به نام خدا
السلام علیك یا ابا عبدالله الحسین(ع)
سلام
وَأَنَا التَّوَّابُ الرَّحِیمُ
من توبه پذیر مهربانم
توبه با یك جرقه آغاز می شود. جرقه ای كه در آغاز تنها یك نقطه نورانی و كوچك در قلب است؛ اما به تدریج تمام آسمان تیره و تاریك قلب را فرا می گیرد. این نقطه نورانی سفید، انسان را از گذشته تاریك به آینده روشن می برد. نسبت به گذشته تاریك و سیاه، احساس تلخی ، پشیمانی و ندامت می كند و آسمان ابرگرفته قلب برای آینده ای روشن آماده بارش رحمت الهی می شود.
قرآن، این كتاب نوید بخش رحمت، به همه مؤمنان فرمان توبه می دهد. در سوره تحریم، آیه 8 می فرماید:
ای كسانی كه ایمان آورده اید! با اخلاص كامل توبه كنید، باشد كه پروردگار از گناهان شما در گذرد و به باغ هایی واردتان كند كه در آن جویبارانی جاری است.
حقیقت توبه همان حالت ندامت و پشیمانی از معصیت و تصمیم بر ترك بازگشت به گناه در آینده است. از قرآن كریم چند شرط برای پذیرش توبه استفاده می شود:
1. گناه از روی جهالت انجام گیرد؛ یعنی كسی كه گناه می كند از عواقب شوم و دردناك گناه بی خبر باشد و براثر طغیان غرائز و تسلط هوس های سركش بر نیروی عقل و ایمان، مرتكب گناه شود.
2. به زودی پشیمان شود و توبه كند و توبه را تا آشكار شدن نشانه های مرگ به تأخیر نیاندازد.
قرآن كریم در مورد این روش ها می فرماید: پذیرش توبه از سوی خدا ، تنها برای كسانی است كه كار بدی را از روی جهالت انجام می دهند، سپس زود توبه می كنند. خداوند توبه چنین اشخاصی را می پذیرد...» (نساء/17)
3. كارهای زشت و گناهان پیشین را جبران نماید.
قرآن مجید، پس از بیان مجازات كسانی كه به زنان پاك دامن تهمت ناروا می زنند، می فرماید: مگر كسانی كه بعد از آن [بهتان] توبه كرده و به صلاح آمده باشند كه خدا البته آمرزنده مهربان است.» (نور/5)
حضرت علی(ع) كه خود ترجمان قرآن و قرآن ناطق می باشد دیگر شرایط توبه را چنین بیان می فرماید ؛ استغفار و توبه شش شرط دارد: 1- پشیمانی از گذشته زشت؛ 2- تصمیم بر عدم تكرار گناه برای همیشه؛ 3- برگرداندن حق الناس به صاحبان حق؛ 4- قضا كردن حق الله و واجبات شرعی؛ 5- آب كردن گوشت بدن كه از مال حرام روئیده شده در اثر غصه؛ 6- تحمل رنج انجام دستورات الهی
نهج البلاغه، حكمت .417
شایان ذكر است كه چهار شرط اول پایه های اصلی توبه را تشكیل می دهد و دو شرط اخیر، توبه را به كمال و نهایت آن سوق می دهد؛ بنابراین برای قبولی توبه باید در فراهم آوردن شرایط مقدماتی آن كوشید و پس از فراهم آمدن زمینه آماده تر خواهد شد.
در برخی روایات، پشیمانی از گناه و تصمیم بر عدم تكرار آن برای همیشه، اساسی ترین شرط های توبه دانسته شده است. كه با فرمایش امیرالمؤمنین(ع) قابل جمع می باشد؛ بدین معنا كه خلاصی كامل از اثرات اخروی گناه تنها در سایه رعایت شرایط شش گانه میسور است و چنان چه كسی مثلاً از گناه ترك نماز توبه كند و نمازهای فوت شده را به جا نیاورد، اگرچه توبه او در درگاه خدا پذیرفته شود، ولی جرم ترك نمازها همچنان برعهده او خواهد بود، مگر آن كه خدا از حق خویش بگذارد.
