تلاش عاجزان

امیرمؤمنان على(علیه السلام) مى فرماید:

اَلْغِیْبَةُ جُهْدُ الْعاجِزِ(1)

ترجمه

غیبت کردن آخرین تلاش افراد ناتوان است.

شرح کوتاه

   درمیان گناهان کبیره کمتر گناهى است که همانند غیبت نشانه پستى و ضعف و زبونى و ناجوانمردى باشد.

   آنها که به مذمت و عیب جویى مردم در پشت سر مى نشینند و آبروى و حیثیت افراد را با افشاى عیوب پنهانى، که غالب مردم به یکى از این عیوب گرفتارند، مى برند، و آتش حسد و کینه خود را با این وسیله فرو مى نشانند، افرادى ناتوان و فاقد شخصیتند که حتى در مبارزه بى دلیل و ظالمانه خود شهامت ندارند و تمام قدرتشان این است که از پشت خنجر بزنند.

   در حدیث آمده، آن کس که غیبت مردم کند اگر توبه نماید آخرین کسى است که وارد بهشت مى شود و اگر نکند نخستین کسى است که وارد دوزخ مى شود.

1. نهج البلاغه، کلمات قصار.

من از آنها بیزارم

امام على بن موسى الرضا(علیه السلام) مى فرماید:

لَیْسَ مِنَّا مَنْ غَشً مُسْلِماً أَوْ ضَرَّهُ أَوْما کَرَهُ(1)

ترجمه

آن کس که تقلّب کند یا به مسلمانى زیان رساند یا به او نیرنگ زند از ما نیست.

شرح کوتاه

   آنها که خوشبختى خود را در بدبختى دیگران و سود خود را در زیان دیگران مى بینند نه یک انسان واقعى محسوب مى شوند و نه یک مسلمان حقیقى.

   امتیاز انسان از سایر جانداران در شخصیت اجتماعى اوست، و آن کس که سود خود را در ضرر دیگران مى بیند فاقد شخصیت اجتماعى است.

   زیان به افراد دیگر رسانیدن گاهى صریح و آشکار است و گاهى پنهانى از طریق تقلّب و یا خدعه و نیرنگ، به هر صورت باشد در اسلام ممنوع است، و امام على بن موسى الرضا(علیه السلام) فرمود: من از مرتکبین این اعمال بیگانه ام.

1. سفینة البحار ماده غش..

پر ارزش ترین میراث عرب

پیغمبر اکرم(صلى الله علیه وآله) فرمود:

أَصْدَقُ کَلِمَة قالَتْها الْعَرَبُ کَلِمَةُ لُبَیْد:

ألا کُلُّ شَىء مَا خَلاَ الله باطِلُ *** وَکُلُّ نَعِیْم لا مَحَالَةَ زائلُ(1)

ترجمه

صحیح ترین و رساترین جمله اى که عرب گفته است، گفتار «لبید» (شاعر معروف) است آن جا که مى گوید: «آگاه باشید هرچیزى جز خدا باطل است و هر نعمتى بالاخره از دست خواهد رفت».

شرح کوتاه

   توجه به فناى ثروت ها و مقام ها و زوال نعمت ها به انسان هشدار مى دهد که هم در به دست آوردن آنها رعایت حق و عدالت را کند و هم در طرز مصرف آنها راه اعتدال پیش گیرد.

ابدیّت و جاودانگى لباسى است که تنها به قامت کبریاى او مى زیبد و راه نیافتن فنا و نیستى تنها مخصوص ذات پاک اوست.

   در برابر هر صحنه اى از صحنه هاى زندگى مادى باید به این حقیقت توجّه داشت و مغرور نشد.

1. مصباح الشریعه، صفحه 45.

حق و باطل

امیرمؤمنان على(علیه السلام) فرمود:

      إِنَّ الْحَقَّ ثَقِیْلٌ مَرِىءٌ، وَ إِنَّ الْباطِلَ حَفِیفٌ وَبِىْءٌ(1)

ترجمه

حق سنگین و مشکل اما گواراست، و باطل سبک و آسان و اما دردناک و خطرناک است.

شرح کوتاه

حق و باطل

امیرمؤمنان على(علیه السلام) فرمود:

      إِنَّ الْحَقَّ ثَقِیْلٌ مَرِىءٌ، وَ إِنَّ الْباطِلَ حَفِیفٌ وَبِىْءٌ(1)

ترجمه

حق سنگین و مشکل اما گواراست، و باطل سبک و آسان و اما دردناک و خطرناک است.

