نزدیک به سه دهه از پیروزی انقلاب اسلامی ایران می‌گذرد. انقلاب ایران در حالی به پیروزی رسید که رژیم پهلوی در بیش از 5 دهه حکومت خود شاهد حرکت‌های معارضه جویانه بسیاری بود که با رویکردها و نقطه عزیمت‌های مختلف، سیاست‌ها یا موجودیت آنرا به چالش می‌کشیدند.

تردیدی نیست که عرصه سیاسی در میهن ما،در مبارزات منتهی به سقوط ر ژ یم ،عرصه ای متنوع و ناهمگن بود . اما با این تذکر مهم که این تنوع و نا همگنی به سطح اندیشه وخط مشی(یا گفتمان) تسری نمی یافت. انقلاب ایران با حاکمیت بلامنازع یک خط مشی( و اندیشه پشتیبان آن) به پیروزی رسید. جای انکار نیست که دیگرانی ،متفاوت از باور مندان به اندیشه و راه امام هم ، در جریان انقلاب، حضور داشتند، اما این "حضور" در شرایطی صورت می پذیرفت که آنهایا اندیشه و خط مشی خود را فروگذارده بودندو یا چاره ای جز این نداشتند. به دیگر سخن، رقیبان خطمشی امام از سر ناچاری یا شاید هم رغبت، طفیلی خط مشی او شده و ذیل گفتمان وی قرار گرفته بودند. اجزای گفتار های رقیب، همگی ،در آخرین سالهای دهه 50 "در ضمن گفتار امام هضم شده بود.
با این حال خط مشی پیروز آن ایام (یا همان مشی امام )، اکنون، باسوالاتی از جانب نسل جدید مواجه است . سوالاتی از این دست که: آیا خط مشی امام، در پیروزی انقلاب، مناسبترین خط مشی‌ها بود؟ پیامدهای مثبت و منفی آن برای انقلاب ما چه بود؟ در صورت فقدان این خط مشی، جامعه ما با چه معضلاتی دست به گریبان می شد؟ و رویکردهای بدیلی که در آن برهه مطرح بود ( از خط مشی‌های رفورمیستی گرفته تا راه‌کارهای چریکی) تا چه حد قادر به حل معضلات میهن ما در واپسین سالهای دهه 50 بودند؟
شاید امروز براحتی بتوان منتزع از شرایط انضمامی تحقق انقلاب،چگونگی انقلاب و خط مشی حاکم بر آن را به" اما "و" اگر" نشست و مدعی شد که فلان خط مشی بدیل را بیشتر یارای آن بود که معضلات جامعه ما را حل کند و شاید اگر خط مشی دیگری پی گرفته می‌شد، امروز ، شاهد کاستی‌ها و ناراستی‌های موجود نبودیم. اما رجوع به "شرایط تاریخی وقوع انقلاب " و "وضعیت خط مشی های رقیب امام در آن ایام "،صحت و سقم ادعای مزبور را مشخص خواهد ساخت.
ارزیابی یک خط مشی تاریخی باید در ضمن متن (Context) و در تعامل با دیگر خط مشی‌های بدیل سامان پذیرد و نه متنزع از آن!
از رقیبان امام ،می توان به حسب مقسمهای مختلف ،سنخ‌شناسی‌های مختلف ارائه داد. می‌توان حرکتهای مزبور را به حسب غایات و نسبتی که این غایت با غایات رژیم پهلوی برقرار می‌کرد، تقسیم‌بندی کرد. می‌توان از حیث پایگاه اجتماعی یا رویکرد ایدئولوژیک و یا تحلیلی که از شرایط آن روز جامعه داشتند، آنها را در اصناف مختلف قرار داد. اما شاید مقسم قرار دادن مشی مبارزه بتواند ظریفترین مرزبندی‌هایی که خط مشی امام ازخط مشی های آلترناتیو وقت دارا بود را آشکار کند .
بدیلهای مشی امام در مقابل رژیم پهلوی را( به حسب مشی مبارزه) در سه گروه عمده می‌توان طبقه بندی کرد: