معرفی وبلاگ
دسته
آرشیو
آمار وبلاگ
تعداد بازدید : 4573777
تعداد نوشته ها : 10297
تعداد نظرات : 320
Rss
طراح قالب
مهدي يوسفي
آسیب‌شناسی ادبیات کودکان در ایران نشان می‌دهد که بیش‌تر خانواده‌های ایرانی ادبیات کودکان و کارکردهای آن را نمی‌شناسند و بنابراین در هنگام گزینش کتاب برای کودکان گاهی به بدترین انتخاب‌ها دست می‌زنند که خود سبب بیزاری کودک از کتاب می‌شود.
به راستی ما چگونه می‌توانیم برای کودک خود یا گروهی از کودکان، کتاب مناسب انتخاب کنیم؟
ـ شما هنگامی می‌توانید کتاب مناسب برای کودکان برگزینید که ادبیات کودکان را بشناسید. یکی از محورهای رشدنیافتگی ادبیات کودکان در ایران به عدم‌شناخت این پدیده از سوی خانواده‌ها به ویژه پدران و مادران برمی‌گردد. خانواده ایرانی نه ادبیات کودکان را می‌شناسد و نه به کارسازی این پدیده در رشد شخصیت کودک آگاه است. به همین سبب است که بارها این و آن گفته‌اند که مادر یا پدر ایرانی به آسودگی، شکلات هزار تومانی را برای کودک خود می‌خرد، اما در برابر خرید کتاب از خود ایستادگی نشان می‌دهد و تلاش می‌کند که در برابر درخواست خرید کتاب از سوی فرزندان بایستد. هنگامی که هم رضایت به خرید کتاب می‌دهد یا آن را به کتابفروش می‌سپارد و از او می‌خواهد که کتاب مناسبی برای کودکش معرفی کند که کتابفروش‌های ما نیز کمتر این مقوله را به درستی می‌شناسند. یا این که در برابر کیوسک‌های روزنامه فروشی برپایه نقش و رنگ کتاب، به طور شانسی کتابی برای کودک خود انتخاب می‌کند. این پدیده برآمده از چه پیش زمینه‌هایی است؟ چرا پدر و مادر ایرانی در برابر شناخت ادبیات کودک از خود ایستایی نشان می‌دهد؟
در گستره چند نسل گذشته که به دوران پس از مشروطیت می‌رسد، ذهن پدر و مادر ایرانی گرفتار بین سنت و نوگرایی شده است. پدر و مادر ایرانی اگر از طبقه میانه و به ویژه دانش آموختگان دانشگاهی باشد، پیوسته خواسته است که از الگوهای رفتاری غرب پیروی کند تا خود را انسانی این روزگاری نمایش دهد. اگر شما به خانه یکی از همین خانواده‌ها سر بزنید، از جنبه ابزارهای زیستی هیچ تفاوتی با همین خانواده در آلمان یا اروپا نمی‌بینید. برای نمونه اگر ماکروفر آخرین دستاورد فناوری غربی برای آشپزخانه امروزی است، خانواده ایرانی همپای خانواده غربی آن را فراهم آورده است. این پدیده را بگیرید و در همه زمینه‌های زیستی آن را بسنجید. اما اکنون زاویه دید خود را جا به جا کنید. به کتابخانه همین خانواده‌ها نگاهی بیندازید. در آن‌چه می‌بینید؟ گونه‌بندی یک کتابخانه از نگاه یک کارشناس ، به‌سادگی اندرونه ذهنی صاحب آن کتابخانه را نشان می‌دهد. کتابخانه خانواده‌های طبقه‌های میانی در ایران که باید پرچمدار دگرگونی‌های اجتماعی باشند، بسیار کمبود دارد.