شرح کوتاه

بهاى انسان

امیرمؤمنان على(علیه السلام) فرمود:

إنَّهُ لَیْسَ لاَِ نْفُسِکُمْ ثَمَنٌ إِلاَّ الْجَنَّةُ فَلا تَبِیْعُوها إِلاَّ بِها.(1)

ترجمه

(آگاه باشید) براى وجود شما بها و قیمتى جز سعادت جاویدان بهشت نیست و به غیر این بها آن را نفروشید.

شرح کوتاه

   معمولا اگر از کسى بپرسند سرمایه وجود و هستى خود را به چه مبلغ معامله مى کنى؟ ارزش و بهایى براى آن نمى تواند قائل شود.

در حالى که این سرمایه بزرگ را تدریجاً و روز به روز به بهاى ناچیزى مى فروشد، و گاه در پایان عمر مى بیند این سرمایه عظیم را با یک خانه یا یک اتومبیل و یا ویلاى ییلاقى معاوضه کرده است، و تازه از آن هم بزودى جدا خواهد شد.

   على(علیه السلام) مى فرماید هیچ یک از سرمایه هاى مادى این جهان نمى تواند با سرمایه عمر شما برابرى کند تنها متاعى که مى تواند با آن برابرى کند خشنودى خدا، و تکامل انسانى و معنوى و سعادت ابدى و جاویدان است که هر قدر در راه آن تلاش و کوشش و فداکارى کنید بجاست.

1. نهج البلاغه، کلمات قصار، کلمه 456.

دنیا هدف نیست، وسیله است

امیرمؤمنان على(علیه السلام) مى فرماید:

اَلدُّنْیا خُلِقَتْ لِغَیْرِها وَلَمْ تُخْلَقْ لِنَفْسِها(1)

ترجمه

دنیا براى هدف دیگر آفریده شده، نه براى خودش .

شرح کوتاه

   غالباً تفسیر آیات و اخبارى که از یک سو در مدح دنیا و وسایل مادى این جهان وارد شده و آن را تجارتخانه یا مزرعه اولیاى خدا معرفى کرده، با آیات و اخبارى که در ذم آن وارد شده و آن را خطرناک و فریبنده و سرمایه غرور شمرده، بر افرادى مشکل مى شود.

   ولى حدیث بالا آنها را به روشنى تفسیر مى کند که اگر دنیا و وسایل مادى آنچنان که خدا قرار داده، وسیله براى رسیدن به تکامل انسانى و بسط عدالت و داد و سعادت همه جانبه انسان ها باشد، ارزنده و دوست داشتنى است، اما اگر هدف نهایى و مطلوب با لذّات باشد و مایه طغیان و غرور و سرکشى گردد، تنفرآمیز و خطرناک خواهد بود.

1. از جلد 1 سفینة البحار.

چند نشانه ایمان

امام صادق(علیه السلام) مى فرماید:

اَلْمُؤْمِنُ حَسَنُ الْمَعُوْنَةِ خَفِیْفُ الْمَؤُْنَةِ جَیِّدُ التَّدْبِیرِ لِمَعِیْشَتِهِ لا یَلْسَعُ مِنْ جُحْر مَرَّتَیْنِ(1)

ترجمه

آدم با ایمان کمک او پر ارزش، هزینه او کم، در زندگى با تدبیر، و هرگز از یک سوراخ دوباره گزیده نمى شود (هیچ گاه از یک ناحیه دوبار غافلگیر نخواهد شد.

شرح کوتاه

   ایمان جلوه ها و نشانه هاى علمى و اخلاقى و اجتماعى دارد که بدون اسم بى مسمایى بیش نیست، در حدیث فوق به چهار نشانه آن اشاره شده است:

1- افراد با ایمان کمک هاى ارزنده اى در اختیار برادران مسلمان خود مى گذارند، چرا که کمک هاى آنها با دلسوزى و اخلاص و آگاهى همراه است.

   2- آنها زندگى پرخرج و تجملاتى که براى تهیه وسایل آن آلوده همه گونه خلافکارى شوند ندارند.

   3- آنها در امر زندگى و مخصوصاً امور اقتصادى با تدبیر و هوشیارند.

   4- آنها از هر حادثه اى فوراً درس عبرت مى گیرند و به همین دلیل هرگز از یک ناحیه دو بار ضربت نمى خورند.

1. از کتاب سفینة البحار.

حقیقت توحید و عدل الهى

امیرمؤمنان على(علیه السلام) مى فرماید:

اَلتَّوْحِیْدُ أَنْ لا تَتَوَهْمَهُ وَالْعَدْلُ أنْ لا تَتَّهِمَهُ(1)

ترجمه

حقیقت توحید خداوند این است که ذات او را به وهم و تصور خود محدود نسازى و ایمان به عدالت او در این است که در هیچ کار او را متهم ننمایى.

