای بهتر داشته باشند؟ آفت‌ها و آسیب‌های جوانی کدامند و در برابر آنها چه باید کرد؟
7- در پاسخ به پرسش‌های قابل توجه و تأمل‌برانگیز و پرسش‌های دیگری از این دست اگر بخواهیم جواب‌های اندیشمندی همچون رهبر معظم انقلاب که خود طی عمری با برکت دارای تجارب ذی‌قیمت و موفق در تعامل با طیف گسترده از جوانان بوده است را خلاصه و دسته‌بندی کنیم باید گفت:
- جوانان قشری زنده و با نشاط‌اند که می‌توانند تاریج یک ملت را بیمه کنند.37
- روح جوانی و همت و نیروی جوانی، می‌تواند کوه‌های گران را از جا بکند.
- وقتی که با باورهای دینی و ایمانی درخشان توأم گردد و اصلاً بحث ما بر سر آن است.8
- روح جوان، آن روح پرتپشی است که در سختی‌ها به داد کشور و ملت رسید و آنها را نجات داد. 43
- جوان یک نهال بالنده و مرکز اغلب نیکی‌ها و درخشندگی‌ها و نورانیت‌هاست.162
- مهمترین نکته جوانی، حوصله است.122
- جوان مایل به استقلال است و مایل نیست که اسیر و دنباله رو باشد.53
- دل نسل جوان نورانی است و احساس معنوی در او برانگیخته و بیدار است.64
- اساس هویت جوانی بر روی چند نقطه اساسی است، یکی از آنها عبارت است از صفا و روراستی.76
- جوان، آرمانی است [ولی] یک گرفتاری بزرگ دارد و آن، عدم ثبات است.114-115
- حسن جوان این است که شوق کار و پیگیری و خودکاری و خودگردانی و انگیزه در او هست و احتیاج به مهیج خارج ندارد.133
- جوان قریب‌العهد به فطرت است و نورانیت در او یک امر ذاتی است.176
- طبیعت جوان، میل به معنویت و میل به صفاست.212
- فطرت جوانان به دین و معنویات، مأنوس است.167
- جوانان به ارزش‌های معنوی، دینی، به تعبد، به ارتباط با خدا ... دلبسته‌تر و علاقمندترند. 172
- عبادت جوان، پرشورتر، باحالتر، با معنویت‌تر و دعای او مستجاب‌تر است.89
- یکی از دغدغه‌های جوانان، دغدغه معنویت است.173
- در همه جای دنیا جوان‌ها از مشاهده‌ی حرکت عدالت‌جویانه لذت می‌برند.27
- جوان، طبیعتش ظلم‌ستیزی و مقابله با قلدری است.210
- جوان با ظلم مخالف است. جوان با زورگویی، با قلدری و با ناحق‌طلبی‌های زورگویانه مخالف است.214
- جوان ما وقتی تبعیض را در جامعه می‌بیند، آرزوی عدالت اجتماعی در دل او شعله می‌کشد.159
- جوان آسان‌پذیر و زودپذیر است.142
- روح لطیف جوان دچار شبهه نیست تا بیایند با زبان علمی آن را برطرف کنند؛ جوان دچار خلأ روحی است، مثل ریه‌ای که هوا به آن نمی‌رسد.35
- جوان شبهه‌پذیر است؛ لیکن به همان اندازه‌ای که شبهه را می‌توان در او آسان القا نمود، پاسخ شبهه را هم به همان آسانی می‌شود در او القا کرد.138
- نیاز عمده جوان، هویت است.
- احساسات جنسی در میان جوانان یک دغدغه است که تشکیل زودهنگام خانواده می‌تواند این دغدغه را برطرف کند.26
- هر جوانی دغدغه‌هایی شخصی دارد... در درجه اول در فکر تحصیل و کار و اشتغال و آینده خود است ... تشکیل خانواده برای او مهم است ... میل به هیجان و شادی برای او مطرح است.114
- یأس بزرگترین آفت جوان است.98
- یکی از مبارزه‌های بزرگ جوانان، مبارزه با عوامل یأس است. 205
- امروز خط اساسی دشمن این است که شما را [نسبت]به آینده خودتان ناامید و مأیوس کند.13
... آنها یک نسل جوان هرزه‌گرد می‌خواهند ... برنامه هم فساد اخلاقی و اعتیاد است.125 در مقابل خواست دشمن جوانان ما باید مقاومت کنند.
برای فلج کردن جوانان بهترین راه آلوده و زمینگیر کردن آنها به وسیله سکس، فحشا، مستی و مواد مخدر است.144
8- در بخش‌هایی دیگر از سخنان مقام معظم رهبری، مخاطب هوشمند علاوه بر توصیف جوانان و ویژگی‌های آنان، دغدغه‌ها و نیازها و آسیب‌های آنان، با توصیه و راهکارهایی از سوی رهبر مواجه می‌شود که اگر حقیقتاً و به دور از شعار و تبلیغات توسط خود جوانان و خیرخواهان راستین آنان به ویژه رسانه بزرگ سیما جدی گرفته شود، بسیاری از مشکلات این عرصه، به آسانی قابل حل است توصیه‌ها، بایدها و نبایدها و رهنمودهایی از این قبیل است.