.................................................................
آیاتی نورانی از قرآن كریم در باره پذیرش توبه
بقره آیه : 160
ِلاَّ الَّذِینَ تَابُواْ وَأَصْلَحُواْ وَبَیَّنُواْ فَأُوْلَـئِكَ أَتُوبُ عَلَیْهِمْ وَأَنَا التَّوَّابُ الرَّحِیمُ
مگر آنها كه توبه كردند و (اعمال بد خود را با اعمال نیك) اصلاح نمودند و (آنچه را كتمان كرده بودند) آشكارساختند، كه من (لطف خود را) بر آنان بازمىگردانم، زیرا من توبه پذیر مهربانم.
خداوند، امكان توبه و بازگشت را براى خطاكاران، در هر شرایطى فراهم نموده است.
كتمان حقایق دینى، فساد است، زیرا به توبه كننده، فرمان اصلاح و جبران داده شده است.
توبهى هرگناه، متناسب با آن است. توبهى كتمان، بیان حقایق است.
چون در مقام تهدید وتوبیخ، لعنت خداوند شامل حال كتمان كنندگان شد، در مقام مهربانى نیز كلمات «اَنَا» و «توّاب» و «رحیم» بكار رفته تا بگوید: من خودم با مهربانى مخصوصم، به شما باز مىگردم.
تهدید گنهكار و بشارت نیكوكار، دو ركن اساسى براى تربیت فرد و جامعه است.
بازگشت لطف خداوند به توبهكنندگان، دائمى، قطعى و همراه با محبّت است. «اتوب علیهم و انَا التوّاب الرّحیم»
.................................................................
نساء آیه : 17
إِنَّمَا التَّوْبَةُ عَلَى اللّهِ لِلَّذِینَ یَعْمَلُونَ السُّوَءَ بِجَهَالَةٍ ثُمَّ یَتُوبُونَ مِن قَرِیبٍ فَأُوْلَـئِكَ یَتُوبُ اللّهُ عَلَیْهِمْ وَكَانَ اللّهُ عَلِیماً حَكِیماً
بى گمان (پذیرش) توبه بر خدا، براى كسانى است كه از روى جهالت كار بد مىكنند، سپس زود توبه مىكنند. پس خداوند توبهى آنان را مىپذیرد و خداوند، دانا و حكیم است.
این آیه به گوشهاى از شرایط قبولى توبه اشاره مىكند. از جمله آنكه:
الف: گناه، از روى نادانى وبىتوجّهى به عواقب گناه باشد، نه از روى كفر و عناد.
ب: زود توبه كند، پیش از آنكه گناه او را احاطه كند، یا خصلت او شود، یا قهر و عذاب الهى فرا رسد.
امام صادقعلیه السلام فرمود: هر گناهى كه انسان مرتكب شود گرچه آگاهانه باشد در حقیقت جاهل است، زیرا خود را در خطر قهر الهى قرار داده است.
.................................................................
مائده آیه : 39
فَمَن تَابَ مِن بَعْدِ ظُلْمِهِ وَأَصْلَحَ فَإِنَّ اللّهَ یَتُوبُ عَلَیْهِ إِنَّ اللّهَ غَفُورٌ رَّحِیمٌ
پس هركه بعد از ظلمش توبه كند و (كارهای فاسد خویش را) اصلاح نماید، قطعا خداوند توبه او را می پذیرد، همانا خداوند، آمرزنده ی مهربان است .
برای انسان خطاكار، همیشه راه بازگشت و اصلاح ، باز است .
توبه ، تنها یك ندامت درونی نیست ، بلكه باید همراه با جبران مفاسد گذشته باشد.
