معرفی وبلاگ
دسته
آرشیو
آمار وبلاگ
تعداد بازدید : 4573993
تعداد نوشته ها : 10297
تعداد نظرات : 320
Rss
طراح قالب
مهدي يوسفي
الگوی مصرف غربی، ترویج نوعی زمینه فکری و فرهنگی در جامعه است که این زمینه فرهنگی، منجر القای موارد ذیل می گردد. 1-احساس نیاز و ضرورت روزافزون به مصرف کالاهای تجملی و کم فایده؛ 2- گسترش روحیه اشراف منشی و مصرف گرایی؛ 3-انحراف ذهنها از توجه آدمی به واقعیتهای حیات و هدف بالغه آن، که حرکت به سمت کمال انسانی می باشد؛ 4-اعلام پایان روزگار قناعت و مناعت و زهد و پیراستگی و فرارسیدن دوران مسابقه و رقابت در مصرف و زندگی لوکس و تشریفاتی، 5-عقب مانده و متحجر خواندن شخصی که نتواند بطور فعال در این مسابقه بزرگ، برگ برنده داشته باشد و یا حداقل پا به پای دیگران حرکت کند؛ و...
حال به تعریف اسراف از دیدگاه فرهنگ دینی و اسلامی پرداخته و در نهایت تعریفی مجمل از الگوی مصرف اسلامی ارائه می شود.
واژه اسراف: راغب اصفهانی در مفردات در بیان واژه اسراف چنین بیان داشته: «تجاوز کردن انسان در هر کاری. گرچه استعمال آن در موارد زیاده روی در مال بیشتر است لذا برخی گفته اند آنچه در غیر طاعت خدا مصرف شود اسراف است، گرچه مقدار آن ناچیز باشد».
کاربرد اسراف منحصر به امور مالی نیست، بلکه این واژه قبل از آنکه نشانه جرمی در امور اقتصادی باشد، بیانگر وضعیت نامناسب و غیر معتدل اخلاقی و فرهنگی شخص و یا جامعه است. این وضعیت نا معتدل عبارت از حالت تجاوزگری و بی اعتنایی به قوانین و حدود شناخته شده شرعی و انسانی در تمامی عرصه ها می باشد. «وقتی جامعه ای دچار بیماری اسراف شد، از لحاظ فرهنگی هم بر روی او تأثیرهای منفی می گذارد. بنابراین مسئله ی صرفه جوئی و اجتناب از اسراف، فقط یک مسئله ی اقتصادی نیست؛ هم اقتصادی است، هم اجتماعی است، هم فرهنگی است؛ آینده ی کشور را تهدید می کند.» (مقام معظم رهبری: 1/1/88 در حرم رضوی) بر این اساس بکارگیری واژه اسراف در قرآن کریم، ادعیه و مناجاتهای اخذ شده از حضرات معصومین با مضمون تجاوز از مرز شرع و خصلت های انسانی وگام نهادن در وادی گناه و معصیت، بسیار است. (برای نمونه مراجعه شود به آل عمران:147و زمر:53 و دعای کمیل و ابوحمزه ثمالی)
بنابراین اسراف به معنای اعم، «خروج از حد» است. یعنی اگر از حدود مشخص شده از سوی ملاکات مورد نظر، خروجی صورت گیرد (حال تفاوتی نمی کند که این خروج در مقوله ای دینی، اخلاقی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی یا اجتماعی رخ دهد) فرد یا جامعه درنتیجه آن مرتکب عمل اسراف و تبذیر گشته اند. با این توضیح اسراف به معنای اخص یا «اسراف در اموال و در اقتصاد این است که انسان مال را مصرف کند، بدون اینکه این مصرف اثر و کارائی داشته باشد. مصرف بیهوده و مصرف هرز، در حقیقت هدر دادن مال است.» (همان)
حد معتبر در اسراف با سه ملاک به دست می آید:
1- شرع مقدس: مرز ورود و ارتکاب محارم و معاصی، مرز حدود الهی اند. ارتکاب این معاصی اگر بدون صرف مال باشد، از دیدگاه شرع، اسراف به معنای گناه و تجاوز از دستورهای دینی و ظلم به نفس و دیگران می باشد، و در صورتی که همراه با مخارج مالی باشد، ارتکاب این محرم شرعی گذشته از اینکه به جهت همان ظلم به نفس خود و نفوس دیگران، معصیت شمرده می شود، از طرف دیگر خرج مال در راه آن نیز به عنوان تبذیر و اسراف اقتصادی، گناه دیگری خواهد بود.
2-حکم عقل: این معیار در مواردی است که عقل بر قبح صرف مال در آنها حکم می نماید به گونه ای که تجاوز از آن به نوعی سفاهت وجهالت رجوع کند؛ مانند انفاق به کسی که استحقاق آنرا ندارد. چنانچه مقام معظم رهبری نیز در ابتدای سال فرمودند: «مصرف نه فقط از نظر اسلام، بلکه از نظر همه ی عقلای عالم، چیزی است که باید تحت کنترل عقل قرار بگیرد.»