- توصیه‌ام به جوان‌ها این است: همان قدری که برای علم کار می‌کنید، برای دل و معنویت خودتان هم کار کنید.6
- دنیای امروز دنیای درس و علم است20
- سعی کنند خوب درس بخوانند، خوب فکر و معرفتشان را بالا ببرند.81
- به فکر کردن در مسایل عادت کنید؛ این یک مبارزه است.84
- در فعالیت‌های اجتماعی حضور داشته باشند، منتها مواظب باشند که این فعالیت اجتماعی آنها را از درس خواندن، دور نکند.19?
- در خودتان بصیرت ایجاد کنید. قدرت تحلیل در خودتان ایجاد کنید.22
- پارسا باشید، هوشمند باشید، فکر کنید، دوست را بشناسید، دشمن را بشناسید.38
- جوان اولاً باید احساس مسئولیت کند، ثانیاً با ایمان حرکت کند، ثالثاً بصیرت و آگاهی داشته باشد.63
- خودتان را از لحاظ علم مجهز کنید.56
- سعی کنید معرفتتان را عمیق کنید.80
- جوان‌ها ورزش کنند. 111
- از این جوانی، با درس خواندن، کارکردن، مطالعه کردن و فکر کردن، قدردانی کنید.77
- نسل جوان ما باید از تاریخ کشورش اطلاع داشته باشد.112
- اگر جوانان ملتی بینش سیاسی نداشته باشند، فریب می‌خورند.94
- محیط جوان باید سیاسی باشد.31
- جوانان در محیط خودشان، امر به معروف و نهی از منکر کنند.95
- باید رابطه قلبی با خدا را قویاً حفظ کرد.180
- در درجه اول، جوان دانشجو و دانش‌آموز باید خودسازی کند. 69
- از جوانان این انتظار وجود دارد که عدالتخواهی را از یاد نبرند.218
- جوانان عزیز من! فرزندان من! دنبال تقلید نباشید. 221
- از جوان می‌خواهیم که در عین پاکی و پارسایی... اهل ابتکار باشد، خلاق باشد. 50
- خوب است جوان‌ها عرفان بخوانند.175
9- براساس اندیشه‌ها و رهنمودهای فوق که پاسخ‌هایی کوتاه و روشن و نمونه‌وار به اهم پرسش‌های مربوط به جوانان است به روشنی درمی‌یابیم که ما اهمیت این موضوع و جایگاه والای آن در نزد مقام معظم رهبری و اصولاً مسایل جوانان را، چنانکه باید شاید جدی نگرفته‌ایم. از اینرو حقیقتاً باید گفت که جوان‌شناسی دقیق و عمیق و تفصیلی و مسأله شناسی جوانان یک ضرورت قطعی است و خلأ تحقیقات تئوریک و میدانی جامع در این باب مشهود است.
درباره روانشناسی جوانان و جامعه‌شناسی آنان و نیز ذهن‌شناسی و روحیه‌شناسی جوانان ایرانی هنوز باید کارهای بیشتر و پژوهش‌های روزآمدی انجام شود، زیرا بدون شناخت‌های لازم از این قشر بزرگ اجتماعی و تبیین ابعاد و زوایای گوناگون مسایل آنان کاری از پیش نخواهد رفت چنانکه بدون استفاده کامل از تجارب ارزشمند استادان و کارشناسان برجسته و اندیشمندانی همچون رهبر معظم که عمری با برکت را در میان جوانان سپری کرده‌اند، نیز این کار بزرگ به سامان نخواهد رسید و یکی از مهمترین عرصه‌های عملی و میدان‌های کاری صدا و سیما ساختن و ارائه برنامه‌هایی در همین محدوده است. یعنی چگونه می‌اندیشند؟ چه می‌خواهند؟ و برای بهبود شرایط آنان و ارتقای وضعیت آنان چه باید کرد؟
10- پس از شناخت کاملتر این قشر و مسایل و مشکلات و نیازها و توانایی‌های آنان نوبت به ارائه پاسخ‌ها و راهکارها می‌رسد و جالب اینکه در بیانات رهبری، بسیاری از پاسخ‌ها و راهکارها نیز گاه به اجمال و در موارد بسیاری با تفصیل و حتی همراه با نقد و تحلیل آمده است که ضمن ارجاع خوانندگان و جویندگان محترم به اصل گفتارها و مجموعه مخاطب‌شناسی اداره کل پژوهش و آموزش سیما در ادامه نظر آنان را به برخی از موارد مهمتر جلب می‌کنیم.
11- اگر از دیدگاه رهبری درباره مهمترین نیازهای جوانان بپرسیم بی‌تردید پاسخ‌هایی از این دست خواهند داد:«من به عموم جوانان کشور توصیه می‌کنم که ورزش کنند. ممکن است شما بپرسید: آیا ورزش به قدر علم اهمیت دارد؟ بله، برای زندگی شما اهمیت دارد.»32
بنابراین می‌بینیم صاحب‌نظر و مربی‌ای که پیشتر بیشترین تأکیدات را بر تعلیم و تربیت، و جدی گرفتن درس و علم و مطالعه و افزایش آگاهی و بصیرت داشته‌اند و نیز بر ضرورت و اهمیت فوق‌العاده تزکیه و تهذیب نفس تأکید کرده‌اند، به ورزش برای جوانان نیز چنین رویکردی داشته و آن را برای سلامتی و تکامل جسمی و روحی آنان لازم دانسته‌اند.
