تبیان، دستیار زندگی

به نام خدا

سلام

 صفات پیامبر (ص) در قرآن 

در میان مقدمات اجتماعی، هیج مقامی ارزشمندتر و در عین حال پیچیده‌تر از منصب رهبری نیست و تا فردی دارای مجموعه‌ای ازكمالات و سجایای انسانی و محاسن اخلاقی نباشد، نمی‌تواند شایستة این مقام گردد، رهبر باید دارای توده‌ای از خوبیهای متضاد باشد كه در هر مناسبتی از آنها بهره بگیرد مثلاً قاطعیت را با دوراندیشی، درستی را با نرمی، شكوه را با درویشی، خوش بینی را با احتیاط لازم، به هم آمیزد، و با روانشناسی و موقع شناسی كامل در هر فرصتی ابزار مناسب آن را به كار گیرد. بر همین است پیامبر اكرم ـ صلّی الله علیه و آله و سلّم ـ به عنوان رهبر بزرگ بشریت و سرور هستی باید ویژگی‌هایی داشته باشد كه به برخی از آن‌ها اشاره می‌شود.  صفات پیامبر در قرآن دشواری رهبری پیامبر خاتم: رهبری پیامبر گرامی به خاطر جهانی بودن آن از یك طرف، و خاتم و آخرین سفیر بودن او از طرف دیگر، با دشواریهای فراوانی همراه بود، اقوامی كه هدایت آنها را بر عهده گرفته بود، از نظر فرهنگ و تمدن آگاهی و بینش، اخلاق و انضباط، در یك سطح نبودند، خود این اختلاف، امواجی از مشكلات را در طریق رهبری او پدید آورده بود خداوند به خاطر پیروزی بر این سختیها او را با استعدادی بس فراوان كه مظهر مجموعه‌ای از كمالات انسانی بود، آفرید و پس از چهل سال تربیت زیر نظر بزرگ‌ترین فرشته از فرشتگان جهان  او را برای رهبری برگزید در پرتو اندیشه‌های حكیمانه، و علاقه به هدف و دلسوزی بر امت، مشكلات را حل كرده و تمدنی را پی ریزی كند كه برای آن تا كنون نظیری دیده نشده است. خدا در قرآن با بیانی زیبا به كمالات روحی و علل پیروزی او در معركة رهبری اشاره می‌نماید  با صفات برجستة این شخصیت الهی آشنا شویم:

.....................................................................................

1ـ علاقه و دلسوزی به هدف  

« فَلَعَلَّكَ باخِعُ نَفْسَكَ عَلی آثارِهِمْ اِنْ لَمْ یُومنوُا بِهذَا الْحَدیِثِ اَسَفاً» (كهف /6)

« شاید جان خود را به دنبال آنان آنگاه كه به رسالت تو ایمان نیاورند از دست بدهی!»

« وَلا تَحْزَنَ عَلَیْهِمْ وَ لا تَكُنْ فی ضیقٍ ممّا یَمْكُروُنَ» (نمل / 70) «برگستاخی كافران غم مخور، از مكر و حیله آنان برخود فشار مده»

«فَلاتَذهَبْ نَفْسُكَ عَلَیْهِمْ حَسَراتٍ اِنَّ اللهَ عَلیمٌ بِما یَصْنَعونَ» (فاطر / 80)

«جان خود را بر اثر شدت تأسف بر آنها از دست مده، خداوند از آنچه كه انجام می‌دهند آگاه است».

« فَلایَحْزُنْك َ قَولُهُمْ اِناّ نعْلَمُ ما یُسِروُنَ وَ ما یُعْلِنونَ» (یس/ 76)

«سخنان آنان تو را غمگین مسازد، ما از كارهای پنهانی و آشكار آنان آگاهیم». 

......................................................................................

2ـ مظهر خُلق عظیم  

« فَبما رَحمَةٍ مِنَ اللهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْكنْتَ فَظّاً غَلیظَ الْقَلْبِ لَا نْفَضوُا مِنْ حَوْلكَ فَاعْفُ عَنْهم وَ اسْتغَْفرِلَهُمْ وَ شاوِرْهُمْ فی الاَمْرِ» (آل عمران / 159)

«در پرتو رحمت الهی، در برابر تندی آنها، نرم شدی و اگر خشن و سنگدل بودی از اطراف تو پراكنده می‌شدند، از آنان درگذر، و دربارة آنان طلب آمرزش كن و در كارها مشورت بنما».