شرح کوتاه

   به همان اندازه که اصل وجود خداوند براى ما روشن و آشکار است و هر ذره اى از ذرات این جهان دلیل عظمت و قدرت و علم و توانایى اوست، به همان مقدار حقیقت ذات او بر ما پوشیده است زیرا او وجودى است نامحدود و چنان وجودى بالاتر از درک محدود ماست، بنابراین باید ذات او را از هر چیز تصور مى کنیم بالاتر بدانیم و این است حقیقت توحید.

از طرفى در این جهان حوادثى روى مى دهد که گاهى اسرار آن بر ما پوشیده است، توجّه به عدالت خداوند به ما مى گوید که این حوادث همه روى حساب و قانون است، هرگونه سوءظن در این قسمت با ایمان به عدالت و حکمت او سازگار نیست.

1. از نهج البلاغه، کلمات قصار.

آثار ایمان سخت تر از آهن

امام صادق(علیه السلام) مى فرماید:

إنَّ الْمُؤْمِنَ أَشَدُّ مِنْ زُبُرِ الْحَدِیْدِ إنَّ زُبُرَ الْحَدِیْدِ إذأُ دْخِلَ النّارَ تَغَیَّرَوإنَّ الْمُؤْمِنَ لَوْقُتِل ثُمَّ نُشِرَثُمَّ قُتِلَ لَمْ یَتَغَیَّرْقَلْبُهُ(1)

ترجمه

افراد با ایمان از قطعات آهن محکمترند چه این که:

آهن هنگامى که وارد آتش شود تغییر مى کند; اما مؤمنان اگر کشته شوند و سپس زنده شوند و باز کشته شوند، تغییرى در روحیه آنها پیدا نمى شود.

شرح کوتاه

   زندگى مجموعه اى است از مشکلات و مسائل پیچیده، که افراد کم استقامت بزودى در برابر آن زانو مى زنند و از میدان فرار مى کنند; اما آنها که در پرتو ایمان، استقامت دارند به هیچ وجه در برابر انبوه مشکلات تسلیم نمى گردند.

   آنها مى دانند در راه اطاعت فرمان پروردگار، در راه پرهیز و دورى از گناه، و در راه سربلندى و عظمت، همیشه موانعى وجود دارد و رسیدن به این افتخارات، نیازمند به خویشتن دارى و فداکارى و ایستادگى در برابر هوس هاى سرکش و در برابر مشکلات دیگر است، لذا در دین از تلاش و کوشش نمى ایستند و از حوادث نمى هراسند.

1. از کتاب سفینة البحار، جلد 1، صفحه 37.

همه روز محاسبه کن

امام کاظم(علیه السلام) فرمود:

لَیْسَ مِنَّا مَنْ لَمْ یُحاسِبْ نَفْسَهُ کُلَّ یَوْم(1)

ترجمه

کسى که همه روز به حساب خویشتن نرسد از ما نیست!

شرح کوتاه

   پیشگیرى از زیان و کوشش براى سود بیشتر، در هیچ مؤسسه اى چه کوچک و چه بزرگ در این جهان، بدون رسیدگى مستمر و محاسبه و بیلان ممکن نیست. و راستى حیرت آور است که مردم در حساب سرمایه هاى مادى خود این قدر دقیقند، و یا نسبت به کم و زیاد شدن چند گرم وزن بدن خویش حساسیت دارند، اما گاهى در تمامى عمر حتى یک بار به حساب هاى انسانى و اخلاقى و معنوى خویش نمى رسند چه غفلت وحشتناکى!

   ولى یک مسلمان مسئوول و بیدار کسى است که به گفته امام کاظم(علیه السلام)در حدیث فوق، همه روز بدون استثنا به حساب خویشتن رسیدگى مى کند. «ان عمل حسناً استزاد منه و ان عمل سیئاً استغفر الله منه; اگر کار نیکى کرده کوشش مى کند بیشتر کند و اگر کار بدى انجام داده از آن توبه مى نماید».

1. از کتاب اقوال الائمه، جلد 1، صفحه 214.

نوحه گرى جاهلیت

امام باقر(علیه السلام) مى فرماید:

یکى از سخنان کوتاه پیامبر(علیه السلام) که هیچ کس پیش از او نگفته، این بود:

اَلنَّیاحَةُ مِنْ عَمَلِ الْجاهِلِیَّةِ(1)

ترجمه

نوحه گرى از اعمال دوران جاهلیت است (در برابر مشکلات نباید ناله کرد بلکه باید براى حل آنها بپاخاست).

