امام کاظم(علیه السلام) فرمود:
لَیْسَ مِنَّا مَنْ لَمْ یُحاسِبْ نَفْسَهُ کُلَّ یَوْم(1)
ترجمه
کسى که همه روز به حساب خویشتن نرسد از ما نیست!
شرح کوتاه
پیشگیرى از زیان و کوشش براى سود بیشتر، در هیچ مؤسسه اى چه کوچک و چه بزرگ در این جهان، بدون رسیدگى مستمر و محاسبه و بیلان ممکن نیست. و راستى حیرت آور است که مردم در حساب سرمایه هاى مادى خود این قدر دقیقند، و یا نسبت به کم و زیاد شدن چند گرم وزن بدن خویش حساسیت دارند، اما گاهى در تمامى عمر حتى یک بار به حساب هاى انسانى و اخلاقى و معنوى خویش نمى رسند چه غفلت وحشتناکى!
ولى یک مسلمان مسئوول و بیدار کسى است که به گفته امام کاظم(علیه السلام)در حدیث فوق، همه روز بدون استثنا به حساب خویشتن رسیدگى مى کند. «ان عمل حسناً استزاد منه و ان عمل سیئاً استغفر الله منه; اگر کار نیکى کرده کوشش مى کند بیشتر کند و اگر کار بدى انجام داده از آن توبه مى نماید».
1. از کتاب اقوال الائمه، جلد 1، صفحه 214.
امام باقر(علیه السلام) مى فرماید:
یکى از سخنان کوتاه پیامبر(علیه السلام) که هیچ کس پیش از او نگفته، این بود:
اَلنَّیاحَةُ مِنْ عَمَلِ الْجاهِلِیَّةِ(1)
ترجمه
نوحه گرى از اعمال دوران جاهلیت است (در برابر مشکلات نباید ناله کرد بلکه باید براى حل آنها بپاخاست).
شرح کوتاه
این حدیث کوتاه و پرمعنا، ظاهرى دارد و باطنى:
ظاهر آن اشاره به اعمال بى رویه اى است که در زمان جاهلیت مرسوم بود; هنگامى که کسى از دنیا مى رفت زنان نوحه گر دعوت مى کردند که با آهنگ هاى مخصوص خود و اشعار پر از دورغ و فریب بر مرگ او نوحه سرایى کنند و یک عزاى ساختگى و قلابى برپا سازد. و اما معناى دیگرى که شاید امام باقر(علیه السلام) نیز به آن اشاره مى کند این است که در برابر حوادث سخت و پیچیده و مشکلات زندگى فردى و اجتماعى نوحه گرى و ناله کردن بیهوده است و به هدر دادن نیروها و امکانات است; باید با سر پنجه عقل و اندیشه و با همّت و استقامت مداوم آنها را گشود و چاره جویى کرد.
1. وسایل الشیعه، جلد 1، صفحه 915.
امام جواد(علیه السلام) مى فرماید:
اَلْمُؤْمِنُ یَحْتاجُ إِلى ثَلاثِ خِصَال:
توفیقٌ مِنَ الله
وَ واعِظٌ مِنْ نَفْسِهِ
وَقَبُولٌ مِمَّنْ یَنْصَحُهُ(1)
ترجمه
افراد با ایمان نیازمند به سه چیزند، توفیق پروردگار، و واعظى از درون جان و دل، و پذیرشى از اندرز دهندگان.
شرح کوتاه
در این راه پرفراز و نشیبى که انسان در زندگى در پیش دارد براى این که بتواند از خطرات بیشمارى که سعادت او را تهدید مى کند رهایى یابد و موجودى مفید و مؤثر در اجتماع گردد، در درجه اوّل نیاز به یک ارتباط معنوى و روحانى به پروردگار دارد که از ذات پاکش مدد گیرد، و سپس وجدانى بیدار و آگاه از درون او را موعظه کند و پس از آن گوش هایى شنوا که از افکار، راهنمایى ها، اندرزها و مشورت هاى دیگران استفاده کند.
1. منتهى الآمال.
امام نهم، امام جواد(علیه السلام) مى فرماید:
مَنْ عَمِلَ عَلى غَیْرِ عِلْم أَفْسَدَ أَکْثَرَ مِمّا یُصْلِحُ(1)
ترجمه
آن کس که بدون علم و آگاهى عمل کند، بیش از آنچه اصلاح مى کند فساد خواهد کرد.
شرح کوتاه
زیان جهل و نادانى تنها به این قسمت محدود نمى شود که انسان به ارزش هاى واقعى زندگى و حیات نمى رسد، بلکه فساد و تبهکارى ناشى از ندانم کارى ها خطر بزرگترى است که در انتظار عاملان بدون علم است.
در این موقع است که شخص نادان مى خواهد به فرزند خود نیکى کند، او را به بدبختى مى کشاند، مى خواهد به اسلام خدمت کند آبروى دین و مذهب را مى برد، مى خواهد صلح و صفا در میان مردم ایجاد کند، دامن به آتش اختلاف و نفاق مى زند، خلاصه خرابکارى و فساد او در هر زمینه بیش از اصلاح خواهد بود.
1. منتهى الامال.
پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) فرمود:
أَفْوَاهُکُمْ مِنْ طُرُقِ رَبِّکُمْ فَأَحَبُّها إلى الله أَطْیَبُها رِیحْاً فَطَیَّبُوها بِما قَدَرْتُمْ عَلَیْهِ(1)
ترجمه
دهان شما یکى از راه هاى خداست، محبوب ترین دهان در پیشگاه خدا آن است که از همه خوشبوتر باشد، پس تا مى توانید دهان خود را خوشبو نگاهدارید.
شرح کوتاه
این حدیث که در آداب مسواک کردن در کتاب وسایل الشیعه نقل شده ظاهرى دارد و باطنى: ظاهر آن این است که انسان با دهان خود ذکر خدا مى گوید، آیات خدا مى خواند و نیایش به درگاه او مى کند بنابر این باید آن را پاک و خوشبو نگاهدارد.
و باطن آن این است که دهان یکى از راه هاى پیوند با طرق الهى و بندگان اوست، هر قدر با گفتار خوب و پاکیزه و سخنان محبّت آمیز خوشبو گردد و از زشت گویى و دشنام و ناسزا و دروغ و خشونت بر کنار باشد در پیشگاه خدا محبوب تر است.
1. وسایل الشیعه، جلد 1، صفحه 358.
امام باقر(علیه السلام) فرمود:
ثَلاثُ قاصِماتُ الظَّهْرِ: رَجُلٌ إسْتَکْثَرَ عَمَلَهُ وَنَسِىَ ذنُوبَهُ وأَعَجَبَ بِرَأیِهِ(1)
ترجمه
سه چیز پشت آدمى را مى شکند: کسى که عمل نیک خود را بزرگ بشمرد و کسى که گناهان خویش را فراموش کند و آن کس که استبداد رأى داشته باشد.
شرح کوتاه
کسانى که اعمال خود را بزرگ مى شمرند، مسلّماً به همان قانع مى شوند و همین طرز فکر سدى در برابر تکامل و پیشرفت آنها ایجاد مى کند.
و آنها که گناه خویش را فراموش کنند، به جاى جبران آنها هر روز آلوده گناه تازه اى مى شوند و یکباره سقوط خواهند کرد.
و آنها که تنها به فکر خود تکیه مى کنند، از پشتوانه افکار عمومى و عقول دانش هاى فراوان دیگران محروم مى مانند، لغزش ها پشت سر هم دامن آنها را مى گیرد و بالاخره پشت آنها در زیر بار انبوه مشکلات خواهد شکست.
1. وسایل الشیعه، جلد 1، صفحه 73.
امام صادق(علیه السلام) فرمود:
اَلْعُبّادُ ثَلثَةٌ:
قَوْمٌ عَبَدُوا اللهَ خَوْفاً فَتِلْکَ عِبادَةُ الْعَبِیِدْ.
وَقَوْمٌ عَبَدُوا الله طَلَبَ الثَّوابِ فَتِلْکَ عِبادَةُ الأُجراءِ.
وَقَوْمٌ عَبَدُوا اللهَ حُبّاً لَهُ فَتِلْکَ عِبادَةُ الأَحْرارِ(1)
ترجمه
عبادت کنندگان سه دسته اند:
آنها که از ترس دوزخ خدا را مى پرستند، این عبادت بردگان است.
و آنها که براى پاداش خدا را مى پرستند، این عبادت مزد بگیران است.
و آنها که براى عشق و محبّت او او را عبادت مى کنند، این عبادت آزادگان است.
شرح کوتاه
گرچه وعده کیفر و پاداش الهى، همه حق است، پاداشش فوق العاده پر ارزش و کیفرش بسیار دردناک، اما آزادگان بلند همّتى که جز خدا نمى بینند و جز خدا نمى جویند و پیمانه قلبشان از عشق و محبّت او لبریز است، چشم به نقطه اى بالاتر از پاداش و کیفر دوخته، و انگیزه آنها در اطاعت فرمان خدا تنها عشقى است آمیخته با معرفت شناسایى او.
1. از کتاب وسایل الشیعه.
امیرمؤمنان(علیه السلام) فرمود:
خَیْرُ النّاسِ قُضاةُ الْحَقِّ(1)
ترجمه
بهترین مردم کسانى هستند که به حق داورى کنند.
شرح کوتاه
داورى عادلانه در مسائل حقوقى و اجتماعى و اخلاقى تنها از کسى میسر است که منافع خود و دیگران را با یک چشم ببیند و حب و بغض هاى شخصى مانع از عدالت و دادگرى او نشود.
و این کار تنها از کسانى ساخته است که نور ایمان و فضائل انسانى و عواطف مردمى آنچنان وجود آنها را روشن ساخته باشد که امواج نیرومند خودخواهى و سودجویى و حبّ ذات نتواند عقربه فکر و وجدان آنان را منحرف سازد، و چنین کسانى شایسته عنوان «بهترین مردم»اند.
1. از کتاب اسلام در قلب اجتماع.
امیرالمؤمنین(علیه السلام) فرمودند: مَا الُْمجاهِدُ الشَّهِیْدُ فی سَبِیْلِ اللهِ بِأَعْظَمَ أَجْراً مِمَّنْ قَدَرَ فَعَفَّ(1)
ترجمه
آن کس که در راه خدا جهاد کند و شربت شهادت بنوشد بلند مقام تر از آن کس نیست که توانایى بر گناه داشته باشد و دامن خود را آلوده نکند.
شرح کوتاه
از نظر منطق اسلام بزرگ ترین جهاد، جهاد با هوس هاى سرکش مخصوصاً در محیط هاى آلوده است، حتى جهاد با دشمن آن گاه نتیجه بخش خواهد بود که با اخلاص و اتحاد و نیّت پاک و دور از خود خواهى و اغراض شخصى صورت گیرد و اینها جز با پرورش اخلاقى کافى و جهاد با نفس ممکن نیست.
به همین دلیل على(علیه السلام) مى فرماید آنها که در میدان جهاد با هوا و هوس پیروز مى گردند و در محیط هاى آلوده دامان خود را پاک نگه مى دارند کمتر از مجاهدان شهید در راه خدا نیستند، حتى در دنبال این حدیث در نهج البلاغه مى خوانیم این گونه افراد در ردیف فرشتگان آسمانى هستند.
1. نقل از نهج البلاغه، کلمات قصار.
على(علیه السلام) فرمودند: اَلزّاهِدُ فِى الدُّنْیا مَنْ لَمْ یَغْلِبِ الْحَرامُ صَبْرَهُ وَلَمْ یَشْغَلِ الْحَلالُ شُکْرَهُ(1)
ترجمه
زاهد واقعى در جهان آن کس است که اموال حرام نیروى مقاومت او را در هم نشکند و حلال او را از یاد خدا و وظیفه سپاسگزارى باز ندارد.
شرح کوتاه
بعضى از افراد بى خبر مفهوم زهد را تحریف کرده و یک شکل منفى به آن داده اند زهد را به معناى فاصله گرفتن از مواهب الهى و پشت پا زدن به امکانات اقتصادى و همچون فقیران زیستن تفسیر کرده اند، در حالى که چنین نیست، زهد به معناى واقعى همان است که در عبارت بالا از على(علیه السلام)نقل شده که خلاصه آن دو جمله است:
«مقاومت و چشم پوشى در برابر اموال حرام» و «فراموش نکردن مسؤولیت ها و وظایف در برابر اموال حلال».
اگر زهد را چنین تفسیر کنیم یک عامل سازنده و پیش برنده و تربیت کننده در اجتماع خواهد بود نه یک عامل منفى و باز دارنده.
1. از کتاب تحف العقول.
پیغمبر گرامى اسلام(صلى الله علیه وآله) فرمود:
إذا قَدَرْتَ عَلى عَدُوِّکَ فَاْجعَلِ الْعَفْوَ شُکْراً لِلِقُدْرَةِ عَلَیْهِ(1)
ترجمه
هنگامى که بر دشمنت پیروز شدى، عفو و بخشش را (زکات) این پیروزى قرار بده.
شرح کوتاه
از نظر اسلام هر نعمت و موهبتى - بدون استثنا - زکات دارد و زکات قدرت عفو است. پیروزى هاى ظاهرى در صورتى ریشه دار خواهد شد که دل دشمن از کینه شستشو گردد، و ریشه اصلى مخالفت قطع شود، و این موضوع راهى بهتر از پرداختن زکات قدرت یعنى عفو ندارد، در این هنگام است که او از دل و جان منقلب مى گردد، و دشمن دیروز دوست امروز مى شود و پیروزى از نظر ظاهر و باطن تکمیل مى گردد، امّا به عکس کسانى که به هنگام قدرت دست به انتقامجویى مى زنند نه تنها از یک فضیلت بزرگ انسانى محروم شده اند بلکه پیروزى خود را نیز به خطر مى افکنند.
1. از کتاب سخن محمّد(صلى الله علیه وآله).
على(علیه السلام) فرمودند:
لا خَیْرَ فِى الصَّمْتِ عَنِ الْحُکْمِ کَما أَنَّه لا خَیْرَ فِى الْقَوْلِ بِالْجَهْلِ(1)
ترجمه
نه سکوت دانشمند سودى دارند و نه سخن گفتن جاهل.
شرح کوتاه
خداوند از آنها که مى دانند و آگاهى دارند پیمان گرفته که در برابر انحراف ها، کجروى ها، ستم ها و حق کشى ها، و سمپاشى هاى دشمنان سکوت نکنند و با منطق و بیان گرم و مستدل خود نور هدایت و حق و عدالت در دل ها بپاشند (و هرکس نسبت به آنچه مى داند هر قدر کم باشد دانشمند است و مسؤول) همان طور که افرادى که از مسائل آگاهى کافى ندارند نباید با دخالت نارواى خود مردم را به گمراهى بکشانند، آن «سکوت» و این «سخن» هر دو بدبختى زاست.
1. نهج البلاغه، کلمات قصار.
امیرالمؤمنین(علیه السلام) فرمودند:
إِتَّعِظُوا بِمَنْ کانَ قَبْلَکُمْ قَبْلَ أَنْ یَتَّعِظَ بِکُمْ مَنْ بَعْدَکُمْ(1)
ترجمه
از پیشینیان خود پند و عبرت بگیرید قبل از آن که آیندگان از زندگى و سرنوشت شما عبرت گیرند.
شرح کوتاه
پتاریخ پر است از درس هاى عبرت، پر است از پندها و موعظه ها، سرانجام مظالم، ستم ها، اختلافات و پراکندگى ها، رکودها و تحجّرها، بى خبرى ها از وضع محیط و زمان، همه در آیینه تاریخ منعکس است. اما على(علیه السلام) آن ابرمرد تاریخ بشریت به ما هشدار مى دهد که شما از وضع زندگى و سرنوشت گذشتگان پند و عبرت گیرید و نگذارید سرنوشت زشت و شوم شما درس عبرتى براى آیندگان گردد، این دریاى خروشان زمان همه را با خود مى برد، خوشبخت جمعیّتى که به گذشته آن مى نگرند و سعادت و نیکبختى خویش را بر امواج آینده ترسیم مى کنند.
1. نهج البلاغه، از خطبه 31.
امام صادق(علیه السلام) فرمود:
لقمان به فرزندش گفت:
لِلمُنافِقِ ثَلاثُ عَلامات:
یُخَالِفُ لِسانُهُ قَلْبَهُ وَقَلْبُهُ فِعْلَهُ وَعَلانِیَتُهُ سَرِیْرَتَهُ(1)
ترجمه
افراد منافق سه نشانه دارند:
زبان آنها با قلبشان هماهنگ نیست، و قلب آنها با عملشان، و ظاهر آنها با باطنشان.
شرح کوتاه
نفاق و دورویى درد بزرگى است که از کمبود شخصیت و ضعف اراده سرچشمه مى گیرد، افرادى که سعى دارند خود را غیر از آن که هستند نشان دهند، و زبان و دل، ظاهر و باطن، و گفتار و کردارشان از هم جداست، مردم ناتوانى هستند که نه شجاعت اظهار شخصیت واقعى خود دارند و نه اراده و تصمیم کافى براى اصلاح خود، در چهره هاى مختلف ظاهر مى شوند و عملا با همه کس حتى خودشان خیانت مى کنند. و از آنها خطرناکتر جوامعى هستند که ظاهرى آراسته و درونى خراب دارند، زبان آنها که همان وسایل ارتباط جمعى شان باشد با آنچه در قلب این جوامع مى گذرد مخالف است.
1. از کتاب بحارالانوار، جلد 15.
امام صادق(علیه السلام) مى فرماید:
إِنَّ لاَِ هْلِ الْجَنَّةِ أرْبَعَ عَلامات: وَجْهٌ مُنْبَسِطٌ وَلِسانٌ فَصِیْحٌ وَقَلْبٌ رَحِیْمٌ وَیَدٌ مُعْطِیَةٌ(1)
ترجمه
بهشتیان چهار نشانه دارند: روى گشاده، زبان گویا و صریح، قلب پر از محبّت، و دست دهنده.
شرح کوتاه
اصیل ترین مکتب هاى انسانى آن است که فرد را در دل اجتماع ببیند و اجتماع را پرورش دهنده افراد ارزنده، زیرا که اجتماع سرچشمه همه برکات معنوى و مادى است.
حدیث بالا که نشانه هاى مردم سعادتمند و بهشتى را بازگو مى کند چهار موضوع را یادآورى کرده که همگى مربوط به استحکام پیوندهاى اجتماعى و پاشیدن بذر عواطف انسانى در سرزمین اجتماع است:
روهاى گشاده و پر از مهر و صفا، زبان هاى نرم و محبّت آمیز و در عین حال صریح و گویا، قلب هایى که براى انسان ها بتپد، دست هایى که از کمک باز نمى ایستند، آرى اینهاست نشانه هاى انسان هاى بهشتى!