«وَ لا تَسْتَوِی الْحَسَنَةُ وَ لاَ السَّیِّئَةُ ادْفَعْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذِی بَیْنَكَ وَ بَیْنَهُ عَداوَةٌ كَأَنَّهُ وَلِیٌّ حَمِیمٌ ـ وَ ما یُلَقَّاها إِلاَّ الَّذِینَ صَبَرُوا وَ ما یُلَقَّاها إِلاَّ ذُو حَظٍّ عَظِیمٍ» (فصلت / 34ـ35).

« هرگز بدی و نیكی یكسان نیست بدی را با نیكی دفع كن تا دشمنان سرسخت، بسان دوستان گرم و صمیمی شوند.

« وَ اِنَّ لَكَ لاَجْراً غَیْرَ مَمْنُونٍ وَ اٍنَّكَ لعَلی خُلقٍ‌ عَظیمٍ فَسَتُبْصِرُ و یُبْصِروُنَ بِاَیِّكُم الْمَفْتوُن»( قلم/3ـ6)

« تو بر خویی بزرگ هستی به زودی می‌بینی و می‌بینند كه كدامیك، مجنون است».

.....................................................................................

3ـ صبرو بردباری  

« فَاصْبِرْ كَما صَبَرَ اوُلوُا الْعَزْم مِنَ الرُّسُلِ وَ لا تَسْتَعْجِلْ لَهُمْ» ( احقاف/ 35)

« بسان پیامبران اولواالعزم صبر بنما و درباره انان، عجله مكن».

......................................................................................

4 ـ نیایش نمیه شب  

«وَمنَ الیَّل فتَهْجَّد بهِ نافَلِةً لَكَ عَسی اَنْ یَبْعثَكَ رَبَكَ مقاماً محموداً» «اسراء/ 79»

«برخی از شب را بر خیز! با قرآن و یا نماز به عبادت بپرداز، و این یك برنامه اضافی است، شایدخدا تو را به مقام شایسته‌ای برگزیند». 

«یا أَیُّهَا الْمُزَّمِّلُ، قُمِ اللَّیْلَ إِلاَّ قَلِیلاً ،‌ نِصْفَهُ أَوِ انْقُصْ مِنْهُ قَلِیلاً، أَوْ زِدْ عَلَیْهِ وَ رَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِیلاً، إِنَّا سَنُلْقِی عَلَیْكَ قَوْلاً ثَقِیلاً، إِنَّ ناشِئَةَ اللَّیْلِ هِیَ أَشَدُّ وَطْئاً وَ أَقْوَمُ قِیلاً، إِنَّ لَكَ فِی النَّهارِ سَبْحاً طَوِیلاً، وَ اذْكُرِ اسْمَ رَبِّكَ وَ تَبَتَّلْ إِلَیْهِ تَبْتِیلاً» (مزمل/ 1 ـ 8)

«ای جامه به خود پیچیده، شب را جز اندكی بپاخیز، نیمی از شب یا اندكی از آن كم كن یا بر آن بیفزا، قرآن را با ترتیل (باتأنی و آرام) بخوان، به همین زودی گفتار گران بر تو القاء می‌كنیم ساعات و اوقات شب، مایة تأثیر عمیق و استواری گفتار است. برای تو در روز، رفت و آمد طولانی است. نام پروردگار خود را به یادآور به او توجه نما». 

......................................................................................

 5 ـ علم و آگاهی گسترده 

«وَ اَ نْزَلَ اللهُ‌ عَلَیْكَ الْكتابَ والحِكْمَةَ وَ عَلَّمَكَ ما لَمْ تَكُن تَعْلَمُ وَ كانَ فَضْلُ اللهِ عَلَیْكَ عَظیماً» (نساء /113)

«كتاب و حكمت را بر تو فرو فرستاد و آنچه را كه نمی‌دانستی به تو آموخت، و كرم خدا دربارة تو بزرگ است». 

دقت در جمله‌های سه گانة این آیه، ما را به وسعت علم او هدایت می‌كند: 1ـ « وَ اَنْزَلَ اللهّ عَلَیكَ الكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ: خداوند كتاب و حكمت را برتو فرو فرستاد»، مقصود از كتاب، قرآن و منظور از حكمت، دانشهای استوار است كه در هر دوره زندگی، سعادت آفرین می‌باشد و نمونه‌هایی از آن در گفتار لقمان حكیم آمده است ولی هرگز منحصر به آن نوع دستورها نیست، بلكه از آن گسترده‌تر است. 2ـ «وَعَلَمَكَ ما لَمْ تَكُنْ تَعلَمُ: آنچه را كه نمی‌دانستی، به تو آموخت»، علم و آگاهی‌ای كه در این جمله آمده است، به حكم قانون «تغایر معطوف و معطوف علیه» غیر از كتاب و حكمت است كه جملة پیش وارد شده است و در پایة عظمت آن همین بس كه در جمله سوم آن را چنین توصیف می‌نماید: 3 ـ «و كانَ فَضْلُ اللهِ عَلَیكَ عظیماً: كرم و لطف خدا كه علم و آگاهی تو یكی از شاخه‌های آن است، بزرگ است»، هیچ كرامتی بالاتر از علم و دانایی نیست و توصیف كَرَم به عظمت، به گونه‌ای مشعر و گواه بر عظمت علم اوست. علمی كه خدا او را عظیم توصیف می‌كند، تكلیف آن روشن است.