12- اینک اگر بخواهیم به عنوان نمونه فقط به جایگاه و وظایف و کارکردها و کارنامه صدا و سیما (به ویژه سیما) در همین سه موضوع که اهم نیازهای جوانان از منظر رهبری هستند بپردازیم، چه می‌توان گفت؟
شک نیست که سیما با اقدام هوشمندانه و موفق تأسیس شبکه جوان گام مهمی در این عرصه برداشته و زمینه خوبی برای گا‌م‌های مهمتر بعدی فراهم کرده است. همچنین اهتمام سیما به مسأله ورزش جوانان در همین شبکه و به عنوان مثال ورزش فوتبال غیرقابل انکار است. تا جایی که حتی گاه در این زمینه احساس افراط هم می‌شود. یعنی شاید بسیاری از مخاطبان احساس کنند، شبکه 3 بیش از حد لازم به ورزش به ویژه فوتبال بها داده و وقت و امکانات صرف آن می‌کند.
اما باید دید اینکه ورزش برای جوانان ضروری و حیاتی است و اهمیت آن کمتر علم و دانش و مطالعه نیست؛ دقیقاً به چه معناست؟ آیا با دامن زدن بیشتر به تب و هیجان فوتبال و پرداختن فراوان به ورزش قهرمانی به نقطه‌ی مطلوب رسیده‌ایم یا نزدیک شده‌ایم؟ متأسفانه پاسخ مثبت نیست!
صدا و سیمای مطلوب در بخش ورزش آن است که از طریق برنامه‌های مناسب و متناسب هم دانش تئوریک جوانان را دربارهی انواع ورزش‌ها و تربیت‌بدنی افزایش دهد و هم در کنار ورزش‌های قهرمانی، راه را برای تشویق و سوق دادن جوانان به ورزش‌ها عملاً هموار سازد تا جوانان نه فقط تماشاگر ورزش‌های دیگران بوده بلکه خود به ورزش بپردازند.
بدیهی است که نقش مؤثر سیما در اینگونه موارد فراتر از صرف نشان دادن و گزارش برنامه‌های ورزشی است. اصولاً گسترش جهانی ورزش‌هایی همچون فوتبال نیز چون نیک بنگریم تا حد بسیاری مرهون تبلیغات و دامن زدن تلویزیون‌هاست، چنانکه اگر بازتاب و گستره انتشار بازی‌های المپیک را هم بررسی کنیم، تفاوت از زمین تا آسمان می‌بینیم بین مثلاً بازی‌های المپیک 60 سال پیش و امروز که ماهواره‌ها آن را لحظه به لحظه با هیجان گزارش می‌کنند.
آری صدا و سیما می‌توانند سطح فرهنگ ورزشی را بالا ببرند، ضرورت و نیاز به آن را ملموس‌تر و محسوس‌تر کنند و جامعه به ویژه جامعه جوانان را با انواع تمهیدات و ترفندها به سوی ورزش سوق دهند و با حرکت صحیح در این مسر دیگر مسئولان این امور همچون سازمان‌های ورزشی، سازمان ملی جوانان، آموزش و پرورش و دانشگاه‌ها و ... را هم وادار به بهینه‌سازی امور ورزشی نمایند.
13- شاید دشوارتر از امر ورزش که دیده‌ایم و صدا و سیما در حجم انبوه و عظیمی هم به آن بها داده است، مسأله علم‌آموزی و کتاب و کتابخوانی باشد.
در این زمینه نه تنها صدا و سیما بلکه دست و چنته بسیاری از ارگان‌های دیگر و حتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هم چندان پر نیست!
همه اقرار دارند که نرخ مطالعه و میزان کتابخوانی در این کشور جوان بسیار پایین است و اصلاً در حدی که شایسته ملتی با سابقه فرهنگ و تمدنی درخشان نیست.
چاره چیست؟
روشن است که باز بخش مهمی از کار هم به عهده‌ی صدا و سیماست و هم از آن همگان توقع و انتظار دارند و باز روشن است که نسبت به خلأ و کمبود و نیازی گسترده‌ای که در این باب هست، تلاش‌هایی که صورت گرفته، اصلاً کافی نیست و به جای گشتن هفت شهر عشق، هنوز اندر خم یک کوچه‌ایم!
پس باید نهضتی فراگیر برای علم‌آموزی و به ویژه کتابخوانی و مطالعه به راه افتد و در این باره نیز صدا و سیما در خط مقدم است و نیاز به کارشناسی‌های بسیار بیشتر و بهتر و افزون کردن تلاش‌ها و برنامه‌ریزی‌ها و برنامه‌سازی‌ها در حد دهها برابر دارد!
