گفتار پیشین: تهران قرارگاه مسلمانان

در پاسخ به این سؤال که انقلاب اسلامی ایران، چه تأثیراتی بر حرکت‌های سیاسی اسلامی معاصر گذاشت ؟ به آثار متعدد و متنوع می‏توان اشاره کرد. پرداختن به همه این آثار، از حوصله این مقاله خارج است. بنابراین، تنها به بخشی از این بازتاب، در دو قسمتسیاسی و فرهنگی اشاره می‏کنیم:

الف) انعکاس سیاسی : در این قسمت به پاره‏ای از بازتاب‌های سیاسی در قالب سه مقوله «انتخاب اسلام به عنوان ایدئولوژی مبارزه»، «تلاش برای دست‏یابی به حکومت اسلامی» و «نقش انقلاب اسلامی بر حیات سیاسی جنبش‏های اسلامی» می‏پردازیم:

یکی از مهم‌ترین دستاوردهای انقلاب اسلامی ایران، تجدید حیات اسلام در جهان است. مقام معظم رهبری در این باره فرمود:

«علی‏رغم گذشت بیش از یک‏صدوپنجاه سال از برنامه‏ریزی مدرن و همه جانبه علیه‏ اسلام،امروز در سراسر دنیا یک‏حرکت ‏عظیم ‏اسلامی به‏وجود آمده‏است که ‏به‏ موجب آن،اسلام در آفریقا،آسیا و حتی در قلب اروپا، حیات جدیدی را بازیافته و مسلمانان به شخصیت و هویت واقعی خود پی‏برده‏اند.»

به بیان دیگر، عمر دوره‏ای که اعتماد به نفس در میان مسلمانان، بویژه در قشر تحصیل‏کرده آن از بین رفته و شمار فراوانی از آنان، خواهان هضم‏ شدن در هویت جهانی بوده و گذشته خود را به فراموشی سپرده بودند (و اگر توجهی به گذشته می‏کردند از باب تفنن و سرگرمی بود) به پایان رسید و انقلاب اسلامی آن اعتماد به نفسی که روزگاری پشتوانه تمدن بزرگ اسلامی بود، احیا و بارور کرد.

این تجدید حیات اسلام، آثار مختلفی را برای جنبش‏های اسلامی به ارمغان آورد. یکی از این آثار، انتخاب اسلام به عنوان بهترین و کاملترین شیوه مبارزه است. سخنگوی «جهاد اسلامی» فلسطین در ملاقات با امام خمینی رحمه‏الله در این باره گفت:

«انتفاضه، بارقه‏ای از نور و بازتابی از پیروزی های بزرگ انقلاب شماست؛ انقلابی که بزرگترین تحول را در عصر ما به وجود آورد.»

در حالی که قبل از آن، اسلام در صحنه مبارزه علیه اسرائیل نقش چندانی نداشت. چنین رویکردی به معنای کنارگذاشتن اندیشه‏های غیرمذهبی به ویژه ناسیونالیسم، لیبرالیسم و کمونیسم و دور ریختن اندیشه جبری بودن سرنوشت انسان بود که همگی در نجات ملل اسلامی از چنگال استبداد داخلی و خارجی ناتوان بودند. به عقیده شیخ عبدالله شامی، یکی از رهبران مبارز فلسطینی «پس از انقلاب اسلامی ایران، مردم فلسطین دریافتند که برای آزادی، به قرآن و تفنگ نیاز دارند.» این در حالی است که برای چند دهه، مشی حرکت های انقلابی، اغلب در اختیار گروه‏های مارکسیستی بود.به هر روی، انقلاب اسلامی، تاکیدی بر بعد سیاسی اسلام بود و از آن پس، در برخی از کشورها، سازمانهای مخفی شکل گرفت و مبارزه مسلحانه بر پایه اسلام، ساماندهی شد.