.....................................................................................

6 _ مایه معصونیت مردم از عذاب  

«وَما كانَ الله لیُعدبَهم وَ انتَ فیهمِ وَ ما كانَ الله مُعذِبهُمْ وَ هُمْ یَسْتَغْفِرونً» ( انفال/ 33)

(هرگز خدا آنان را مجازات نمی‌كند تا تو در میان آنان هستی همچنانكه عذاب نمی‌فرستد تا طلب آمرزش می‌نمایند). 

......................................................................................

7 _ مقام شفاعت 

« وَمِنَ اللیَّل فَتَهَجَّد بهِ نافَلةً لَكَ عَسی اَنْ یَبْثَكَ رَبُك مقاماً مَحموُداً (اسراإ/ 79):

برای نماز نافله در برخی از شب برخیز تا خدا تو را برای مقام بس پسندیده‌ای برانگیزد».

اكنون باید دید مقصود از مقام محمود چیست؟ مقامی كه هر كس پیامبر را بر آن مقام ببیند، به تحسین او می‌پردازد؟ روایات اسلامی دراین مورد اتفاق نظر دارند كه مقصود از آن همان مقام شفاعت است  

«وَللأخرَة خیَرُلَكَ مِن اْلاولی وَ لَسوْفَ یُعْطیكَ رَبكَ فترضی (الضحی/ 5 ـ 6): 

«سرای دیگر برای تو از این جهان بهتر است، خدا به زودی آن قدر به تو می‌بخشد كه راضی شوی!» 

از این كه آیة نخست پیرامون روز رستاخیز سخن می‌گوید، طبعاً زمان و كمال این «عطای رضایت آفرین» در همان زمان خواهد بود. از آنجا كه پیامبر رحمة للعالمین است، نمی‌تواند در چنین روزی از فكر امت بیرون آید، و آنچه كه می‌تواند رضایت او را تحصیل كند نجات گروهائی از امت است كه پیوند ایمانی خود را با خدا، و ارتباط وحی خود را با پیامبر نبریده باشند، و این كار در پرتو شفاعت انجام می‌گیرد. روایات اسلامی نیز آیه را به شفاعت پیامبر تفسیر كرده است. 

......................................................................................

8 ـ رؤوف و مهربان  

«لَقَدْ جاءَكُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِكُمْ عَزِیزٌ عَلَیْهِ ما عَنِتُّمْ حَرِیصٌ عَلَیْكُمْ بِالْمُؤْمِنِینَ رَؤُفٌ رَحِیمٌ» (توبه/ 128)

«پیامبری از خود شما به سویتان آمد، كه مشقت و رنجهای شما بر او سخت و گران است، بر ایمان آوردن شما، حریص و علاقمند، به مؤمنان رؤوف و مهربان است.» 

«فَإِنْ تَوَلَّوْا فَقُلْ حَسْبِیَ اللَّهُ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ عَلَیْهِ تَوَكَّلْتُ وَ هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ» (توبه / 129)

«اگر از پیروزی روی گردان شوند (نگران مباش) بگو خداوند مرا كافی است بر او توكل كرده‌ام و او صاحب عرش بزرگ است. » 

......................................................................................

 9 ـ صاحب كوثر  

«إِنَّا أَعْطَیْناكَ الْكَوْثَرَ، فَصَلِّ لِرَبِّكَ وَ انْحَرْ، إِنَّ شانِئَكَ هُوَ الْأَبْتَرُ»

ما به تو خیر كثیر دادیم (به شكرانة این نعمت) برای خدا نماز بگزار و دستهای خود را در حال نماز تا گلو، بالا ببر (یا قربان كن) بد خواه تو، عقیم است. 