در یک کتابخانه که از آن یک خانم یا آقای پزشک است، شما به جز کتاب‌های تخصصی وابسته به رشته آن‌ها چه می‌بینید؟ جز چند کتاب دینی، چند دیوان شعر و شاید هم اندکی کتاب‌های تاریخی که سنگین و تحلیلی نیست و بیش‌تر داستانی و تخیلی است و گروهی کتاب‌ها با عنوان‌های پراکنده مانند آشپزی ایرانی و غیرایرانی چه می‌بینید؟ هنگامی که به‌دنبال این هستید که از چیدمان کتاب‌های یک کتابخانه در خانواده میانه ایرانی، روش ذهنی آن‌ها را پیدا کنید، با مشکل روبرو می‌شوید. در یک کلام، ذهن خانواده‌های طبقه میانه در ایران درباره موضوع‌های اجتماعی روشمند نیست. چون ذهن خانواده‌های میانی که در جهان امروز بیشترین خوانندگان متن‌های اجتماعی هستند، در ایران یا کشورهای همسایه ایران به خواندن روشمند خو نگرفته است.
ـ بنابراین اگر می‌خواهید به گونه‌ای روشمند برای کود‌تان کتاب برگزینید، ابتدا به کتابخانه‌ای که در خانواده دارید، سروسامان دهید.
این موضوع به شما کمک می‌کند که از این پس، هنگامی که می‌خواهید برای کودک خود کتاب تهیه کنید، آگاه باشید که در نهایت شما دارید یک کتابخانه خانگی برای کودک خود می‌سازید و کتاب‌های این کتابخانه باید مناسب ظرفیت‌های شناختی و علائق کودکتان باشد.
ـ کتابخانه‌ای که به گونه‌ای روشمند تهیه شده باشد، درنهایت ذهن کودک را با روش‌شناسی تفکر آشنا می‌کند و این در زندگی اکنون و آینده او تأثیر بسزایی دارد. آیا شما می‌دانید که گره‌ها و نابسامانی‌های اجتماعی هنگامی بسامان می‌شوند که شما در جایگاه یک شهروند اندیشه روشمند داشته باشید؟ اندیشه روشمند به شما و کودکتان می‌آموزد که برای حل مشکلات اجتماعی و خانوادگی روش‌های مؤثرتر به کار ببرید. این موضوع ممکن نمی‌شود، مگر این که همه ما به گونه‌ای روشمند مطالعه کنیم. کودکی که به صورت پراکنده و بی‌هدف تنها به قصد سرگرمی کتاب می‌خواند هیچ گاه نمی‌تواند با تفکر انتقادی و روشمند آشنا شود. پس در گزینش کتاب برای کودک همواره باید:
ـ بین کتاب‌هایی که کارکرد سرگرمی دارند با کتاب‌هایی که مفاهیم اجتماعی و فرهنگی را در بافتی زیبایی شناسانه به کودک می‌آموزاند، تعادل برقرار کرد.
اگر شما می‌خواهید برای کودک خود کتاب تهیه کنید، به یاد داشته باشید که بیش تر کیوسک‌های روزنامه فروشی کتاب‌های بازاری را ارائه می‌دهند که در نهایت تنها می‌توانند چند دقیقه ای کودک شما را سرگرم کنند. این گونه کتاب‌ها نه به کودک، روش‌های تفکر را می‌آموزند و نه مفاهیم انسانی و اجتماعی را به او منتقل می‌کنند. یک کتاب خوب باید در همین حال که کودک را سرگرم می‌کند مفاهیمی مانند پاسداری از محیط زیست یا همزیستی و مدارا با دیگران را به او بیاموزاند.