1. از کتاب ارشاد القلوب.
امام صادق(علیه السلام) مى فرماید:
لَوْ أَنَّ النّاسَ أَدَّوْا حُقُوقَ أَمْوَالِهِمْ لَکانُوا عَایِشِینَ بِخَیْر(1)
ترجمه
اگر مردم حقوق یکدیگر را بپردازند و نیازمندى نیازمندان را برطرف سازند، زندگى خوب و رضایت بخشى خواهند داشت.
شرح کوتاه
حدیث بالا که مخصوصاً در مورد زکات مال و تأمین احتیاجات نیازمندان اجتماع وارد شده، به همه هشدار مى دهد که اداى حقوق دیگران تنها یک مسأله اخلاقى و انسانى نیست; بلکه یک اصل مهم اجتماعى است که آرامش و سلامت اجتماع در گرو آن مى باشد.
واکنش هاى خطرناکى که بر اثر بهره کشى هاى ظالمانه و استثمار طبقاتى، جوامع امروز را به نابودى تهدید مى کند و آرامش را به شکل وحشتناکى بهم مى زند، گواه زنده این دستور بزرگ اسلامى است; و تا مردم جهان «حق» را مساوى با «زور» مى دانند و زورمندان از اداى حقوق واجبى که بر عهده دارند سرباز مى زنند، هم خودشان در خطرند و هم جوامع انسانى را بخطر مى کشانند.
1. وسایل الشیعه، جلد 6، صفحه 2.
امام حسن عسکرى(علیه السلام) فرمود:
إنَّ الله جَعَلَ لِلشَّرِ أَقْفَالا وَجَعَلَ مَفاتِیح تِلْکَ الأَقْفالِ اَلشَّرابَ، وَالْکِذْبُ شَرٌّ مِنَ الشَّرابِ(1)
ترجمه
خداوند براى شرور و بدى ها قفل هائى قرار داده که کلید آنها شراب است و دروغ گفتن از شراب هم بدتر است!
شرح کوتاه
بزرگترین و مؤثرترین مانع بر سر راه زشتى ها و بدى ها عقل و خرد است و این قفل محکمى است که بر آنها زده شده، و به هنگامى که قفل «خرد» با کلید «شراب» گشوده مى شود همه زشتى ها و بدى ها آزاد مى گردند و انسان در حال مستى آلوده هرگونه جنایت و گناه و تبهکارى ممکن است بشود.
ولى اگر آدم «شرابخوار» از روى «جنون مستى» دست به گناه مى آلاید «دروغگو» آگاهانه سازمان زندگى اجتماعى را بهم مى ریزد و روح اعتماد را مى کشد و سرچشمه انواع گناهان و مفاسد مى گردد.
پس دروغ از شراب هم خطرناک تر است.
1. کتاب وسایل الشیعه، جلد 2، صفحه 223.
پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) مى فرماید:
أشَدُّ النَّاسِ عَذَاباً فِى الْقِیامَةِ عَالِمٌ لَمْ یَعْمَلْ بِعِلْمِهِ وَلَمْ یَنْفَعْهُ عِلْمُهُ(1)
ترجمه
کسى که چیزى را مى داند و به آن عمل نمى کند و از دانش خود بهره نمى گیرد، مجازاتش در قیامت از همه شدیدتر است.
شرح کوتاه
از نظر منطق اسلام، دانش همواره ابزارى است براى عمل، براى بهبودى زندگى فرد و اجتماع، و بدون آن ارزشى ندارد.
آنها که ندانسته مرتکب خلافى مى شوند مسؤولیت سبکترى دارند، ولى مسؤولیت شدید متوجه آنهاست که مى دانند و مرتکب خلاف مى شوند، آنها که در آگاه ساختن قشرهاى وسیع اجتماع کوتاهى مى کنند، و هرکس سهم کوچک یا بزرگى از علم داشته باشد به همان اندازه بار این مسؤولیت بدوش مى کشد.
1. بحارالانوار، جلد 2، صفحه 38.
امام صادق(علیه السلام) فرمود:
إنَّ الله لَمْ یَبْعَثْ نَبیّاً إِلاَّ بِصِدقِ الْحَدِیْثِ وَ أَداءِ الأَ مانَةِ(1)
ترجمه
خداوند به تمام پیامبران دستور داد که مردم جهان را به راستگویى و اداى امانت دعوت کنند.
شرح کوتاه
یک جامعه سالم متکى به سرمایه هاى مختلفى است که از همه مهم تر، سرمایه اطمینان و اعتماد عمومى است:
اعتماد بر گفتار، اعتماد بر عمل، و بزرگترین دشمن این سرمایه نفیس دروغ و خیانت است.
در جوامعى که دروغ و خیانت رواج مى یابد همه از هم مى ترسند، همه احساس تنهایى مى کنند، همه باید تمام سنگینى بار زندگى را به تنهایى تحمل نمایند و این همان اجتماع تنهایان است.