یک بار دیگر تأمل کنیم که چگونه رهبری به عنوان الگو، خود کتابخوانی فعال و حرفه‌ای هستند و علیرغم سن بالا و مشغله‌ها و مسئولیت‌های سنگین همه روزه مطالعه می‌کنند و بازدیدهای طولانی ایشان از نمایشگاه‌های کتاب و همین نمایشگاه اخیر قرآن کریم(در ماه مبارک و در حال روزه) در کنار مطالعه کتاب‌های روز همراه با حاشیه زدن و اظهارنظر خود شاهد گویای دیگری است.
14- امر سوم که داشتن بینش و بصیرت سیاسی- اجتماعی است و باز بالاتر از آن مسأله بسیار مهم تهذیب و تزکیه و خودسازی، به همین ترتیب به مراتب دشوارتر است و صرفاً با کارهای کمی و تبلیغات ظاهری صورت نمی‌گیرد.
آری برای همه این موارد نیاز به تلاش‌ها و مجاهدت‌هایی چندین برابر افزونتر از این است که تا کنون مشاهده کرده‌ایم و به ویژه در این باره باید از کمیت‌گرایی، سطحی‌نگری و شعارزدگی پرهیز کرد. همچنین باید به این نکته مهم نیز توجه داشت که سطوح مختلف و اجزاء گوناگون جامعه بنابر قانون ظروف مرتبطه (در فیزیک) در هم تأثیر و از یکدیگر اثرپذیری دارند و همه بزرگان و نخبگان و تصمیم‌گیران و ارگان‌های گوناگون هر یک به سهم خود موثر و مسئولند هر چند باز صدا و سیما به عنوان فراگیرترین و پرمخاطب‌ترین و موثرترین رسانه همچنان جایگاه و نقش ممتازی دارد.
15- در پایان باید گفت وقتی که دربارهی سه مسأله برتر محوری جوانان، علم‌آموزی و بصیرت‌خواهی، کتابخوانی، ورزش و تهذیب و تزکیه وضع چنین باشد، در سایر موارد همچون ازدواج، اشتغال، سایر سرگرمی‌ها و تفریحات و نیز بحران‌ها و آسیب‌ها و ... نیز ناگفته پیداست و این مسئولیت دشوار مسئولان و بزرگان رسانه بزرگ صدا و سیما را چند چندان می‌کند که شایسته است درباره ابعاد گوناگون این مهم، بازنگری و بازاندیشی صورت گرفته و حرکت جدیدی آغاز شود، به امید آن روز.
1- به جرأت می‌توان گفت که هیچ‌گاه رهبران اسلام و نهضت‌های اسلامی و به ویژه انقلاب اسلامی ایران، مخاطبان پرشورتر، مؤمن‌تر، مستعد‌تر، فداکارتر، پویاتر، اثرپذیرتر و اثرگذارتر و خلاصه مهمتر و گسترده‌تر از قشر جوان جامعه نداشته‌اند. شاهد این واقعیت همه صحنه‌های اجتماعی بزرگی همچون مبارزات سیاسی قبل از انقلاب و سپس ایام پیروزی و بعداً دفاع مقدس و خلاصه عرصه‌های گوناگون جهاد و سازندگی است. مخاطبان اصلی اندیشمندان و نظریه‌پردازان انقلاب اسلامی همچون استاد شهیدمطهری و دیگر متفکران مطرح در باب اندیشه‌گری‌های مربوط به «تجلی‌پیام» نیز مشمول همین حکمند و در نتیجه رسانه‌ها و تریبون‌های عمومی و به طور خاص رسانه بزرگ و فراگیر صدا و سیما نیز مخاطبانی پرشمارتر و مؤثرتر از قشر عظیم جوان نداشته‌اند، به ویژه در شرایطی که هرم جمعیتی ما به خاطر نرخ رشد بالا در دهه‌های 50 تا 80 کشور جمعیتی جوان را نشان می‌دهد. جمعیتی که از دبیرستان‌ها گرفته تا دانشگاه‌ها و از استادیوم‌های ورزشی و خیل عظیم فوتبال‌دوستان تا راهپیمایی‌ها و انتخابات میلیونی را سرشار کرده و همگان بارها شاهد آن بوده و هستند.
2- حال که بنابر آمارهای موجود، اکثریت کشور ما را جوانان تشکیل می‌دهند و جامعه ما، جامعه‌ای جوان است و نسل جوان ما با حضور موثر در صحنه‌های مختلف سیاسی، اجتماعی، علمی و فرهنگی و ... بخش مهمی از قابلیت‌های خود را به اثبات رسانده است، باید ببینیم که این قشر یا به تعبیر روشن‌تر طبقه‌بزرگ اجتماعی کیست، چگونه است و چه نیازها، خواسته‌ها و آرمان‌ها و اساساً چه ویژگی‌هایی دارد و برای رشد و ارتقای بیشتر آن و پاسخ بهتر به مطالبات و نیازهای آن چه باید کرد؟
3- یکی از بهترین و آگاه‌ترین نامداران و بزرگانی که در جامعه ما، در طی سالیان طولانی همواره در کنار و پیشاپیش جوانان بوده و نسبت به مسایل آنان اندیشیده و بارها اندیشه‌ها و نکته‌ها و راهکارهایی بس ارزشمند و راهگشا ارائه کرده‌اند، مقام معظم رهبری حضرت آیت‌ا... خامنه‌ای هستندکه ما در این جستار درصدد شناخت و فهم دیدگاه‌های ایشان بوده و قصد داریم از مجموعه بیانات و روشنگری‌ها و توصیه‌های ایشان در این باب، چکیده و جمع‌بندی‌ای معطوف به عمل و عرصه‌های اجرایی در عرصه مخاطب‌شناسی‌های صدا و سیما ارائه کنیم.