پدر و مادری که روشمند کتاب نمی‌خوانند و کودک خود را نیز با کتاب روشمند آشنا نمی‌کنند فضا را برای رواج کتاب‌های کودک بازاری فراهم می‌کنند. هرگز با خود اندیشیده‌اید که چرا کتاب‌های کارتونی چنین به فراوانی در کیوسک‌های مطبوعاتی به فروش می‌رسد و بیشترین مشتریان این کتاب‌ها، خانواده‌های طبقه میانی جامعه ما هستند؟ مادر یا پدر در حالی که بسیار شتاب دارد، هنگام خرید روزنامه، سیگار یا آدامس، اگر بچه‌ای همراه خود داشته باشد و او هم هوس کتاب کند، کتابی هم از روی پیشخوان برمی‌دارد. چنین پدر و مادری هنگامی که به کتابفروشی سر می‌زند، بدترین کتاب‌ها را برای کودک و نوجوان خود برمی‌گزیند. در بیش‌تر موردها کتابفروش نمی‌تواند به آن‌ها کمک کند، چون او هم خود روشمند نمی‌اندیشد.
نکته مهم دیگر در گزینش روشمند کتاب برای کودک، درک ظرفیت‌های شناختی اوست.
ـ ذهن هر کودکی گنجایش خاصی دارد. برای گزینش کتاب باید گنجایش‌های ذهنی کودک را در نظر گرفت.
کودک پیش دبستان با کودک سال‌های پایان دبستان دو دنیای متفاوت دارند. بسیار رخ می‌دهد که پدر و مادری برای کودک پیش دبستان کتابی می‌خرد که فراتر از ظرفیت‌های شناختی اوست و بیش تر مناسب کودک سال‌های دبستان است و برعکس آن نیز دیده می‌شود. گاهی ما برای یک نوجوان کتابی را برمی‌گزینیم که سبب فرار او از کتابخوانی می‌شود. زیرا سادگی متن و مفاهیم ارائه شده در آن او را از خواندن بیزار می‌کند. در این وضعیت نیز تنها گزینش آگاهانه و روشمند کتاب به یاری خانواده می‌شتابد.
پدران و مادران باید به این باور برسند که ادبیات کودکان سودمندی‌های بسیاری برای کودک آن‌ها دارد. خواندن ادبیات به کودک شما کمک‌های فراوانی می‌کند. نخستین آن آشنایی با تجربه‌هایی است که کودک از هیچ راه دیگری جز کتاب نمی‌تواند با آن آشنا شود. هنگامی که کودک شما داستانی در باره قطب شمال می‌خواند، نه تنها با طبیعت آنجا آشنا می‌شود، رفتارها و سنت‌های آن‌ها را می‌شناسد، بلکه خودآگاه یا ناخودآگاه به سنجش بین طبیعت و رفتارهای جامعه خود با آنجا می‌پردازد. این سنجش بنیان‌های استدلال عقلی را در ذهن او افزایش می‌دهد، او را کودکی سنجشگر بار می‌آورد و مهم‌تر از آن کودک شما را از دنیای کوچک پیرامونش جدا می‌کند و به سرزمین‌های شگفت‌آور تخیل می‌کشاند.
- گزینش روشمند کتاب، دروازه‌های تخیل را به روی کودک شما باز می‌کند.
اگر شما به گونه‌ای روشمند برای کودکان کتاب تهیه کنید، نسبت بین دنیای تخیلی و واقعی را در نظر خواهید گرفت. به همان اندازه که برای کودک داستان‌های فانتزی برمی‌گزینید، داستان‌های واقعی نیز انتخاب کنید.
اگر می‌خواهید که این زنجیره کتاب گریزی در جامعه ما شکسته شود، باید که برای کودک خود کارشناسانه کتاب برگزینید و چون رسیدن به کارشناسی آسان نیست، پس باید به این نکته توجه کنید که در جهان امروز کار کتاب کودک کاری پیچیده و دانشورانه است و در این زمینه نیز کارشناسانی وجود دارند. نخستین و ساده ترین کار این است که به فهرست‌های برگزیده که بنیادها، سازمان‌ها و انجمن‌های دوستدار کتاب کودک منتشر می‌کنند، برگردید و بر پایه روش‌های کارشناسی که آن‌ها ارائه می‌دهند، برای کودک خود کتاب برگزینید. اگر برای همه این چیزها که گفته شد، وقت کافی ندارید، کوشش کنید که با کارشناسان ادبیات کودکان و کسانی که این مقوله را می‌شناسند گفت‌وگو کنید و از آن‌ها راهنمایی بخواهید .