شرح کوتاه

   این حدیث کوتاه و پرمعنا، ظاهرى دارد و باطنى:

   ظاهر آن اشاره به اعمال بى رویه اى است که در زمان جاهلیت مرسوم بود; هنگامى که کسى از دنیا مى رفت زنان نوحه گر دعوت مى کردند که با آهنگ هاى مخصوص خود و اشعار پر از دورغ و فریب بر مرگ او نوحه سرایى کنند و یک عزاى ساختگى و قلابى برپا سازد. و اما معناى دیگرى که شاید امام باقر(علیه السلام) نیز به آن اشاره مى کند این است که در برابر حوادث سخت و پیچیده و مشکلات زندگى فردى و اجتماعى نوحه گرى و ناله کردن بیهوده است و به هدر دادن نیروها و امکانات است; باید با سر پنجه عقل و اندیشه و با همّت و استقامت مداوم آنها را گشود و چاره جویى کرد.

1. وسایل الشیعه، جلد 1، صفحه 915.

ارکان هدایت

امام جواد(علیه السلام) مى فرماید:

اَلْمُؤْمِنُ یَحْتاجُ إِلى ثَلاثِ خِصَال:

توفیقٌ مِنَ الله

وَ واعِظٌ مِنْ نَفْسِهِ

وَقَبُولٌ مِمَّنْ یَنْصَحُهُ(1)

ترجمه

افراد با ایمان نیازمند به سه چیزند، توفیق پروردگار، و واعظى از درون جان و دل، و پذیرشى از اندرز دهندگان.

شرح کوتاه

   در این راه پرفراز و نشیبى که انسان در زندگى در پیش دارد براى این که بتواند از خطرات بیشمارى که سعادت او را تهدید مى کند رهایى یابد و موجودى مفید و مؤثر در اجتماع گردد، در درجه اوّل نیاز به یک ارتباط معنوى و روحانى به پروردگار دارد که از ذات پاکش مدد گیرد، و سپس وجدانى بیدار و آگاه از درون او را موعظه کند و پس از آن گوش هایى شنوا که از افکار، راهنمایى ها، اندرزها و مشورت هاى دیگران استفاده کند.

1. منتهى الآمال.

سرانجام جهل

امام نهم، امام جواد(علیه السلام) مى فرماید:

مَنْ عَمِلَ عَلى غَیْرِ عِلْم أَفْسَدَ أَکْثَرَ مِمّا یُصْلِحُ(1)

ترجمه

آن کس که بدون علم و آگاهى عمل کند، بیش از آنچه اصلاح مى کند فساد خواهد کرد.

شرح کوتاه

   زیان جهل و نادانى تنها به این قسمت محدود نمى شود که انسان به ارزش هاى واقعى زندگى و حیات نمى رسد، بلکه فساد و تبهکارى ناشى از ندانم کارى ها خطر بزرگترى است که در انتظار عاملان بدون علم است.

   در این موقع است که شخص نادان مى خواهد به فرزند خود نیکى کند، او را به بدبختى مى کشاند، مى خواهد به اسلام خدمت کند آبروى دین و مذهب را مى برد، مى خواهد صلح و صفا در میان مردم ایجاد کند، دامن به آتش اختلاف و نفاق مى زند، خلاصه خرابکارى و فساد او در هر زمینه بیش از اصلاح خواهد بود.

1. منتهى الامال.

پاکیزه باش

پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) فرمود:

أَفْوَاهُکُمْ مِنْ طُرُقِ رَبِّکُمْ فَأَحَبُّها إلى الله أَطْیَبُها رِیحْاً فَطَیَّبُوها بِما قَدَرْتُمْ عَلَیْهِ(1)

ترجمه

دهان شما یکى از راه هاى خداست، محبوب ترین دهان در پیشگاه خدا آن است که از همه خوشبوتر باشد، پس تا مى توانید دهان خود را خوشبو نگاهدارید.

شرح کوتاه

   این حدیث که در آداب مسواک کردن در کتاب وسایل الشیعه نقل شده ظاهرى دارد و باطنى: ظاهر آن این است که انسان با دهان خود ذکر خدا مى گوید، آیات خدا مى خواند و نیایش به درگاه او مى کند بنابر این باید آن را پاک و خوشبو نگاهدارد.

   و باطن آن این است که دهان یکى از راه هاى پیوند با طرق الهى و بندگان اوست، هر قدر با گفتار خوب و پاکیزه و سخنان محبّت آمیز خوشبو گردد و از زشت گویى و دشنام و ناسزا و دروغ و خشونت بر کنار باشد در پیشگاه خدا محبوب تر است.