3- عرف جامعه (فرهنگ اصیل و موید شرع): به عنوان مثال مصرف مال در راه مصالح شخصی و زن و فرزند و یا انفاق آن برای مصالح دیگران، هرکدام محدود به حدی است که عرف جامعه آن را بر اساس اوضاع و شان اقتصادی و اجتماعی هر شخص تعیین و محدود می نماید.
بطور کلی می توان گفت، برطبق فرهنگ دینی وقومی ما، مستهلک نمودن انرژی و ثروت و کالاهای مصرفی به نحوی که این استفاده در غیر محل مورد نیاز خود صورت پذیرفته و نتیجه و ما بازای معقول خارجی برای این مصرف نتوان تصور کرد، عملی قبیح شمرده شده و در شرع اسلام حرام و مرتکبین آن را مستوجب عقاب می باشند. به عنوان مثال استفاده بیش از حد نیاز از غذا، خرید پوشاک متعدد در مدلهای مختلف به نحوی که تا مدتها نوبت استفاده از فرا نرسد، تعویض پی در پی تلفن همراه و رایانه و مبلمان منزل و...، استفاده از کالاهای تجملی و... این امور از مواردی می باشند که عقلای عالم هیچ گونه نتیجه و مابازای معقول خارجی در قبل صرف پول و انرژی برای خرید و استفاده از آنها متصور نشده و چنین عملی را خلاف اصول عقلی و نوعی بیماری روانی مصرفی معرفی می نمایند.
الگوی مصرف در اسلام: از مجموعه دستورهای اسلام در این زمینه به دست می آید که الگوی مصرف در اسلام نیز مبتنی بر سه اصل اساسی است:
الف)تمتع و انتفاع از مواهب الهی؛ اسلام برخلاف برداشت گروهی که گمان می کنند، تقرب وبندگی خداوند با بهره وری از نعمت های الهی، منافات دارد، تمتع و برخورداری از مواهب زندگی را برای مسلمانان، نه تنها جایز، بلکه امری ضروری می شمرد و کناره گیری از لذات مادی در حد مشروع را به عنوان رهبانیت، امری ناپسند و غیرمشروع می داند.
ب)تمتع و انتفاع از مواهب الهی؛علیرغم تلاشهای فرهنگ غرب در جهت ترغیب هرچه بیشتر انسان ها به رقابت در مصرف روزافزون، اسلام به قناعت و مناعت فرا می خواند و انسان را به کنترل بر خویش و پرهیز از حرص و نزاع بر سربرخورداری های مادی، تشویق و ترغیب می نماید.
ج)پرهیز از اسراف و تبذیر. مسلمانان را از اسراف و تبذیر و تجمل گرایی در مصرف بر حذر می دارد و آنها را به اعتدال و رعایت میانه روی در استفاده از نعمتهای خداوند، دعوت می کند. چکیده سخن این که، الگوی نظری اسلام در باب مصرف، این آیه کریمه است: «...کلوا واشربوا ولاتسرفوا نه لایحب المسرفین؛ بخورید و بیاشامید و اسراف نکنید. همانا خداوند اسرافگران را دوست نمی دارد».(اعراف:31).
نویسنده:مهدی امینیان
حال به تعریف اسراف از دیدگاه فرهنگ دینی و اسلامی پرداخته و در نهایت تعریفی مجمل از الگوی مصرف اسلامی ارائه می شود.
واژه اسراف: راغب اصفهانی در مفردات در بیان واژه اسراف چنین بیان داشته: «تجاوز کردن انسان در هر کاری. گرچه استعمال آن در موارد زیاده روی در مال بیشتر است لذا برخی گفته اند آنچه در غیر طاعت خدا مصرف شود اسراف است، گرچه مقدار آن ناچیز باشد».
