دیگر این تبدیل به پاره‌ای از اخبار بین‌المللی شده است که هر از چندی دزدان دریایی در سواحل سومالی، کشتی‌های تجاری را متوقف، دزدیده، کاپیتان و خدمه را گروگان گرفته و در قبال دریافت پول هنگفت آنها را آزاد می‌کنند. دزدان دریایی در سواحل سومالی پدیده‌ای جدی بوده و تقریبا کشتی‌های تجاری هیچ کشوری از تعرض آنها مصون نبوده است. در سال 1387، دو کشتی کشور ما توسط آنها دزدیده شد. دزدی دریایی علیرغم اقداماتی که در مقابله با آنها صورت گرفته، ادامه دارد. چگونه می‌توان این پدیده را تجزیه و تحلیل کرده، ماهیت، ریشه و عواقب استراتژیک آن را بررسی کرد؟

براساس آمار منتشر شده سازمان دریانوردی بین‌المللی در اواخر 2008 میلادی (1387)، از سال 1984 (1363) تاکنون 440 حادثه دزدی دریایی ثبت شده در سواحل سومالی اتفاق افتاده است. در سال 2008 به تنهایی 120 حادثه دزدی دریایی رخ داد. در این میان کنترل 35 کشتی تجاری با 600 خدمه بدست دزدان دریایی افتاد. بنا به گزارشی بسیار جالب و تحقیقاتی مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه ترکیه ‌‌‌‌(ORSAM) دزدی دریایی، بین 1 تا 16 میلیارد دلار هزینه بخش حمل و نقل دریایی را افزایش داده است.

باید در نظر داشت که 80 درصد کل تجارت جهانی توسط حمل و نقل دریایی صورت می‌گیرد و حدود 46 هزار کشتی تجاری با جمع 12 تا 15 میلیون کانتینر و با استفاده از تسهیلات 4 هزار بندر در دنیا در امر حمل و نقل دریایی فعالیت دارند. با توجه به این رقم و اعداد و اهمیت باب‌المندب، دریای عدن و غرب اقیانوس هند، می‌توان تاثیر کمی و کیفی دزدی دریایی در سواحل سومالی را با در نظر گرفتن اثرات ناامنی در این مناطق بر نظام دریانوردی، حدس زد.‌

دزدی دریایی از زوایای گوناگونی مورد توجه قرار گرفته است. بیانیه کنفرانس پاریس در 1865، دزدی دریایی را غیرقانونی اعلام کرد و مواد 101 تا 110 کنوانسیون حقوق دریاها مصوبه 1982، جنبه‌های حقوقی دزدی دریایی را که تقریبا تا حوادث اخیر سواحل سومالی و دریای عدن تقریبا ریشه‌کن شده بود، روشن می‌کند. پرسش این است که چگونه دزدی دریایی که اقدامی غیرقانونی و تقریبا ریشه‌کن شده بوده، در سواحل سومالی سر برآورده و امنیت دریانوردی جهانی، بلکه امنیت جهانی را خدشه‌دار کرده است؟ شایان ذکر است که طی دو سال گذشته شورای امنیت سازمان ملل چند قطعنامه از جمله قطعنامه شماره 1814 مورخ 15 می 2008، قطعنامه شماره 1838 مورخ 7 اکتبر 2008، قطعنامه شماره 1846 مورخ 2 دسامبر 2008 و قطعنامه شماره 1851 مورخ 16 دسامبر 2008 را درخصوص دزدی دریایی در سواحل سومالی صادر کرده و از دولت‌ها خواسته در زمینه مبارزه با دزدی دریایی اقدام کنند و از اقدامات ناتو و برخی از کشورهای دیگر در این خصوص حمایت کرده است.‌

ریشه دزدی دریایی در سواحل سومالی و دریای عدن، بی‌تردید به تحولات داخلی سومالی در حدود دو دهه گذشته برمی‌گردد. سومالی هرچند که کشوری کوچک و جمعیتی حدود 9-10 میلیون نفر را دارا است، در یکی از حساس‌ترین نقاط استراتژیک دنیا به نام شاخ آفریقا قرار گرفته که در دوران جنگ سرد، نقش تعیین کننده‌ای در رقابت شرق و غرب داشت. از زمان پایان جنگ سرد تاکنون، آمریکا حداقل سه مداخله نظامی مستقیم و غیرمستقیم در این کشور داشته که براساس روایت <جفری جتلمن‌> ‌Jeffery Gettleman در مقاله‌ای با عنوان <خطرناک‌ترین مکان جهان> ‌The Most Dangerous Place in the World ، در شماره مارس و آوریل 2009 (فروردین و اردیبهشت 1388) مجله سیاست خارجی‌Foreign Policy ، در ایجاد بی‌ثباتی در این کشور نقش داشته است. آمریکا براساس دیدگاه وی، یکبار در 1993 (1371) در دوران جورج بوش پدر، در پی ناآرامی‌های سومالی، تفنگداران دریایی را ابتدا برای حفاظت از محموله‌های غذایی و سپس برای تضعیف برخی از رهبران نظامی محلی، به آن کشور اعزام داشت، ولی در نتیجه عدم درک صحیح از شرایط بومی، در پی کشته شدن تعدادی نظامی آمریکایی و سقوط دو هلیکوپتر، سومالی را ترک کرد. مداخله دوم آمریکا بعد از حوادث یازدهم سپتامبر 2001 در قالب حمایت از جناح‌های داخلی به بهانه مبارزه با اسلام‌گرایان و سرانجام مداخله سوم آمریکا در سال 2006 (1385) به شکل حمایت از اشغال نظامی سومالی توسط متحد خود یعنی اتیوپی، صورت گرفت. این مداخلات خارجی که به منظور دست‌کاری در سامانه داخلی قدرت در سومالی انجام گرفت، تنها بخشی از دلایل نابسامانی در این کشور است. دلایل دیگر نابسامانی داخلی که به فروپاشی ساختار قدرت در سومالی، گسترش ناامنی و ضعف دولت مرکزی این کشور در برقراری نظم و امنیت که نهایتا به رشد پدیده دزدی دریایی در سواحل این کشور منجر شد

نویسنده:سیدمحمد کاظم سجادپور