1. وسایل الشیعه، جلد 1، صفحه 358.

آنچه پشت را مى شکند

امام باقر(علیه السلام) فرمود:

ثَلاثُ قاصِماتُ الظَّهْرِ: رَجُلٌ إسْتَکْثَرَ عَمَلَهُ وَنَسِىَ ذنُوبَهُ وأَعَجَبَ بِرَأیِهِ(1)

ترجمه

سه چیز پشت آدمى را مى شکند: کسى که عمل نیک خود را بزرگ بشمرد و کسى که گناهان خویش را فراموش کند و آن کس که استبداد رأى داشته باشد.

شرح کوتاه

   کسانى که اعمال خود را بزرگ مى شمرند، مسلّماً به همان قانع مى شوند و همین طرز فکر سدى در برابر تکامل و پیشرفت آنها ایجاد مى کند.

   و آنها که گناه خویش را فراموش کنند، به جاى جبران آنها هر روز آلوده گناه تازه اى مى شوند و یکباره سقوط خواهند کرد.

   و آنها که تنها به فکر خود تکیه مى کنند، از پشتوانه افکار عمومى و عقول دانش هاى فراوان دیگران محروم مى مانند، لغزش ها پشت سر هم دامن آنها را مى گیرد و بالاخره پشت آنها در زیر بار انبوه مشکلات خواهد شکست.

1. وسایل الشیعه، جلد 1، صفحه 73.

عبادت آزادگان

امام صادق(علیه السلام) فرمود:

اَلْعُبّادُ ثَلثَةٌ:

قَوْمٌ عَبَدُوا اللهَ خَوْفاً فَتِلْکَ عِبادَةُ الْعَبِیِدْ.

وَقَوْمٌ عَبَدُوا الله طَلَبَ الثَّوابِ فَتِلْکَ عِبادَةُ الأُجراءِ.

وَقَوْمٌ عَبَدُوا اللهَ حُبّاً لَهُ فَتِلْکَ عِبادَةُ الأَحْرارِ(1)

ترجمه

عبادت کنندگان سه دسته اند:

آنها که از ترس دوزخ خدا را مى پرستند، این عبادت بردگان است.

و آنها که براى پاداش خدا را مى پرستند، این عبادت مزد بگیران است.

و آنها که براى عشق و محبّت او او را عبادت مى کنند، این عبادت آزادگان است.

شرح کوتاه

گرچه وعده کیفر و پاداش الهى، همه حق است، پاداشش فوق العاده پر ارزش و کیفرش بسیار دردناک، اما آزادگان بلند همّتى که جز خدا نمى بینند و جز خدا نمى جویند و پیمانه قلبشان از عشق و محبّت او لبریز است، چشم به نقطه اى بالاتر از پاداش و کیفر دوخته، و انگیزه آنها در اطاعت فرمان خدا تنها عشقى است آمیخته با معرفت شناسایى او.

1. از کتاب وسایل الشیعه.

بهترین مردم

امیرمؤمنان(علیه السلام) فرمود:

خَیْرُ النّاسِ قُضاةُ الْحَقِّ(1)

ترجمه

بهترین مردم کسانى هستند که به حق داورى کنند.

شرح کوتاه

داورى عادلانه در مسائل حقوقى و اجتماعى و اخلاقى تنها از کسى میسر است که منافع خود و دیگران را با یک چشم ببیند و حب و بغض هاى شخصى مانع از عدالت و دادگرى او نشود.

و این کار تنها از کسانى ساخته است که نور ایمان و فضائل انسانى و عواطف مردمى آنچنان وجود آنها را روشن ساخته باشد که امواج نیرومند خودخواهى و سودجویى و حبّ ذات نتواند عقربه فکر و وجدان آنان را منحرف سازد، و چنین کسانى شایسته عنوان «بهترین مردم»اند.

1. از کتاب اسلام در قلب اجتماع.

همردیف شهیدان

امیرالمؤمنین(علیه السلام) فرمودند: مَا الُْمجاهِدُ الشَّهِیْدُ فی سَبِیْلِ اللهِ بِأَعْظَمَ أَجْراً مِمَّنْ قَدَرَ فَعَفَّ(1)

ترجمه

آن کس که در راه خدا جهاد کند و شربت شهادت بنوشد بلند مقام تر از آن کس نیست که توانایى بر گناه داشته باشد و دامن خود را آلوده نکند.

شرح کوتاه

از نظر منطق اسلام بزرگ ترین جهاد، جهاد با هوس هاى سرکش مخصوصاً در محیط هاى آلوده است، حتى جهاد با دشمن آن گاه نتیجه بخش خواهد بود که با اخلاص و اتحاد و نیّت پاک و دور از خود خواهى و اغراض شخصى صورت گیرد و اینها جز با پرورش اخلاقى کافى و جهاد با نفس ممکن نیست.