کاربرد اسراف منحصر به امور مالی نیست، بلکه این واژه قبل از آنکه نشانه جرمی در امور اقتصادی باشد، بیانگر وضعیت نامناسب و غیر معتدل اخلاقی و فرهنگی شخص و یا جامعه است. این وضعیت نا معتدل عبارت از حالت تجاوزگری و بی اعتنایی به قوانین و حدود شناخته شده شرعی و انسانی در تمامی عرصه ها می باشد. «وقتی جامعه ای دچار بیماری اسراف شد، از لحاظ فرهنگی هم بر روی او تأثیرهای منفی می گذارد. بنابراین مسئله ی صرفه جوئی و اجتناب از اسراف، فقط یک مسئله ی اقتصادی نیست؛ هم اقتصادی است، هم اجتماعی است، هم فرهنگی است؛ آینده ی کشور را تهدید می کند.» (مقام معظم رهبری: 1/1/88 در حرم رضوی) بر این اساس بکارگیری واژه اسراف در قرآن کریم، ادعیه و مناجاتهای اخذ شده از حضرات معصومین با مضمون تجاوز از مرز شرع و خصلت های انسانی وگام نهادن در وادی گناه و معصیت، بسیار است. (برای نمونه مراجعه شود به آل عمران:147و زمر:53 و دعای کمیل و ابوحمزه ثمالی)
بنابراین اسراف به معنای اعم، «خروج از حد» است. یعنی اگر از حدود مشخص شده از سوی ملاکات مورد نظر، خروجی صورت گیرد (حال تفاوتی نمی کند که این خروج در مقوله ای دینی، اخلاقی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی یا اجتماعی رخ دهد) فرد یا جامعه درنتیجه آن مرتکب عمل اسراف و تبذیر گشته اند. با این توضیح اسراف به معنای اخص یا «اسراف در اموال و در اقتصاد این است که انسان مال را مصرف کند، بدون اینکه این مصرف اثر و کارائی داشته باشد. مصرف بیهوده و مصرف هرز، در حقیقت هدر دادن مال است.» (همان)
حد معتبر در اسراف با سه ملاک به دست می آید:
1- شرع مقدس: مرز ورود و ارتکاب محارم و معاصی، مرز حدود الهی اند. ارتکاب این معاصی اگر بدون صرف مال باشد، از دیدگاه شرع، اسراف به معنای گناه و تجاوز از دستورهای دینی و ظلم به نفس و دیگران می باشد، و در صورتی که همراه با مخارج مالی باشد، ارتکاب این محرم شرعی گذشته از اینکه به جهت همان ظلم به نفس خود و نفوس دیگران، معصیت شمرده می شود، از طرف دیگر خرج مال در راه آن نیز به عنوان تبذیر و اسراف اقتصادی، گناه دیگری خواهد بود.
2-حکم عقل: این معیار در مواردی است که عقل بر قبح صرف مال در آنها حکم می نماید به گونه ای که تجاوز از آن به نوعی سفاهت وجهالت رجوع کند؛ مانند انفاق به کسی که استحقاق آنرا ندارد. چنانچه مقام معظم رهبری نیز در ابتدای سال فرمودند: «مصرف نه فقط از نظر اسلام، بلکه از نظر همه ی عقلای عالم، چیزی است که باید تحت کنترل عقل قرار بگیرد.»
3- عرف جامعه (فرهنگ اصیل و موید شرع): به عنوان مثال مصرف مال در راه مصالح شخصی و زن و فرزند و یا انفاق آن برای مصالح دیگران، هرکدام محدود به حدی است که عرف جامعه آن را بر اساس اوضاع و شان اقتصادی و اجتماعی هر شخص تعیین و محدود می نماید.
بطور کلی می توان گفت، برطبق فرهنگ دینی وقومی ما، مستهلک نمودن انرژی و ثروت و کالاهای مصرفی به نحوی که این استفاده در غیر محل مورد نیاز خود صورت پذیرفته و نتیجه و ما بازای معقول خارجی برای این مصرف نتوان تصور کرد، عملی قبیح شمرده شده و در شرع اسلام حرام و مرتکبین آن را مستوجب عقاب می باشند. به عنوان مثال استفاده بیش از حد نیاز از غذا، خرید پوشاک متعدد در مدلهای مختلف به نحوی که تا مدتها نوبت استفاده از فرا نرسد، تعویض پی در پی تلفن همراه و رایانه و مبلمان منزل و...، استفاده از کالاهای تجملی و... این امور از مواردی می باشند که عقلای عالم هیچ گونه نتیجه و مابازای معقول خارجی در قبل صرف پول و انرژی برای خرید و استفاده از آنها متصور نشده و چنین عملی را خلاف اصول عقلی و نوعی بیماری روانی مصرفی معرفی می نمایند.
الگوی مصرف در اسلام: از مجموعه دستورهای اسلام در این زمینه به دست می آید که الگوی مصرف در اسلام نیز مبتنی بر سه اصل اساسی است:
الف)تمتع و انتفاع از مواهب الهی؛ اسلام برخلاف برداشت گروهی که گمان می کنند، تقرب وبندگی خداوند با بهره وری از نعمت های الهی، منافات دارد، تمتع و برخورداری از مواهب زندگی را برای مسلمانان، نه تنها جایز، بلکه امری ضروری می شمرد و کناره گیری از لذات مادی در حد مشروع را به عنوان رهبانیت، امری ناپسند و غیرمشروع می داند.
ب)تمتع و انتفاع از مواهب الهی؛علیرغم تلاشهای فرهنگ غرب در جهت ترغیب هرچه بیشتر انسان ها به رقابت در مصرف روزافزون، اسلام به قناعت و مناعت فرا می خواند و انسان را به کنترل بر خویش و پرهیز از حرص و نزاع بر سربرخورداری های مادی، تشویق و ترغیب می نماید.
ج)پرهیز از اسراف و تبذیر. مسلمانان را از اسراف و تبذیر و تجمل گرایی در مصرف بر حذر می دارد و آنها را به اعتدال و رعایت میانه روی در استفاده از نعمتهای خداوند، دعوت می کند. چکیده سخن این که، الگوی نظری اسلام در باب مصرف، این آیه کریمه است: «...کلوا واشربوا ولاتسرفوا نه لایحب المسرفین؛ بخورید و بیاشامید و اسراف نکنید. همانا خداوند اسرافگران را دوست نمی دارد».(اعراف:31).
نویسنده:مهدی امینیان