نویسنده:محمد هادی محمدی
به راستی ما چگونه می‌توانیم برای کودک خود یا گروهی از کودکان، کتاب مناسب انتخاب کنیم؟
ـ شما هنگامی می‌توانید کتاب مناسب برای کودکان برگزینید که ادبیات کودکان را بشناسید. یکی از محورهای رشدنیافتگی ادبیات کودکان در ایران به عدم‌شناخت این پدیده از سوی خانواده‌ها به ویژه پدران و مادران برمی‌گردد. خانواده ایرانی نه ادبیات کودکان را می‌شناسد و نه به کارسازی این پدیده در رشد شخصیت کودک آگاه است. به همین سبب است که بارها این و آن گفته‌اند که مادر یا پدر ایرانی به آسودگی، شکلات هزار تومانی را برای کودک خود می‌خرد، اما در برابر خرید کتاب از خود ایستادگی نشان می‌دهد و تلاش می‌کند که در برابر درخواست خرید کتاب از سوی فرزندان بایستد. هنگامی که هم رضایت به خرید کتاب می‌دهد یا آن را به کتابفروش می‌سپارد و از او می‌خواهد که کتاب مناسبی برای کودکش معرفی کند که کتابفروش‌های ما نیز کمتر این مقوله را به درستی می‌شناسند. یا این که در برابر کیوسک‌های روزنامه فروشی برپایه نقش و رنگ کتاب، به طور شانسی کتابی برای کودک خود انتخاب می‌کند. این پدیده برآمده از چه پیش زمینه‌هایی است؟ چرا پدر و مادر ایرانی در برابر شناخت ادبیات کودک از خود ایستایی نشان می‌دهد؟
در گستره چند نسل گذشته که به دوران پس از مشروطیت می‌رسد، ذهن پدر و مادر ایرانی گرفتار بین سنت و نوگرایی شده است. پدر و مادر ایرانی اگر از طبقه میانه و به ویژه دانش آموختگان دانشگاهی باشد، پیوسته خواسته است که از الگوهای رفتاری غرب پیروی کند تا خود را انسانی این روزگاری نمایش دهد. اگر شما به خانه یکی از همین خانواده‌ها سر بزنید، از جنبه ابزارهای زیستی هیچ تفاوتی با همین خانواده در آلمان یا اروپا نمی‌بینید. برای نمونه اگر ماکروفر آخرین دستاورد فناوری غربی برای آشپزخانه امروزی است، خانواده ایرانی همپای خانواده غربی آن را فراهم آورده است. این پدیده را بگیرید و در همه زمینه‌های زیستی آن را بسنجید. اما اکنون زاویه دید خود را جا به جا کنید. به کتابخانه همین خانواده‌ها نگاهی بیندازید. در آن‌چه می‌بینید؟ گونه‌بندی یک کتابخانه از نگاه یک کارشناس ، به‌سادگی اندرونه ذهنی صاحب آن کتابخانه را نشان می‌دهد. کتابخانه خانواده‌های طبقه‌های میانی در ایران که باید پرچمدار دگرگونی‌های اجتماعی باشند، بسیار کمبود دارد.