به همین دلیل على(علیه السلام) مى فرماید آنها که در میدان جهاد با هوا و هوس پیروز مى گردند و در محیط هاى آلوده دامان خود را پاک نگه مى دارند کمتر از مجاهدان شهید در راه خدا نیستند، حتى در دنبال این حدیث در نهج البلاغه مى خوانیم این گونه افراد در ردیف فرشتگان آسمانى هستند.

1. نقل از نهج البلاغه، کلمات قصار.

زهد به معناى واقعى

على(علیه السلام) فرمودند: اَلزّاهِدُ فِى الدُّنْیا مَنْ لَمْ یَغْلِبِ الْحَرامُ صَبْرَهُ وَلَمْ یَشْغَلِ الْحَلالُ شُکْرَهُ(1)

ترجمه

زاهد واقعى در جهان آن کس است که اموال حرام نیروى مقاومت او را در هم نشکند و حلال او را از یاد خدا و وظیفه سپاسگزارى باز ندارد.

شرح کوتاه

   بعضى از افراد بى خبر مفهوم زهد را تحریف کرده و یک شکل منفى به آن داده اند زهد را به معناى فاصله گرفتن از مواهب الهى و پشت پا زدن به امکانات اقتصادى و همچون فقیران زیستن تفسیر کرده اند، در حالى که چنین نیست، زهد به معناى واقعى همان است که در عبارت بالا از على(علیه السلام)نقل شده که خلاصه آن دو جمله است:

   «مقاومت و چشم پوشى در برابر اموال حرام» و «فراموش نکردن مسؤولیت ها و وظایف در برابر اموال حلال».

   اگر زهد را چنین تفسیر کنیم یک عامل سازنده و پیش برنده و تربیت کننده در اجتماع خواهد بود نه یک عامل منفى و باز دارنده.

1. از کتاب تحف العقول.

لذت بخشش

پیغمبر گرامى اسلام(صلى الله علیه وآله) فرمود:

إذا قَدَرْتَ عَلى عَدُوِّکَ فَاْجعَلِ الْعَفْوَ شُکْراً لِلِقُدْرَةِ عَلَیْهِ(1)

ترجمه

هنگامى که بر دشمنت پیروز شدى، عفو و بخشش را (زکات) این پیروزى قرار بده.

شرح کوتاه

   از نظر اسلام هر نعمت و موهبتى - بدون استثنا - زکات دارد و زکات قدرت عفو است. پیروزى هاى ظاهرى در صورتى ریشه دار خواهد شد که دل دشمن از کینه شستشو گردد، و ریشه اصلى مخالفت قطع شود، و این موضوع راهى بهتر از پرداختن زکات قدرت یعنى عفو ندارد، در این هنگام است که او از دل و جان منقلب مى گردد، و دشمن دیروز دوست امروز مى شود و پیروزى از نظر ظاهر و باطن تکمیل مى گردد، امّا به عکس کسانى که به هنگام قدرت دست به انتقامجویى مى زنند نه تنها از یک فضیلت بزرگ انسانى محروم شده اند بلکه پیروزى خود را نیز به خطر مى افکنند.

1. از کتاب سخن محمّد(صلى الله علیه وآله).

سخن و سکوت

على(علیه السلام) فرمودند:

لا خَیْرَ فِى الصَّمْتِ عَنِ الْحُکْمِ کَما أَنَّه لا خَیْرَ فِى الْقَوْلِ بِالْجَهْلِ(1)

ترجمه

نه سکوت دانشمند سودى دارند و نه سخن گفتن جاهل.

شرح کوتاه

   خداوند از آنها که مى دانند و آگاهى دارند پیمان گرفته که در برابر انحراف ها، کجروى ها، ستم ها و حق کشى ها، و سمپاشى هاى دشمنان سکوت نکنند و با منطق و بیان گرم و مستدل خود نور هدایت و حق و عدالت در دل ها بپاشند (و هرکس نسبت به آنچه مى داند هر قدر کم باشد دانشمند است و مسؤول) همان طور که افرادى که از مسائل آگاهى کافى ندارند نباید با دخالت نارواى خود مردم را به گمراهى بکشانند، آن «سکوت» و این «سخن» هر دو بدبختى زاست.

1. نهج البلاغه، کلمات قصار.