به همین دلیل دعوت به راستگویى و امانت جزء برنامه همه پیامبران الهى بوده است.
1. نقل از کتاب سفینة البحار.
پیغمبر گرامى اسلام(صلى الله علیه وآله) مى فرماید:
إِسْتِتْمامُ الْمَعْرُوفِ خَیْرٌ مِنْ إِبْتِدائهِ(1)
ترجمه
تکمیل و ادامه کار نیک از آغاز کردن آن بهتر و مهم تر است
شرح کوتاه
در محیط زندگى اجتماعى غالباً به کارها و اقدامات مفیدى برخورد مى کنیم که نیمه کاره مانده است; انجام دهندگان آنها تحت تأثیر یک محرک آنى به اصطلاح دامن همّت به کمر زده و مشغول کار شده اند، اما خیلى زود آتش عشق آنها سرد شده و آن را رها کرده پى کار خود رفته اند.
اسلام افراد با ایمان و پشت کاردارى را مى پسندد که هر عمل مفیدى را شروع مى کنند به آخر مى رسانند.
1. نقل از کتاب نهج الفصاحه.
امیرمؤمنان على(علیه السلام) مى فرماید:
شَرُّإِخْوانِکَ مَنْ داهَنَکَ فى نَفْسِکَ وَساتَرَکَ عَیْبَک(1)
ترجمه
بدترین دوستان تو آنها هستند که با تو مداهنه و چرب زبانى مى کنند و عیوب تو را مى پوشانند.
شرح کوتاه
گریز از واقعیات و پرده پوشى بر حقایق نه مشکلى را حل مى کند و نه خدمتى به کسى محسوب مى شود، به همین دلیل دوستانى که به جاى انتقاد سازنده و صحیح سعى دارند حقایق را کتمان کنند و براى ارضاى کاذب خاطر دوست عیوب او را بپوشانند و یا آن را حسن جلوه دهند نه تنها خدمتى در عالم دوستى و رفاقت نکرده اند، بلکه خیانتى بزرگ مرتکب شده اند; خیانتى که گاهى به قیمت حیثیت و آبرو و افتخار و سعادت دوست آنها تمام مى شود.
1. نقل از کتاب غرر الحکم.
امیرالمؤمنین(علیه السلام) فرمودند:
مَنْ وَجَدَ ماءً وَتُراباً فَافْتَقَرَ فَأَبْعَدَهُ اللهُ!(1)
ترجمه
کسى که آب و زمین در اختیار داشته باشد و با این حال فقیر و نیازمند گردد از رحمت خدا بدور باد!
شرح کوتاه
از احادیث اسلامى این حقیقت به خوبى به دست مى آید که مسلمانان و جهاد باید از تمام منابع مختلف: دامدارى، کشاورزى منابع و معادن زیر زمینى، حرفه و صنعت و تجارت براى مبارزه با فقر استفاده کنند، حتى اگر ملتى تنها یکى از این سرمایه ها را در اختیار داشته باشد باید بوسیله این، خلاء اقتصادى خود را پر کند تا چه رسد به این که همه آنها را در اختیار داشته باشد; و اگر چنین نکند ملتى نفرین شده و دور از رحمت خدا و روح اسلام خواهد بود، نیاز به دیگران در هر صورت از نظر اسلام محکوم است.
1. بحارالانوار، جلد 103، صفحه 65.
امام صادق(علیه السلام) فرمودند:
الحاسِدُ مُضِرُّ بِنَفْسِهِ قَبْلَ أَنْ یُضُرّ بِالَْمحْسُودِ(1)
ترجمه
شخص حسود پیش از آن که به محسود زیان برساند به خودش ضرر مى رساند.
شرح کوتاه
روح حسد این است که انسان نتواند دیگران را در نعمتى ببیند و کوشش کند به نحوى آن نعمت از آنها سلب گردد و یا از طریق دیگرى زیانى بر آنها وارد شود.
در واقع حسود همیشه به صورت یک عامل عقب ماندگى فعالیت مى کند نه یک عامل پیشرو.
حسد یک بیمارى بزرگ اخلاقى است و از نظر روانى حسود بیش از هرکس خودش مى سوزد و آب مى شود و عقب مى ماند و تحقیر مى گردد، پس چه بهتر که بکوشد از دیگران پیشى بگیرد نه این که دیگران را به عقب بکشاند.
1. بحارالانوار، جلد 73، صفحه 225.
امام صادق(علیه السلام) فرمود:
لا تُرَاءِ بِعَمَلِکَ مَنْ لا یُحْیِى وَلا یُمِیْتُ وَلا یُغْنى عَنْکَ شَیْئاً(1)
ترجمه
کارهاى نیک خود را به خاطر خودنمایى و نشان دادن به مردمى که نه زندگى به دست آنهاست و نه مرگ و نه قدرت دارند مشکلى را براى تو بگشایند، انجام مده!