در یک کتابخانه که از آن یک خانم یا آقای پزشک است، شما به جز کتاب‌های تخصصی وابسته به رشته آن‌ها چه می‌بینید؟ جز چند کتاب دینی، چند دیوان شعر و شاید هم اندکی کتاب‌های تاریخی که سنگین و تحلیلی نیست و بیش‌تر داستانی و تخیلی است و گروهی کتاب‌ها با عنوان‌های پراکنده مانند آشپزی ایرانی و غیرایرانی چه می‌بینید؟ هنگامی که به‌دنبال این هستید که از چیدمان کتاب‌های یک کتابخانه در خانواده میانه ایرانی، روش ذهنی آن‌ها را پیدا کنید، با مشکل روبرو می‌شوید. در یک کلام، ذهن خانواده‌های طبقه میانه در ایران درباره موضوع‌های اجتماعی روشمند نیست. چون ذهن خانواده‌های میانی که در جهان امروز بیشترین خوانندگان متن‌های اجتماعی هستند، در ایران یا کشورهای همسایه ایران به خواندن روشمند خو نگرفته است.
ـ بنابراین اگر می‌خواهید به گونه‌ای روشمند برای کود‌تان کتاب برگزینید، ابتدا به کتابخانه‌ای که در خانواده دارید، سروسامان دهید.
این موضوع به شما کمک می‌کند که از این پس، هنگامی که می‌خواهید برای کودک خود کتاب تهیه کنید، آگاه باشید که در نهایت شما دارید یک کتابخانه خانگی برای کودک خود می‌سازید و کتاب‌های این کتابخانه باید مناسب ظرفیت‌های شناختی و علائق کودکتان باشد.
ـ کتابخانه‌ای که به گونه‌ای روشمند تهیه شده باشد، درنهایت ذهن کودک را با روش‌شناسی تفکر آشنا می‌کند و این در زندگی اکنون و آینده او تأثیر بسزایی دارد. آیا شما می‌دانید که گره‌ها و نابسامانی‌های اجتماعی هنگامی بسامان می‌شوند که شما در جایگاه یک شهروند اندیشه روشمند داشته باشید؟ اندیشه روشمند به شما و کودکتان می‌آموزد که برای حل مشکلات اجتماعی و خانوادگی روش‌های مؤثرتر به کار ببرید. این موضوع ممکن نمی‌شود، مگر این که همه ما به گونه‌ای روشمند مطالعه کنیم. کودکی که به صورت پراکنده و بی‌هدف تنها به قصد سرگرمی کتاب می‌خواند هیچ گاه نمی‌تواند با تفکر انتقادی و روشمند آشنا شود. پس در گزینش کتاب برای کودک همواره باید:
ـ بین کتاب‌هایی که کارکرد سرگرمی دارند با کتاب‌هایی که مفاهیم اجتماعی و فرهنگی را در بافتی زیبایی شناسانه به کودک می‌آموزاند، تعادل برقرار کرد.
اگر شما می‌خواهید برای کودک خود کتاب تهیه کنید، به یاد داشته باشید که بیش تر کیوسک‌های روزنامه فروشی کتاب‌های بازاری را ارائه می‌دهند که در نهایت تنها می‌توانند چند دقیقه ای کودک شما را سرگرم کنند. این گونه کتاب‌ها نه به کودک، روش‌های تفکر را می‌آموزند و نه مفاهیم انسانی و اجتماعی را به او منتقل می‌کنند. یک کتاب خوب باید در همین حال که کودک را سرگرم می‌کند مفاهیمی مانند پاسداری از محیط زیست یا همزیستی و مدارا با دیگران را به او بیاموزاند.
پدر و مادری که روشمند کتاب نمی‌خوانند و کودک خود را نیز با کتاب روشمند آشنا نمی‌کنند فضا را برای رواج کتاب‌های کودک بازاری فراهم می‌کنند. هرگز با خود اندیشیده‌اید که چرا کتاب‌های کارتونی چنین به فراوانی در کیوسک‌های مطبوعاتی به فروش می‌رسد و بیشترین مشتریان این کتاب‌ها، خانواده‌های طبقه میانی جامعه ما هستند؟ مادر یا پدر در حالی که بسیار شتاب دارد، هنگام خرید روزنامه، سیگار یا آدامس، اگر بچه‌ای همراه خود داشته باشد و او هم هوس کتاب کند، کتابی هم از روی پیشخوان برمی‌دارد. چنین پدر و مادری هنگامی که به کتابفروشی سر می‌زند، بدترین کتاب‌ها را برای کودک و نوجوان خود برمی‌گزیند. در بیش‌تر موردها کتابفروش نمی‌تواند به آن‌ها کمک کند، چون او هم خود روشمند نمی‌اندیشد.