مفسّران در معنای « كوثر» اختلاف فراوانی دارند، ولی هر چه دامنه اختلاف گسترش یابد نمی‌توان « نسل گسترده» او را از مصادیق و جزئیات آن ندانست زیرا ظاهر آیه این است كه جمله نخست، به عنوان پاسخ به گفتار بدخواه آمده است كه پیامبر را عقیم و ابتر خوانده بود و لازمة چنین گفتاری این است كه كوثر به گونه‌ای تفسیر شود كه بتواند پاسخگوی گفتار آن بدخواه گردد و آن جز با این نیست كه بگوییم كه بر خلاف اندیشه‌ آن بدخواه، تو نه تنها ابتر و عقیم نیستی بلكه دارای نسل گسترده‌ای هستی كه در جهان نمی‌توان بر آن نظیری یافت.  مفاد آیه یكی از اخبار غیبی قرآن است كه برای همگان ملموس و محسوس است، با این كه فرزندان پیامبر در بسیاری از اعصار، به وسیلة جلاّدان اموی و عباسی به صورت فردی و یا جمعی جام شهادت نوشید‌اند. مع الوصف ـ جهان اسلام امروز، خبر غیبی قرآن را پیرامون گستردگی نسل رسول خدا كاملاً لمس كرده و شاهد نسل روز افزودن رسول خدا می‌باشد. 

......................................................................................

10 ـ شاهد بر اعمال امت 

«یا أَیُّهَا النَّبِیُّ إِنَّا أَرْسَلْناكَ شاهِداً وَ مُبَشِّراً وَ نَذِیراً، وَ داعِیاً إِلَى اللَّهِ بِإِذْنِهِ وَ سِراجاً مُنِیراً» (احزاب/45)

« ای پیامبر ما تو را به عنوان گواه و بشارت و بیم دهنده و دعوت كنندة به سوی خدا به فرمان او، و چراغ فروزان، فرستادیم».

......................................................................................  

در آیه 157 سوره مباركه اعراف ده صفت رسول الله(ص) را بیان می دارد. 

«الَّذِینَ یَتَّبِعُونَ الرَّسُولَ النَّبِیَّ الْأُمِّیَّ الَّذِی یَجِدُونَهُ مَكْتُوباً عِنْدَهُمْ فِی التَّوْراةِ وَ الْإِنْجِیلِ یَأْمُرُهُمْ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهاهُمْ عَنِ الْمُنْكَرِ وَ یُحِلُّ لَهُمُ الطَّیِّباتِ وَ یُحَرِّمُ عَلَیْهِمُ الْخَبائِثَ وَ یَضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ وَ الْأَغْلالَ الَّتِی كانَتْ عَلَیْهِمْ فَالَّذِینَ آمَنُوا بِهِ وَ عَزَّرُوهُ وَ نَصَرُوهُ وَ اتَّبَعُوا النُّورَ الَّذِی أُنْزِلَ مَعَهُ أُولئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ» ( اعراف/ 157)

«آنها از فرستادة خدا «رسول» و پیامبر امّی ـ درس نخوانده ـ پیروی می‌كنند، كسی كه صفات او را در تورات و انجیلی كه نزدشان است می‌یابند. آنها را به خوبیها فرمان می‌دهد و از بدیها باز می‌دارد پاكیزه‌ها را بر آنها حلال می‌شمرد و ناپاكیها را تحریم می‌كند و بارهای سنگین و زنجیرهایی را كه بر آنها بود (از دوش آنان) بر می‌دارد، پس آنها كه به او ایمان آورده و او را احترام نموده و یاری نموده‌اند و از نوری كه بر او فرود آمده پیروی كرده‌اند، همانا رستگارند».  

صفات دهگانة پیامبر كه در این آیه آمده است به صورت زیر است: 1ـ الرسول: فرستاده شده 2ـ النبی: پیامبر 3ـ الامی: درس نخوانده 4ـ مكتوبا عندهم فی التوراة و الانجیل: خصوصیات او در تورات و انجیل نوشته شده است. 5ـ یأمرهم بالمعروف: به كارهای نیك فرمان می‌دهد 6ـ و ینهیهم عن المنكر: از كارهای بد باز می‌دارد 7ـ ویحل لهم الطیبات: چیزهای پاكیزه را برای آنان حلال می‌شمرد 8ـ ویحرم علیهم الخبائث: ناپاكیها را برای آنها تحریم می‌كند 9ـ ویضع عنهم اصرهم: بارهای سنگین( تكالیف شاق مربوط به امت بنی اسرائیل) از دوش آنان بر می‌دارد، 10ـ والاغلال التی كانت علیهم: عادات زشت و خرافات را كه به صورت غل و زنجیر به دست و پای آنان بسته شده است، از دست و پایشان باز می‌كند.

منبع:دانشنامه اینترنتی قرآن

......................................................................................

از خدای بزرگ خواهانم كه ما را مشمول شفاعت

 خاتم پیامبران محمد مصطفی(ص) قرار دهد.

سال نو مبارك باشد.