اگر انسان توبه كند، خداوند هم توبه او را می پذیرد.
.................................................................
نساء آیه : 146
إِلاَّ الَّذِینَ تَابُواْ وَأَصْلَحُواْ وَاعْتَصَمُواْ بِاللّهِ وَأَخْلَصُواْ دِینَهُمْ لِلّهِ فَأُوْلَـئِكَ مَعَ الْمُؤْمِنِینَ وَسَوْفَ یُؤْتِ اللّهُ الْمُؤْمِنِینَ أَجْرًا عَظِیمًا
مگر آنان كه توبه كرده و (گذشتهى خود را) اصلاح نموده و به (دامن لطف) خدا پناه برده و براى خدا از روى اخلاص به دین گرویدهاند، پس اینان در زمرهى مؤمنان هستند وبزودى خداوند به مؤمنان، پاداشى بزرگ خواهد داد.
راه توبه، براى همه حتّى منافقان باز است و آنان را از «درك اسفل» به بهشت اعلا مىرساند. توبه تنها یك اظهار پشیمانى نیست، بلكه بازسازى همه جانبه است.
توبهى هر گناهى، به شكلى است. توبهى نفاق، اصلاح به جاى تخریب، اعتصام به خداوند به جاى وابستگى به این و آن، و اخلاص به جاى ناخالصى است.
.................................................................
آل عمران آیه : 135
وَالَّذِینَ إِذَا فَعَلُواْ فَاحِشَةً أَوْ ظَلَمُواْ أَنْفُسَهُمْ ذَكَرُواْ اللّهَ فَاسْتَغْفَرُواْ لِذُنُوبِهِمْ وَمَن یَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلاَّ اللّهُ وَلَمْ یُصِرُّواْ عَلَى مَا فَعَلُواْ وَهُمْ یَعْلَمُونَ
(افراد با تقوا) كسانى هستند كه هرگاه كار زشتى انجام دهند و یا به خویشتن ستم كنند، خدا را یاد كرده و براى گناهان خود استغفار مىكنند. و جز خدا كیست كه گناهان را ببخشد؟ و (متّقین) چون به زشتى گناه آگاهند بر انجام آنچه كردهاند، پافشارى ندارند.
امام صادقعلیه السلام فرمودند: وقتى این آیه نازل شد، ابلیس همهى یاران خود را جمع كرد و چارهجویى نمود. شیاطین پیشنهاداتى دادند كه پذیرفته نشد، وسواس خنّاس گفت: من چاره مىكنم! گفتند: چگونه؟ گفت: به آنها وعده مىدهم و به آرزوها گرفتارشان مىكنم تا دچار گناه شوند و وقتى گرفتار شدند، استغفار را از یاد آنها مىبرم.
خطرناكتر از انجام گناه، غفلت از گناه و بىتوجّهى به زشتى آن است. متّقین اگر هم گناه كنند، بلافاصله استغفار مىنمایند.
نشانهى تقوا، توبه فورى از گناه است.
یاد خدا، رمز توبه است. «ذكروا اللّه فاستغفروا»
تنها خداوند است كه گناهان را مىبخشد.
متّقى كسى است كه اصرار بر گناه نداشته باشد. زیرا اصرار بر گناه، نشانهى سبك شمردن آن و غفلت از یاد خداست.
اصرار آگاهانه بر گناه، سبب محرومیّت از مغفرت الهى است.
.................................................................
توبه آیه : 102
وَآخَرُونَ اعْتَرَفُواْ بِذُنُوبِهِمْ خَلَطُواْ عَمَلاً صَالِحًا وَآخَرَ سَیِّئًا عَسَى اللّهُ أَن یَتُوبَ عَلَیْهِمْ إِنَّ اللّهَ غَفُورٌ رَّحِیمٌ
و (از اعراب) دیگرانى هستند كه به گناهان خویش اعتراف كردهاند، كار خوب و بد را به هم آمیختهاند. امید است خداوند توبهى آنان را بپذیرد (و لطف خویش را به آنان بازگرداند). همانا خداوند، آمرزنده و مهربان است.