4- مقام معظم رهبری به شهادت زندگی و خاطرات و آثار و دیدگاه‌هایشان، همواره حجم و دقت عمده‌ای را به جوانان و مسایل آنان اختصاص داده‌اند که اگر همه آن موارد پراکنده گردآوری شود بی‌گمان خود حجم انبوهی در حد چند جلد کتاب را شامل می‌شود. چنانکه بخشی از دیدگاه‌های ایشان دربارهی دانشگاه‌ها و در جمع دانشجویان و جوانان را که نهاد نمایندگی رهبری در دانشگاه‌ها گردآوری و منتشر کرده است، بسیار مفصل بوده و چندین مجلد آن ارائه شده و هنوز ادامه دارد!...
5- علاوه بر تصریحات و تأکیداتی که حضرت آیت‌ا... خامنه‌ای در امور مربوط به جوانان داشته‌اند، باید گفته که مخاطب اصلی یا هدف بسیاری از دیگر آثار و بیانات ایشان نیز به گونه‌ای جوانان بوده‌اند. به عبارت دیگر و فی‌المثل اگر ایشان بارها و بارها از ایمان و اخلاص و ایمان روشن‌بینانه سخن گفته و یا از تقوی و اخلاق فاضله صحبت به میان آورده‌اند، می‌توان گفت که قطعاً و به طور خاص به جوانان نیز نظر داشته‌اند. مفاهیمی همچون نهضت تولید فکر و جنبش نرم‌افزاری، تهاجم فرهنگی، ضرورت ایجاد و گسترش دانشگاه اسلامی، مسأله امید به آینده، هویت، عدالت، آزادی، سکولاریسم، مردم‌سالاری و دیگر مفاهیم مثبت و منفی دیگری که مورد توجه و گفت‌وگوی ایشان قرار گرفته نیز همه از همین قبیل است و در آنها اغلب نظر به مسایل و پرسش‌های جوانان نیز هست و یا معطوف به نیازها، آرمان‌ها و یا شبهات آنان، بوده است.
6- به راستی جوان ما از منظر رهبری نظام اسلامی ایران کیست؟ چه می‌جوید؟ چه می‌گوید؟ چه می‌خواهد؟ دغدغه‌های او چیست و ویژگی‌های اصلی و نیازهای اصیل و آرمان‌های او کدام است؟ با او چگونه می‌توان و می‌باید مواجه شد و تعامل داشت و جوانان چگونه می‌توانند نقش شایسته‌تری در رشد و تکامل خویش و تعالی جامعه و ساختن فردای بهتر داشته باشند؟ آفت‌ها و آسیب‌های جوانی کدامند و در برابر آنها چه باید کرد؟
7- در پاسخ به پرسش‌های قابل توجه و تأمل‌برانگیز و پرسش‌های دیگری از این دست اگر بخواهیم جواب‌های اندیشمندی همچون رهبر معظم انقلاب که خود طی عمری با برکت دارای تجارب ذی‌قیمت و موفق در تعامل با طیف گسترده از جوانان بوده است را خلاصه و دسته‌بندی کنیم باید گفت:
- جوانان قشری زنده و با نشاط‌اند که می‌توانند تاریج یک ملت را بیمه کنند.37
- روح جوانی و همت و نیروی جوانی، می‌تواند کوه‌های گران را از جا بکند.
- وقتی که با باورهای دینی و ایمانی درخشان توأم گردد و اصلاً بحث ما بر سر آن است.8
- روح جوان، آن روح پرتپشی است که در سختی‌ها به داد کشور و ملت رسید و آنها را نجات داد. 43
- جوان یک نهال بالنده و مرکز اغلب نیکی‌ها و درخشندگی‌ها و نورانیت‌هاست.162
- مهمترین نکته جوانی، حوصله است.122
- جوان مایل به استقلال است و مایل نیست که اسیر و دنباله رو باشد.53
- دل نسل جوان نورانی است و احساس معنوی در او برانگیخته و بیدار است.64
- اساس هویت جوانی بر روی چند نقطه اساسی است، یکی از آنها عبارت است از صفا و روراستی.76
- جوان، آرمانی است [ولی] یک گرفتاری بزرگ دارد و آن، عدم ثبات است.114-115
- حسن جوان این است که شوق کار و پیگیری و خودکاری و خودگردانی و انگیزه در او هست و احتیاج به مهیج خارج ندارد.133
- جوان قریب‌العهد به فطرت است و نورانیت در او یک امر ذاتی است.176
- طبیعت جوان، میل به معنویت و میل به صفاست.212
- فطرت جوانان به دین و معنویات، مأنوس است.167
- جوانان به ارزش‌های معنوی، دینی، به تعبد، به ارتباط با خدا ... دلبسته‌تر و علاقمندترند. 172
- عبادت جوان، پرشورتر، باحالتر، با معنویت‌تر و دعای او مستجاب‌تر است.89
- یکی از دغدغه‌های جوانان، دغدغه معنویت است.173
- در همه جای دنیا جوان‌ها از مشاهده‌ی حرکت عدالت‌جویانه لذت می‌برند.27
- جوان، طبیعتش ظلم‌ستیزی و مقابله با قلدری است.210
- جوان با ظلم مخالف است. جوان با زورگویی، با قلدری و با ناحق‌طلبی‌های زورگویانه مخالف است.214
- جوان ما وقتی تبعیض را در جامعه می‌بیند، آرزوی عدالت اجتماعی در دل او شعله می‌کشد.159
- جوان آسان‌پذیر و زودپذیر است.142
- روح لطیف جوان دچار شبهه نیست تا بیایند با زبان علمی آن را برطرف کنند؛ جوان دچار خلأ روحی است، مثل ریه‌ای که هوا به آن نمی‌رسد.35
- جوان شبهه‌پذیر است؛ لیکن به همان اندازه‌ای که شبهه را می‌توان در او آسان القا نمود، پاسخ شبهه را هم به همان آسانی می‌شود در او القا کرد.138
- نیاز عمده جوان، هویت است.