روی آوردن به مبارزه بر اساس اسلام، تنها نتیجه تجدید حیات اسلام که آن را برخی اصول‏گرایی یا بنیادگرایی اسلامی می‏نامند، نیست. بلکه در گرایش جدید (اسلام؛ تنها راه حل)، برداشت نوین و تازه‏ای از اسلام صورت گرفت که در آن مسلمین به ایستادگی، مقاومت و پافشاری برای نیل به حقوق خویش تشویق شده‏اند. روزگاری این کار، از سوی حسن‏البناء و سیدقطب در جنبش اخوان المسلمین انجام می‏شد، ولی انقلاب اسلامی، اسلام انقلابی رابه صورت جدیتر درآورد و مطرح ساخت. البته این ستیزه‏جویی انقلابی، تنها به معنای روی آوردن به اسلحه نخواهد بود؛ چون در آن شیوه‏های مسالمت‏آمیز، مشابه آنچه حزب اسلام‏گرای رفاه در ترکیه برگزید نیز، دیده می‏شود.

نظام اسلامی که پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران شکل گرفت، به صورت بهترین الگو و مهمترین خواسته سیاسی مبارزان مسلمان درآمد. یکی از رهبران مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق در این باره گفت:

«ما در آن موقع می‏گفتیم، اسلام در ایران پیروز شده است، و به زودی به دنبال آن در عراق نیز پیروز خواهد شد. بنابراین، باید از آن درس بگیریم و آن را سرمشق خود قرار دهیم.»

یا فتحی شقاقی، دبیر کل شهید جنبش جهاد اسلامی فلسطین می‏نویسد:

«بلافاصله پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، نخستین مرکز جهاد اسلامی فلسطین در نوار غزه فعال شد. ظهور امام خمینی رحمه‏الله بر روی روشنفکران فلسطینی مؤثر واقع شد و سبب گردید که آنها در جستجوی راه‏هایی برای اعمال تعلیمات امام خمینی رحمه‏الله در صحنه فلسطین برآیند.»

به بیان دیگر، انقلاب اسلامی، حدود 5/1 میلیارد مسلمان را بر انگیخته و آنان را برای تشکیل حکومت‏الله در کره‏زمین به حرکت درآورد. این رویکرد، در اساسنامه، گفتار و عمل سیاسی جنبش‏های اسلامی سیاسی معاصر به شکل های مختلفی مشاهده می‏شود.

علاقه جنبش‏گران مسلمان به ایجاد حکومت اسلامی به سه صورت ابراز شده است:

1ـ برخی از گروه‏های اسلامی در جهان تسنن و تشیّع به صورت آشکار هراسی از مخالفت با دولت های نامشروع ندارند و به احادیثی که اطاعت از حاکم اسلامی را در هر شرایط لازم دانسته، چندان توجهی نمی‏کنند، بلکه خواهان استقرار حکومت اسلامی و یا نظام مصطفی صلی‏الله‏علیه‏و‏آله در کشورشان شده‏اند،و آن را برخی از گروه‏ها در اساس‏نامه (مانند مجلس اعلای انقلاب عراق)و یا در اعلامیه‏های خود(مانند حزب‏الدعوه)و...مطرح کرده‏اند. البته برخی از جنبش‏های اسلامی(مانند کشمیر و افغانستان) دست‏یابی به استقلال سیاسی را اولین هدف خود، قبل از تأسیس حکومت اسلامی قرار داده‏اند.

2ـ بعضی از گروه‏های اسلامی دیگر با طرح لزوم اجرای شریعت اسلامی(مانند نهضت جمعیت ارشاد اسلامی مصر) و یا با ترجمه کتاب حکومت اسلامی امام خمینی(ره)(مانند الیسارالاسلامی مصر) و یا با تأکید بر جمهوری اسلامی ایران به عنوان تنها راه‏حل (مانند جبهه نجات اسلامی الجزایر) و...علاقه‏مندی خود را برای برپاکردن یک حکومت اسلامی ابراز کرده‏اند. آیت‏الله محمدباقرصدر هم قبل از شروع جنگ تحمیلی در تلاش بود، رژیم عراق را سرنگون و یک حکومت اسلامی به شیوه حکومت ایران؛ یعنی جمهوری اسلامی بر پایه ولایت فقیه به وجود آورد.در قیام 1370 / 1991 م. شیعیان عراق، میل به تأسیس حکومت اسلامی در رادیو صدای انقلاب عراق به گوش می‏رسید.