چند نفر از یاران پیامبرصلى الله علیه وآله، از شركت در جنگ تبوك تخلّف ورزیدند، آن هم نه از روى نفاق، بلكه بهخاطر دلبستگى بهزندگى. آیات انتقادآمیز كه نازل شد، پشیمان گشتند وخود را به نشانهى توبه، به ستون مسجد بستند. تا آنكه خداوند توبهى آنان را پذیرفت ورسول خداصلى الله علیه وآله طناب را گشود و آنها آمرزیده شدند.
اعتراف به گناه، انتقاد از خود و داشتن كارهاى خوب و صالح، زمینهساز بخشایش الهى است.
گرچه خداوند وعدهى آمرزش داده، امّا انسان باید میان خوف و رجاء باشد.
خطاكار پشیمان، به امید نیازمند است و آغوش اسلام براى پذیرش او باز است.
.................................................................
توبه آیه : 118
وَعَلَى الثَّلاَثَةِ الَّذِینَ خُلِّفُواْ حَتَّى إِذَا ضَاقَتْ عَلَیْهِمُ الأَرْضُ بِمَا رَحُبَتْ وَضَاقَتْ عَلَیْهِمْ أَنفُسُهُمْ وَظَنُّواْ أَن لاَّ مَلْجَأَ مِنَ اللّهِ إِلاَّ إِلَیْهِ ثُمَّ تَابَ عَلَیْهِمْ لِیَتُوبُواْ إِنَّ اللّهَ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِیمُ
و نیز بر سه نفرى كه (از شركت در جبههى تبوك به خاطر سستى) وامانده بودند، تا آنگاه كه زمین با همهى وسعتش (به سبب قهر ونفرت مردم) بر آنان تنگ شد و از خود به تنگ آمده و فهمیدند كه در برابر خدا، هیچ پناهگاهى جز خود او نیست، پس خداوند لطف خویش را شامل آنان ساخت تا به توبه موفّق شوند. همانا خداوند توبهپذیر و مهربان است.
سه مسلمانى كه در تبوك شركت نكردند، پشیمان شده و براى عذرخواهى نزد پیامبر آمدند. امّا حضرت با آنان سخن نگفت و دستور داد كسى با آنان حرف نزند و همسرانشان هم به آنان نزدیك نشوند. آنان به كوههاى اطراف مدینه رفتند و براى استغفار، جدا از یكدیگر به تضرّع وگریه پرداختند تا پس از پنجاه روز، خداوند توبهى آنان را پذیرفت.
یأس از مردم، زمینهساز توبه و توجّه به خداست.
توفیقِ توبه نیز در سایهى لطف و عنایت الهى است. اوّل خداوند لطف خود را به انسان باز مىگرداند، تا انسان توفیق پشیمانى و عذرخواهى و توبه پیدا كند، و همین كه توبه كرد، باز خداوند توبهى او را مىپذیرد.
.................................................................
احزاب آیه : 24
لِیَجْزِىَ اللَّهُ الصَّادِقِینَ بِصِدْقِهِمْ وَیُعَذِّبَ الْمُنَافِقِینَ إِن شَآءَ أَوْ یَتُوبَ عَلَیْهِمْ إِنَّ اللَّهَ كَانَ غَفُوراً رَّحِیماً
تا خداوند صادقان را به خاطر صداقتشان پاداش دهد، و منافقان را اگر بخواهد عذاب كند یا (اگر توبه كنند) لطف خود را بر آنان باز گرداند زیرا كه خداوند آمرزندهى مهربان است.
لطف خداوند، از منافقان نیز دورنیست، به شرط آنكه خود بخواهد. «او یتوب علیهم»
توبه پذیرى خداوند، با لطف او همراه است. «غفوراً رحیما»
.................................................................