- احساسات جنسی در میان جوانان یک دغدغه است که تشکیل زودهنگام خانواده می‌تواند این دغدغه را برطرف کند.26
- هر جوانی دغدغه‌هایی شخصی دارد... در درجه اول در فکر تحصیل و کار و اشتغال و آینده خود است ... تشکیل خانواده برای او مهم است ... میل به هیجان و شادی برای او مطرح است.114
- یأس بزرگترین آفت جوان است.98
- یکی از مبارزه‌های بزرگ جوانان، مبارزه با عوامل یأس است. 205
- امروز خط اساسی دشمن این است که شما را [نسبت]به آینده خودتان ناامید و مأیوس کند.13
... آنها یک نسل جوان هرزه‌گرد می‌خواهند ... برنامه هم فساد اخلاقی و اعتیاد است.125 در مقابل خواست دشمن جوانان ما باید مقاومت کنند.
برای فلج کردن جوانان بهترین راه آلوده و زمینگیر کردن آنها به وسیله سکس، فحشا، مستی و مواد مخدر است.144
8- در بخش‌هایی دیگر از سخنان مقام معظم رهبری، مخاطب هوشمند علاوه بر توصیف جوانان و ویژگی‌های آنان، دغدغه‌ها و نیازها و آسیب‌های آنان، با توصیه و راهکارهایی از سوی رهبر مواجه می‌شود که اگر حقیقتاً و به دور از شعار و تبلیغات توسط خود جوانان و خیرخواهان راستین آنان به ویژه رسانه بزرگ سیما جدی گرفته شود، بسیاری از مشکلات این عرصه، به آسانی قابل حل است توصیه‌ها، بایدها و نبایدها و رهنمودهایی از این قبیل است.
- توصیه‌ام به جوان‌ها این است: همان قدری که برای علم کار می‌کنید، برای دل و معنویت خودتان هم کار کنید.6
- دنیای امروز دنیای درس و علم است20
- سعی کنند خوب درس بخوانند، خوب فکر و معرفتشان را بالا ببرند.81
- به فکر کردن در مسایل عادت کنید؛ این یک مبارزه است.84
- در فعالیت‌های اجتماعی حضور داشته باشند، منتها مواظب باشند که این فعالیت اجتماعی آنها را از درس خواندن، دور نکند.19?
- در خودتان بصیرت ایجاد کنید. قدرت تحلیل در خودتان ایجاد کنید.22
- پارسا باشید، هوشمند باشید، فکر کنید، دوست را بشناسید، دشمن را بشناسید.38
- جوان اولاً باید احساس مسئولیت کند، ثانیاً با ایمان حرکت کند، ثالثاً بصیرت و آگاهی داشته باشد.63
- خودتان را از لحاظ علم مجهز کنید.56
- سعی کنید معرفتتان را عمیق کنید.80
- جوان‌ها ورزش کنند. 111
- از این جوانی، با درس خواندن، کارکردن، مطالعه کردن و فکر کردن، قدردانی کنید.77
- نسل جوان ما باید از تاریخ کشورش اطلاع داشته باشد.112
- اگر جوانان ملتی بینش سیاسی نداشته باشند، فریب می‌خورند.94
- محیط جوان باید سیاسی باشد.31
- جوانان در محیط خودشان، امر به معروف و نهی از منکر کنند.95
- باید رابطه قلبی با خدا را قویاً حفظ کرد.180
- در درجه اول، جوان دانشجو و دانش‌آموز باید خودسازی کند. 69
- از جوانان این انتظار وجود دارد که عدالتخواهی را از یاد نبرند.218
- جوانان عزیز من! فرزندان من! دنبال تقلید نباشید. 221
- از جوان می‌خواهیم که در عین پاکی و پارسایی... اهل ابتکار باشد، خلاق باشد. 50
- خوب است جوان‌ها عرفان بخوانند.175
9- براساس اندیشه‌ها و رهنمودهای فوق که پاسخ‌هایی کوتاه و روشن و نمونه‌وار به اهم پرسش‌های مربوط به جوانان است به روشنی درمی‌یابیم که ما اهمیت این موضوع و جایگاه والای آن در نزد مقام معظم رهبری و اصولاً مسایل جوانان را، چنانکه باید شاید جدی نگرفته‌ایم. از اینرو حقیقتاً باید گفت که جوان‌شناسی دقیق و عمیق و تفصیلی و مسأله شناسی جوانان یک ضرورت قطعی است و خلأ تحقیقات تئوریک و میدانی جامع در این باب مشهود است.