3ـ برخی از حرکت های دیگر اسلامی، خویش را از دایره تنگ ناسیونالیسم خارج کرده و خواهان برپایی یک نظام اسلامی برپایه امت واحد مسلمان از خلیج فارس تا اقیانوس اطلس شده‏اند. (مانند رابط الدعوه‏الاسلامیه در الجزایر) و یا این که بر اساس اصل ولایت فقیه و قبول آن، از رهبری انقلاب اسلامی ایران پیروی می‏کنند. این گروه‏ها خود، دوگونه‏اند دسته‏ای که از لحاظ عقیدتی و مذهبی خود را مقلد رهبری انقلاب اسلامی ایران می‏دانند(مانند جنبش امل در لبنان) و دسته‏ای که هم از لحاظ سیاسی و هم مذهبی از رهبری انقلاب اسلامی ایران تبعیت می‏کنند(مانند جنبش حزب‏الله لبنان).

گروه‏ها و سازمانهای اسلامی مذکور، برای نیل به یک نظام مبتنی بر اسلام، شیوه و روش های مختلفی را در پیش گرفته‏اند. برخی تنها از طریق اقدام قهرآمیز و مسلحانه(مانند حزب‏الله حجاز) و (جنبش آزادیبخش بحرین) در صدد نابودکردن رژیم حاکم هستند. در نقطه مقابل، گروه‏هایی قرار دارند که شرایط فعلی را برای دست زدن به اقدامات مسلحانه مساعد نمی‏دانند و با توسل به شیوه‏های مسالمت‏آمیز از قبیل شرکت در انتخابات پارلمانی در پی تغییر نظام موجود هستند (مانند حزب اسلام گرای رفاه). اما گروه‏های دیگری هم وجود دارند که به هر دو روش پایبندند، جنبش حزب‏الله نمونه‏ای از این گروه است که در مصاف با اسرائیل و حکومت مارونی لبنان و به منظور استقرار حکومت اسلامی به دو روش متمایز و در عین حال مکمل هم؛ یعنی جنگ با اسرائیل و شرکت در انتخابات مجلس روی آورده است.

برخی از گروه‏های اسلامی سیاسی، تولد و موجودیت خود را مدیون انقلاب اسلامی‏ می دانند. این گروه‏ها خود بر دو دسته‏اند: دسته‏ای که از یک جنبش اسلامی غیرفعال پیشین منشعب شده‏اند (مانند امل اسلامی از جنبش امل و جنبش جهاد اسلامی از اخوان‏المسلمین فلسطین؛ در واقع بلافاصله پس از پیروزی انقلاب اسلامی، نخستین مرکز جهاداسلامی فلسطین در نوار پدید آمد.) و دسته‏ای که وابسته به جنبشی و گروهی نبوده‏اند، بلکه موجود و پدیده‏ای جدیدند. (مانند نهضت اجرای فقه جعفری پاکستان)اگر چه دسته اخیر بیش از دسته نخست، مدافع و متأثر از انقلاب اسلامی است، اما همه این گروه‏ها در دفاع از انقلاب اسلامی ایران، پیروی از رهبری آن و نیز الگو قراردادن آن اشتراک نظر دارند.