پند

امیرالمؤمنین(علیه السلام) فرمودند:

إِتَّعِظُوا بِمَنْ کانَ قَبْلَکُمْ قَبْلَ أَنْ یَتَّعِظَ بِکُمْ مَنْ بَعْدَکُمْ(1)

ترجمه

از پیشینیان خود پند و عبرت بگیرید قبل از آن که آیندگان از زندگى و سرنوشت شما عبرت گیرند.

شرح کوتاه

   پتاریخ پر است از درس هاى عبرت، پر است از پندها و موعظه ها، سرانجام مظالم، ستم ها، اختلافات و پراکندگى ها، رکودها و تحجّرها، بى خبرى ها از وضع محیط و زمان، همه در آیینه تاریخ منعکس است. اما على(علیه السلام) آن ابرمرد تاریخ بشریت به ما هشدار مى دهد که شما از وضع زندگى و سرنوشت گذشتگان پند و عبرت گیرید و نگذارید سرنوشت زشت و شوم شما درس عبرتى براى آیندگان گردد، این دریاى خروشان زمان همه را با خود مى برد، خوشبخت جمعیّتى که به گذشته آن مى نگرند و سعادت و نیکبختى خویش را بر امواج آینده ترسیم مى کنند.

1. نهج البلاغه، از خطبه 31.

نشانه هاى منافق

امام صادق(علیه السلام) فرمود:

لقمان به فرزندش گفت:

لِلمُنافِقِ ثَلاثُ عَلامات:

یُخَالِفُ لِسانُهُ قَلْبَهُ وَقَلْبُهُ فِعْلَهُ وَعَلانِیَتُهُ سَرِیْرَتَهُ(1)

ترجمه

افراد منافق سه نشانه دارند:

زبان آنها با قلبشان هماهنگ نیست، و قلب آنها با عملشان، و ظاهر آنها با باطنشان.

شرح کوتاه

   نفاق و دورویى درد بزرگى است که از کمبود شخصیت و ضعف اراده سرچشمه مى گیرد، افرادى که سعى دارند خود را غیر از آن که هستند نشان دهند، و زبان و دل، ظاهر و باطن، و گفتار و کردارشان از هم جداست، مردم ناتوانى هستند که نه شجاعت اظهار شخصیت واقعى خود دارند و نه اراده و تصمیم کافى براى اصلاح خود، در چهره هاى مختلف ظاهر مى شوند و عملا با همه کس حتى خودشان خیانت مى کنند. و از آنها خطرناکتر جوامعى هستند که ظاهرى آراسته و درونى خراب دارند، زبان آنها که همان وسایل ارتباط جمعى شان باشد با آنچه در قلب این جوامع مى گذرد مخالف است.

1. از کتاب بحارالانوار، جلد 15.

نشانه هاى انسان هاى بهشتى

امام صادق(علیه السلام) مى فرماید:

إِنَّ لاَِ هْلِ الْجَنَّةِ أرْبَعَ عَلامات: وَجْهٌ مُنْبَسِطٌ وَلِسانٌ فَصِیْحٌ وَقَلْبٌ رَحِیْمٌ وَیَدٌ مُعْطِیَةٌ(1)

ترجمه

بهشتیان چهار نشانه دارند: روى گشاده، زبان گویا و صریح، قلب پر از محبّت، و دست دهنده.

شرح کوتاه

   اصیل ترین مکتب هاى انسانى آن است که فرد را در دل اجتماع ببیند و اجتماع را پرورش دهنده افراد ارزنده، زیرا که اجتماع سرچشمه همه برکات معنوى و مادى است.

   حدیث بالا که نشانه هاى مردم سعادتمند و بهشتى را بازگو مى کند چهار موضوع را یادآورى کرده که همگى مربوط به استحکام پیوندهاى اجتماعى و پاشیدن بذر عواطف انسانى در سرزمین اجتماع است:

   روهاى گشاده و پر از مهر و صفا، زبان هاى نرم و محبّت آمیز و در عین حال صریح و گویا، قلب هایى که براى انسان ها بتپد، دست هایى که از کمک باز نمى ایستند، آرى اینهاست نشانه هاى انسان هاى بهشتى!

1. از کتاب ارشاد القلوب.

برنامه هاى جاویدان

امام صادق(علیه السلام) فرمود:

إنَّ الله لَمْ یَبْعَثْ نَبیّاً إِلاَّ بِصِدقِ الْحَدِیْثِ وَ أَداءِ الأَ مانَةِ(1)

ترجمه

خداوند به تمام پیامبران دستور داد که مردم جهان را به راستگویى و اداى امانت دعوت کنند.