درباره روانشناسی جوانان و جامعه‌شناسی آنان و نیز ذهن‌شناسی و روحیه‌شناسی جوانان ایرانی هنوز باید کارهای بیشتر و پژوهش‌های روزآمدی انجام شود، زیرا بدون شناخت‌های لازم از این قشر بزرگ اجتماعی و تبیین ابعاد و زوایای گوناگون مسایل آنان کاری از پیش نخواهد رفت چنانکه بدون استفاده کامل از تجارب ارزشمند استادان و کارشناسان برجسته و اندیشمندانی همچون رهبر معظم که عمری با برکت را در میان جوانان سپری کرده‌اند، نیز این کار بزرگ به سامان نخواهد رسید و یکی از مهمترین عرصه‌های عملی و میدان‌های کاری صدا و سیما ساختن و ارائه برنامه‌هایی در همین محدوده است. یعنی چگونه می‌اندیشند؟ چه می‌خواهند؟ و برای بهبود شرایط آنان و ارتقای وضعیت آنان چه باید کرد؟
10- پس از شناخت کاملتر این قشر و مسایل و مشکلات و نیازها و توانایی‌های آنان نوبت به ارائه پاسخ‌ها و راهکارها می‌رسد و جالب اینکه در بیانات رهبری، بسیاری از پاسخ‌ها و راهکارها نیز گاه به اجمال و در موارد بسیاری با تفصیل و حتی همراه با نقد و تحلیل آمده است که ضمن ارجاع خوانندگان و جویندگان محترم به اصل گفتارها و مجموعه مخاطب‌شناسی اداره کل پژوهش و آموزش سیما در ادامه نظر آنان را به برخی از موارد مهمتر جلب می‌کنیم.
11- اگر از دیدگاه رهبری درباره مهمترین نیازهای جوانان بپرسیم بی‌تردید پاسخ‌هایی از این دست خواهند داد:«من به عموم جوانان کشور توصیه می‌کنم که ورزش کنند. ممکن است شما بپرسید: آیا ورزش به قدر علم اهمیت دارد؟ بله، برای زندگی شما اهمیت دارد.»32
بنابراین می‌بینیم صاحب‌نظر و مربی‌ای که پیشتر بیشترین تأکیدات را بر تعلیم و تربیت، و جدی گرفتن درس و علم و مطالعه و افزایش آگاهی و بصیرت داشته‌اند و نیز بر ضرورت و اهمیت فوق‌العاده تزکیه و تهذیب نفس تأکید کرده‌اند، به ورزش برای جوانان نیز چنین رویکردی داشته و آن را برای سلامتی و تکامل جسمی و روحی آنان لازم دانسته‌اند.
12- اینک اگر بخواهیم به عنوان نمونه فقط به جایگاه و وظایف و کارکردها و کارنامه صدا و سیما (به ویژه سیما) در همین سه موضوع که اهم نیازهای جوانان از منظر رهبری هستند بپردازیم، چه می‌توان گفت؟
شک نیست که سیما با اقدام هوشمندانه و موفق تأسیس شبکه جوان گام مهمی در این عرصه برداشته و زمینه خوبی برای گا‌م‌های مهمتر بعدی فراهم کرده است. همچنین اهتمام سیما به مسأله ورزش جوانان در همین شبکه و به عنوان مثال ورزش فوتبال غیرقابل انکار است. تا جایی که حتی گاه در این زمینه احساس افراط هم می‌شود. یعنی شاید بسیاری از مخاطبان احساس کنند، شبکه 3 بیش از حد لازم به ورزش به ویژه فوتبال بها داده و وقت و امکانات صرف آن می‌کند.
اما باید دید اینکه ورزش برای جوانان ضروری و حیاتی است و اهمیت آن کمتر علم و دانش و مطالعه نیست؛ دقیقاً به چه معناست؟ آیا با دامن زدن بیشتر به تب و هیجان فوتبال و پرداختن فراوان به ورزش قهرمانی به نقطه‌ی مطلوب رسیده‌ایم یا نزدیک شده‌ایم؟ متأسفانه پاسخ مثبت نیست!
صدا و سیمای مطلوب در بخش ورزش آن است که از طریق برنامه‌های مناسب و متناسب هم دانش تئوریک جوانان را دربارهی انواع ورزش‌ها و تربیت‌بدنی افزایش دهد و هم در کنار ورزش‌های قهرمانی، راه را برای تشویق و سوق دادن جوانان به ورزش‌ها عملاً هموار سازد تا جوانان نه فقط تماشاگر ورزش‌های دیگران بوده بلکه خود به ورزش بپردازند.