اعراف آیه : 153
وَالَّذِینَ عَمِلُواْ السَّیِّئَاتِ ثُمَّ تَابُواْ مِن بَعْدِهَا وَءَامَنُواْ إِنَّ رَبَّكَ مِن بَعْدِهَا لَغَفُورٌ رَّحِیمٌ
و كسانى كه مرتكب بدىها وگناهان شده وپس از آن توبه كرده و ایمان آورند، پس از آن توبه، بىگمان پروردگارت آمرزنده و مهربان است.
با اینكه تا ایمان نباشد توبه پذیرفته نمىشود، امّا در این آیه ابتدا توبه آمده و پس از آن ایمان، شاید به این دلیل كه گناه، ایمان انسان را متزلزل كرده و فروغ ایمان را بىاثر مىكند و با توبه بار دیگر ایمان تجدید مىشود.
راه توبه همیشه باز است، گرچه پس از مدّتها باشد. «ثمّ تابوا» («ثمّ» براى گذشت زمان طولانى است)
از رحمت خدا مأیوس نشویم، گرچه قصد كشتن انبیا را كرده باشیم.
خداوند نسبت به توبهكنندگان واقعى علاوه بر بخشش، رحمت خود را هم شامل آنان مىسازد. «لَغفور رحیم» آرى، اسما و صفات الهى، جلوههاى حكیمانه دارند.
.................................................................
آل عمران آیه : 89
ِلاَّ الَّذِینَ تَابُواْ مِن بَعْدِ ذَلِكَ وَأَصْلَحُواْ فَإِنَّ الله غَفُورٌ رَّحِیمٌ
مگر كسانى كه پس از آن، (از كفر و ارتداد) توبه نمایند و (كردار و افكار خود را) اصلاح نمایند، كه همانا خداوند آمرزنده و مهربان است.
اگر شخص كافرى مسلمان شود، قانونِ «الاسلامُ یَجُبّ ما قَبْله» تمام گذشتهها را پاك مىكند، ولى اگر مرتدّى توبه كند و بار دیگر مسلمان شود، باید همهى وظایف بجا مانده را جبران كند و افكار و اعمال خود را اصلاح نماید، ونمازها و روزههاى ترك شده را قضا كرده و بجاى آورد.
راه توبه، بر همگان حتّى از دین برگشتگان باز است.
نشانهى توبه واقعى، اصلاح مفاسد است. «تابوا... و اصلحوا»
خداوند نه تنها توبه را مىپذیرد و گناهان را مىبخشد، بلكه توبه كننده را نیز دوست مىدارد و مورد رحمت قرار مىدهد. «غفور رحیم»
.................................................................
انعام آیه : 54
وَإِذَا جَاءكَ الَّذِینَ یُؤْمِنُونَ بِآیَاتِنَا فَقُلْ سَلاَمٌ عَلَیْكُمْ كَتَبَ رَبُّكُمْ عَلَى نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ أَنَّهُ مَن عَمِلَ مِنكُمْ سُوءًا بِجَهَالَةٍ ثُمَّ تَابَ مِن بَعْدِهِ وَأَصْلَحَ فَأَنَّهُ غَفُورٌ رَّحِیمٌ
و هرگاه كسانی كه به آیات ما ایمان دارند نزد تو آیند، پس بگو: سلام بر شما! پروردگارتان بر خودش رحمت را مقرّر كرده است كه هر كس از شما از روی نادانی كار بدی انجام دهد و پس از آن توبه كند و خود را اصلاح نماید، پس قطعا خداوند، آمرزنده و مهربان است .
.................................................................
منابع:
تفسیر نور
مركز فرهنگ و معارف قرآن كریم
اللهم اغفر ذنوبنا بالقرآن
اللهم عجل لولیك الفرج