بعضی دیگر از گروه‏ها و جنبش‏های سیاسی اسلامی به تأثیر از تجدید حیات اسلام که از ثمرات انقلاب اسلامی ایران در قرن اخیر است، از حالت رکود، رخوت و انفعال خارج شده‏اند و با نیرو و سازماندهی جدیدی، به مبارزه نظامی و سیاسی علیه حکومت و دولت های حاکم پرداخته‏اند؛ مثلاً حرکت اسلامی در دانشگاه‏های النجاعع، بیرزیت، غزه، بیت‏المقدس و الخلیل، به نحو چشمگیری پس از انقلاب اسلامی گسترش و توسعه یافت و یا فعالیت گروه جماعة‏المسلمین که حضوری محدود در نوار غزه داشت، در پی انقلاب اسلامی ایران و نیز به دنبال احکام صادره از سوی دادگاه نظامی رامله علیه اعضای آن، افزایش پیدا کرد. بخشی از این گروه‏ها، تنها به افزایش حجم فعالیت های خود اقدام کرده‏اند و در روند مبارزه به شیوه‏های مسالمت‏آمیز توجه دارند. بخشی دیگر بر شدت و حجم تلاش های ضد دولتی خود افزوده‏اند و با تکیه بر روشهای مسلحانه در صدد نابودی رژیمهای حاکم هستند. سازمان انقلاب اسلامی جزیرة‏العرب از گروه نخست و جبهه اسلامی سوریه از گروه دوم محسوب می‏شوند.

انقلاب اسلامی ایران در تحرک سیاسی آن دسته از جنبش‏های به ظاهر اسلامی که هیچ‏گونه و یا کمترین علقه‏ای به انقلاب اسلامی ندارند هم، به شکل دیگری مؤثر بوده است.این گروه‏ها که با تولد انقلاب اسلامی و به منظور مقابله با آن متولد شده و یا گسترش یافته‏اند، با کمک دولت ها و اشخاص مخالف انقلاب اسلامی و بویژه با پشتیبانی و حمایت مالی دولت هایی چون دولت پادشاهی عربستان سعودی شکل گرفته‏اند. وهابیت در پاکستان، «ساف» در فلسطین اشغالی و سازمان پیکار اسلامی در عراق، نمونه‏هایی از این گروه‏ها به شمار می‏روند. به همین جهت، بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، صف اسلام سازشکار (اسلام آمریکایی)از صف اسلام ناب محمدی(ص) کاملاً جدا شده است. از این رو، کشورهای عربی مسلمان برای جلوگیری از ظهور قیام مردمی متأثر از انقلاب اسلامی، تلاش زیادی را برای بهبود بخشیدن به وضع اقتصادی و تظاهر به اسلام آغاز کرده‏اند.

انقلاب اسلامی، نقشی را که علما می‏توانند در جهاد در راه خدا، بر عهده بگیرند، به خوبی نشان داده است. همانند انقلاب اسلامی، علمایی که در خارج از ایران به سر می‏برند و از فعالیت های نهضت اسلامی در مناطق خویش حمایت کرده‏اند، احترام بیشتری کسب نموده‏اند. اکنون جوانان انقلابی برای گرفتن رهنمود، به سوی علما روی آورده‏اند. به علاوه، با علاقه‏مند شدن روز افزون جوانان انقلابی جهت فراگیری علم به طریق سنتی اسلامی، جوانه‏های نسل جدیدی از علمای آینده که انقلابی‏تر خواهند بود، بتدریج پدیدار گردیده است.

به هر روی، در بیشتر کشورهای اسلامی، دانشجویان و جوانان به عنوان سربازان انقلاب محسوب می‏شوند. شاه ایران، قبل از مرگ اعتراف کرد که یکی از بزرگترین اشتباهاتش این بود که اجازه داد، دانشجویان جوان به انقلاب بپیوندند، و این حرکتی است که الان به تأثیر از انقلاب اسلامی، در خارج از ایران پدید آمده و حکام قادر به جلوگیری از آن نیستند. در واقع، امروزه دانشگاه‏ها و مدارس عالی در سرتاسر جهان اسلام، مرکز فعالیت های نهضت اسلامی است.

منبع:سایت تبیان