بدیهی است که نقش مؤثر سیما در اینگونه موارد فراتر از صرف نشان دادن و گزارش برنامه‌های ورزشی است. اصولاً گسترش جهانی ورزش‌هایی همچون فوتبال نیز چون نیک بنگریم تا حد بسیاری مرهون تبلیغات و دامن زدن تلویزیون‌هاست، چنانکه اگر بازتاب و گستره انتشار بازی‌های المپیک را هم بررسی کنیم، تفاوت از زمین تا آسمان می‌بینیم بین مثلاً بازی‌های المپیک 60 سال پیش و امروز که ماهواره‌ها آن را لحظه به لحظه با هیجان گزارش می‌کنند.
آری صدا و سیما می‌توانند سطح فرهنگ ورزشی را بالا ببرند، ضرورت و نیاز به آن را ملموس‌تر و محسوس‌تر کنند و جامعه به ویژه جامعه جوانان را با انواع تمهیدات و ترفندها به سوی ورزش سوق دهند و با حرکت صحیح در این مسر دیگر مسئولان این امور همچون سازمان‌های ورزشی، سازمان ملی جوانان، آموزش و پرورش و دانشگاه‌ها و ... را هم وادار به بهینه‌سازی امور ورزشی نمایند.
13- شاید دشوارتر از امر ورزش که دیده‌ایم و صدا و سیما در حجم انبوه و عظیمی هم به آن بها داده است، مسأله علم‌آموزی و کتاب و کتابخوانی باشد.
در این زمینه نه تنها صدا و سیما بلکه دست و چنته بسیاری از ارگان‌های دیگر و حتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هم چندان پر نیست!
همه اقرار دارند که نرخ مطالعه و میزان کتابخوانی در این کشور جوان بسیار پایین است و اصلاً در حدی که شایسته ملتی با سابقه فرهنگ و تمدنی درخشان نیست.
چاره چیست؟
روشن است که باز بخش مهمی از کار هم به عهده‌ی صدا و سیماست و هم از آن همگان توقع و انتظار دارند و باز روشن است که نسبت به خلأ و کمبود و نیازی گسترده‌ای که در این باب هست، تلاش‌هایی که صورت گرفته، اصلاً کافی نیست و به جای گشتن هفت شهر عشق، هنوز اندر خم یک کوچه‌ایم!
پس باید نهضتی فراگیر برای علم‌آموزی و به ویژه کتابخوانی و مطالعه به راه افتد و در این باره نیز صدا و سیما در خط مقدم است و نیاز به کارشناسی‌های بسیار بیشتر و بهتر و افزون کردن تلاش‌ها و برنامه‌ریزی‌ها و برنامه‌سازی‌ها در حد دهها برابر دارد!
یک بار دیگر تأمل کنیم که چگونه رهبری به عنوان الگو، خود کتابخوانی فعال و حرفه‌ای هستند و علیرغم سن بالا و مشغله‌ها و مسئولیت‌های سنگین همه روزه مطالعه می‌کنند و بازدیدهای طولانی ایشان از نمایشگاه‌های کتاب و همین نمایشگاه اخیر قرآن کریم(در ماه مبارک و در حال روزه) در کنار مطالعه کتاب‌های روز همراه با حاشیه زدن و اظهارنظر خود شاهد گویای دیگری است.
14- امر سوم که داشتن بینش و بصیرت سیاسی- اجتماعی است و باز بالاتر از آن مسأله بسیار مهم تهذیب و تزکیه و خودسازی، به همین ترتیب به مراتب دشوارتر است و صرفاً با کارهای کمی و تبلیغات ظاهری صورت نمی‌گیرد.
آری برای همه این موارد نیاز به تلاش‌ها و مجاهدت‌هایی چندین برابر افزونتر از این است که تا کنون مشاهده کرده‌ایم و به ویژه در این باره باید از کمیت‌گرایی، سطحی‌نگری و شعارزدگی پرهیز کرد. همچنین باید به این نکته مهم نیز توجه داشت که سطوح مختلف و اجزاء گوناگون جامعه بنابر قانون ظروف مرتبطه (در فیزیک) در هم تأثیر و از یکدیگر اثرپذیری دارند و همه بزرگان و نخبگان و تصمیم‌گیران و ارگان‌های گوناگون هر یک به سهم خود موثر و مسئولند هر چند باز صدا و سیما به عنوان فراگیرترین و پرمخاطب‌ترین و موثرترین رسانه همچنان جایگاه و نقش ممتازی دارد.
15- در پایان باید گفت وقتی که دربارهی سه مسأله برتر محوری جوانان، علم‌آموزی و بصیرت‌خواهی، کتابخوانی، ورزش و تهذیب و تزکیه وضع چنین باشد، در سایر موارد همچون ازدواج، اشتغال، سایر سرگرمی‌ها و تفریحات و نیز بحران‌ها و آسیب‌ها و ... نیز ناگفته پیداست و این مسئولیت دشوار مسئولان و بزرگان رسانه بزرگ صدا و سیما را چند چندان می‌کند که شایسته است درباره ابعاد گوناگون این مهم، بازنگری و بازاندیشی صورت گرفته و حرکت جدیدی آغاز شود، به امید آن روز.