نکته مهم دیگر در گزینش روشمند کتاب برای کودک، درک ظرفیت‌های شناختی اوست.
ـ ذهن هر کودکی گنجایش خاصی دارد. برای گزینش کتاب باید گنجایش‌های ذهنی کودک را در نظر گرفت.
کودک پیش دبستان با کودک سال‌های پایان دبستان دو دنیای متفاوت دارند. بسیار رخ می‌دهد که پدر و مادری برای کودک پیش دبستان کتابی می‌خرد که فراتر از ظرفیت‌های شناختی اوست و بیش تر مناسب کودک سال‌های دبستان است و برعکس آن نیز دیده می‌شود. گاهی ما برای یک نوجوان کتابی را برمی‌گزینیم که سبب فرار او از کتابخوانی می‌شود. زیرا سادگی متن و مفاهیم ارائه شده در آن او را از خواندن بیزار می‌کند. در این وضعیت نیز تنها گزینش آگاهانه و روشمند کتاب به یاری خانواده می‌شتابد.
پدران و مادران باید به این باور برسند که ادبیات کودکان سودمندی‌های بسیاری برای کودک آن‌ها دارد. خواندن ادبیات به کودک شما کمک‌های فراوانی می‌کند. نخستین آن آشنایی با تجربه‌هایی است که کودک از هیچ راه دیگری جز کتاب نمی‌تواند با آن آشنا شود. هنگامی که کودک شما داستانی در باره قطب شمال می‌خواند، نه تنها با طبیعت آنجا آشنا می‌شود، رفتارها و سنت‌های آن‌ها را می‌شناسد، بلکه خودآگاه یا ناخودآگاه به سنجش بین طبیعت و رفتارهای جامعه خود با آنجا می‌پردازد. این سنجش بنیان‌های استدلال عقلی را در ذهن او افزایش می‌دهد، او را کودکی سنجشگر بار می‌آورد و مهم‌تر از آن کودک شما را از دنیای کوچک پیرامونش جدا می‌کند و به سرزمین‌های شگفت‌آور تخیل می‌کشاند.
- گزینش روشمند کتاب، دروازه‌های تخیل را به روی کودک شما باز می‌کند.
اگر شما به گونه‌ای روشمند برای کودکان کتاب تهیه کنید، نسبت بین دنیای تخیلی و واقعی را در نظر خواهید گرفت. به همان اندازه که برای کودک داستان‌های فانتزی برمی‌گزینید، داستان‌های واقعی نیز انتخاب کنید.
اگر می‌خواهید که این زنجیره کتاب گریزی در جامعه ما شکسته شود، باید که برای کودک خود کارشناسانه کتاب برگزینید و چون رسیدن به کارشناسی آسان نیست، پس باید به این نکته توجه کنید که در جهان امروز کار کتاب کودک کاری پیچیده و دانشورانه است و در این زمینه نیز کارشناسانی وجود دارند. نخستین و ساده ترین کار این است که به فهرست‌های برگزیده که بنیادها، سازمان‌ها و انجمن‌های دوستدار کتاب کودک منتشر می‌کنند، برگردید و بر پایه روش‌های کارشناسی که آن‌ها ارائه می‌دهند، برای کودک خود کتاب برگزینید. اگر برای همه این چیزها که گفته شد، وقت کافی ندارید، کوشش کنید که با کارشناسان ادبیات کودکان و کسانی که این مقوله را می‌شناسند گفت‌وگو کنید و از آن‌ها راهنمایی بخواهید .
نویسنده:محمد هادی محمدی