شرح کوتاه

   یک جامعه سالم متکى به سرمایه هاى مختلفى است که از همه مهم تر، سرمایه اطمینان و اعتماد عمومى است:

   اعتماد بر گفتار، اعتماد بر عمل، و بزرگترین دشمن این سرمایه نفیس دروغ و خیانت است.

   در جوامعى که دروغ و خیانت رواج مى یابد همه از هم مى ترسند، همه احساس تنهایى مى کنند، همه باید تمام سنگینى بار زندگى را به تنهایى تحمل نمایند و این همان اجتماع تنهایان است.

   به همین دلیل دعوت به راستگویى و امانت جزء برنامه همه پیامبران الهى بوده است.

1. نقل از کتاب سفینة البحار.

شدیدترین مجازات

پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) مى فرماید:

أشَدُّ النَّاسِ عَذَاباً فِى الْقِیامَةِ عَالِمٌ لَمْ یَعْمَلْ بِعِلْمِهِ وَلَمْ یَنْفَعْهُ عِلْمُهُ(1)

ترجمه

کسى که چیزى را مى داند و به آن عمل نمى کند و از دانش خود بهره نمى گیرد، مجازاتش در قیامت از همه شدیدتر است.

شرح کوتاه

   از نظر منطق اسلام، دانش همواره ابزارى است براى عمل، براى بهبودى زندگى فرد و اجتماع، و بدون آن ارزشى ندارد.

آنها که ندانسته مرتکب خلافى مى شوند مسؤولیت سبکترى دارند، ولى مسؤولیت شدید متوجه آنهاست که مى دانند و مرتکب خلاف مى شوند، آنها که در آگاه ساختن قشرهاى وسیع اجتماع کوتاهى مى کنند، و هرکس سهم کوچک یا بزرگى از علم داشته باشد به همان اندازه بار این مسؤولیت بدوش مى کشد.

1. بحارالانوار، جلد 2، صفحه 38.

کلید بدبختى ها

امام حسن عسکرى(علیه السلام) فرمود:

إنَّ الله جَعَلَ لِلشَّرِ أَقْفَالا وَجَعَلَ مَفاتِیح تِلْکَ الأَقْفالِ اَلشَّرابَ، وَالْکِذْبُ شَرٌّ مِنَ الشَّرابِ(1)

ترجمه

خداوند براى شرور و بدى ها قفل هائى قرار داده که کلید آنها شراب است و دروغ گفتن از شراب هم بدتر است!

شرح کوتاه

   بزرگترین و مؤثرترین مانع بر سر راه زشتى ها و بدى ها عقل و خرد است و این قفل محکمى است که بر آنها زده شده، و به هنگامى که قفل «خرد» با کلید «شراب» گشوده مى شود همه زشتى ها و بدى ها آزاد مى گردند و انسان در حال مستى آلوده هرگونه جنایت و گناه و تبهکارى ممکن است بشود.

   ولى اگر آدم «شرابخوار» از روى «جنون مستى» دست به گناه مى آلاید «دروغگو» آگاهانه سازمان زندگى اجتماعى را بهم مى ریزد و روح اعتماد را مى کشد و سرچشمه انواع گناهان و مفاسد مى گردد.

   پس دروغ از شراب هم خطرناک تر است.

1. کتاب وسایل الشیعه، جلد 2، صفحه 223.

زندگى اجتماعى سالم

امام صادق(علیه السلام) مى فرماید:

لَوْ أَنَّ النّاسَ أَدَّوْا حُقُوقَ أَمْوَالِهِمْ لَکانُوا عَایِشِینَ بِخَیْر(1)

ترجمه

اگر مردم حقوق یکدیگر را بپردازند و نیازمندى نیازمندان را برطرف سازند، زندگى خوب و رضایت بخشى خواهند داشت.

شرح کوتاه

   حدیث بالا که مخصوصاً در مورد زکات مال و تأمین احتیاجات نیازمندان اجتماع وارد شده، به همه هشدار مى دهد که اداى حقوق دیگران تنها یک مسأله اخلاقى و انسانى نیست; بلکه یک اصل مهم اجتماعى است که آرامش و سلامت اجتماع در گرو آن مى باشد.

   واکنش هاى خطرناکى که بر اثر بهره کشى هاى ظالمانه و استثمار طبقاتى، جوامع امروز را به نابودى تهدید مى کند و آرامش را به شکل وحشتناکى بهم مى زند، گواه زنده این دستور بزرگ اسلامى است; و تا مردم جهان «حق» را مساوى با «زور» مى دانند و زورمندان از اداى حقوق واجبى که بر عهده دارند سرباز مى زنند، هم خودشان در خطرند و هم جوامع انسانى را بخطر مى کشانند.

1. وسایل الشیعه، جلد 6، صفحه 2.