شرح کوتاه
مردمى که به تظاهر و ریاکارى عادت مى کنند، همه مظاهر زندگى آنها تو خالى و بى مغز مى شود: از تمدن، به ظواهر بى روح و از زندگى، به خیالات و اوهام و از سعادت و خوشبختى، تنها به نام و از دین و مذهب، فقط به یک سلسله تشریفات قناعت مى کنند و مسلّماً بهره مردمى که ظاهر سازند، جز «ظواهر» نیست! به همین دلیل اسلام شدیداً از این صفت زشت انتقاد مى کند و مى گوید سرنوشت تو به دست این مردم نیست خودنمایى چرا!
1. بحار الانوار، جلد 72، صفحه 300.
امیرمؤمنان على(علیه السلام) مى فرماید:
تَفَضَّلْ عَلَى مَنْ شِئْتَ تَکُنْ أَمِیَرهُ
وَاسْتَغْنِ عَمِّنْ شِئْتَ تَکُنْ نَظِیْرَهُ
وَافْتَقِرٌ إلى مَنْ شِئْتَ تَکُنْ أَسِیْرَهُ(1)
ترجمه
به هرکس مى خواهى نیکى کن تا امیر او شوى!
از هرکس مى خواهى بى نیاز شو تا همانند او شوى!
و به هرکس مى خواهى محتاج شو تا اسیر او گردى!
شرح کوتاه
در روابط اجتماعى افراد و ملت ها این قانون با قدرت تمام حکومت مى کند که حکومت از آنِ دستِ دهنده است، و دستِ گیرنده خواه ناخواه زیر دست است، افراد و ملت هاى نیازمند در واقع بردگانى هستند که فرمان بردگى خود را با ابراز نیاز و احتیاج به دیگران امضاء کرده اند، مسلمان واقعى کسى است که بکوشد ارتباط اجتماعى خود را با دیگران براساس کمک متقابل قرار دهد نه یک جانبه، و گرفتن کمک بلاعوض باید مخصوص افراد معلول و از کار افتاده باشد.
پیغمبر گرامى اسلام(صلى الله علیه وآله) فرمود:
«شَّرُ الْمَکَاسِبِ کَسْبُ الرِّبا»
امام صادق(صلى الله علیه وآله) فرمود:
إِذَا أَرادَاللهُ بِقَوْم هَلا کاً ظَهَرَ فِیْهِمُ الْرِّبا(1)
ترجمه
پیامبر(صلى الله علیه وآله) فرمود: بدترین کسب ها کسبى است که آمیخته با رباخوارى باشد.
امام صادق(علیه السلام) فرمود: هنگامى که خداوند بخواهد ملتى را هلاک کند رباخوارى در میان آنها آشکار مى گردد.
شرح کوتاه
با تمام رونقى که بازار رباخواران در دنیاى امروز دارد، و وابستگى خاصى که جهان امروز با رباخوارى در اشکال گوناگون پیدا کرده، جاى شک نیست که رباخوارى نظام مالى و اقتصادى جمعیّت ها را ویران مى سازد و سبب مى شود که ثروت ها به گونه وحشتناکى در دست افراد و مؤسسات معدودى جمع گردد و این تقسیم غیر عادلانه ثروت ها خود سرچشمه انواع بدبختى هاى اجتماعى و مفاسد اخلاقى است.
1. از کتاب وسایل الشیعه، جلد 12، صفحه 426 و 427.
امام باقر(علیه السلام) مى فرماید:
إنَّ هَذا الْغَضَبَ جَمْرَةٌ مِنَ الشَّیْطانِ تُوْقَدُ فِى قَلْبِ ابْنِ آدَمَ(1)
ترجمه
خشم و غضب شعله سوزان آتشى است از ناحیه شیطان که در درون دل آدمى افروخته مى شود.
شرح کوتاه
کمتر اتفاق مى افتد که انسان کارى در حال غضب انجام دهد و یا تصمیمى بگیرد و بعد پشیمان نشود; زیرا به هنگام افروخته شدن آتش سوزان غضب، عقل و درایت بکلى کنار مى رود، و اعصاب و عضلات غالباً در مسیرى به حرکت مى افتد که جبران خسارت ناشى از آن گاهى در یک عمر هم ممکن نیست!
باید با نهایت دقّت و سرعت این شعله شیطانى را به هنگام بروز، محاصره کرده و خاموش کنیم و الاّ ممکن است خرمن زندگى ما یا انسانهاى دیگر را در کام خود فرو برد و بسوزاند.
1. بحار الانوار، جلد 73، صفحه 278.
پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله) مى فرماید:
لا تَنْظُرُوا إلى کَثْرةِ صلاتِهِمْ وَصَوْمِهِمْ وَ کَثْرَةِ الْحَجِّ وَ الْمَعْرُوفِ وَطَنْطَنِتِهِمْ بِاللیْلِ وَلکِنْ أْنْظُروا إلى صِدْقِ الْحَدِیْثِ وَأَداءِ الأَمانَةِ(1)
ترجمه
تنها به زیادى نماز و روزه و حج و نیکى به دیگران و شب زنده دارى بعضى نگاه نکنید (اگر چه اینها در مورد خود مهم است) بلکه نگاه به «راستگویى» و «امانت» آنها کنید!
شرح کوتاه
با مطالعه مدارک اسلامى این حقیقت روشن مى شود که دو نشانه قطعى مسلمان واقعى این است که «راستگو» و «امین» باشد و با این که عبادات اسلامى همچون نماز و روزه و حج، برنامه هاى عالى تربیتى هستند، ولى تنها اینها نشانه اسلام نیستند، بلکه باید با راستگویى و امانت تکمیل گردند.
1. نقل از کتاب سفینة البحار.
پیغمبر گرامى اسلام(صلى الله علیه وآله) مى فرماید:
إنَّ لِقَتْلِ الْحُسَیْنِ حَرَارَةٌ فِى قُلُوبِ الْمُؤْمِنِینَ لَنْ تَبْرُدَ أَبَداً(1)
ترجمه
شهادت امام حسین(علیه السلام) در دل هاى افراد با ایمان آتش و حرارتى ایجاد مى کند که هرگز خاموش نخواهد شد.
شرح کوتاه
پیکار خونین در جهان بسیار بوده که با گذشت چند ماه و چند سال به دست فراموشى سپرده شده است و گذشت ماه و سال گرد و غبار نسیان بر آن پاشیده; امّا خاطره جانبازى آنان که در راه خدا و آزادى انسانها، در راه شرف و فضیلت همه چیز خود را فدا کردند فراموش نخواهد شد; زیرا، خدا، آزادى، شرف و فضیلت کهنه شدنى نیست; امام حسین(علیه السلام)و یارانش سر سلسله این مجاهدان بودند.
1. مستدرک الوسایل، جلد 2، صفحه 217.
پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) مى فرماید:
ثَلاثُ تَخرُقُ الْحُجُبَ وَ تَنْتَهِى إلَى مَا بَیْنَ یَدَى اللهِ:
صَرِیْرُ أَقْلامِ الْعُلَمَاءِ
وَ وَطْىُ أَقْدامِ الُْمجَاهِدیْنَ
وَ صَوْتُ مَغازِلِ الُْمحْصَناتِ(1)
ترجمه
سه چیز است که حجاب ها را پاره مى کند و به پیشگاه عظمت خدا مى رسد:
صداى گردش قلم هاى دانشمندان به هنگام نوشتن!
و صداى قدم هاى مجاهدان در میدان جهاد!
و صداى چرخ نخ ریسى زنان پاکدامن!
شرح کوتاه
چه تعبیر عجیب و پر معنا! سه صداست که در اعماق هستى نفوذ مى کند و طنین آن تا ابدیت پیش مى رود و به پیشگاه عظمت پروردگار مى رسد: آهنگ دانش و قلم، هر چند آهسته و کوتاه باشد، و آهنگ جهاد و فداکارى و آهنگ تلاش و کوشش کار هر چند به ظاهر کوچک باشد.
و در حقیقت اساس یک اجتماع سربلند انسانى را نیز همین سه چیز تشکیل مى دهد، دانش، جهاد، و کار.
1. از کتاب الشهاب فى الحکم و الاداب، صفحه 22.
از امام صادق(علیه السلام) نقل شده:
ما مِنْ رَجُل تَجَبَّرَ أَؤ تَکَبَّرَ إلاّ لِذِلَّة یَجِدُها فِى نَفْسِهِ(1)
ترجمه
هیچ کس بر دیگران بزرگى نمى فروشد مگر به خاطر حقارتى که در درون وجود خود احساس مى کند!
شرح کوتاه
این نکته امروز در پرتو تحقیقات روانشناسى و روانکاوى مسلّم شده است که سرچشمه تکبّر و بزرگى فروختن بر دیگران چیزى جز عقده حقارت نیست; آنها که مبتلا به این عقده هستند و از آن رنج مى برند براى جبران کمبودهاى خود متوسل به این وسیله غلط یعنى خود را به طور مصنوعى بزرگ نشان دادن مى شوند و از این راه بر حقارت اجتماعى خود مى افزایند و بیش از پیش خود را منفور مى سازند.
این مسأله روانى به روشنى در گفتار معجزه آسایى که در بالا از امام صادق(علیه السلام)نقل شده دیده مى شود.
ولى افراد با ایمان بر اثر شخصیت درونى همواره در برابر دیگران متواضعند.
1. بحار الانوار، جلد 73، صفحه 225.
