ِبسْمِ اللّهِ الْرَّحْمنِ الْرَّحیمْ
السلام علیك یا ابا عبدالله الحسین(ع)
سلام
أَلاَ بِذِكْرِ اللّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ
یاد خدا مایه آرامش دلها است.
یكى از زیباترین جلوه هاى ارتباط عاشقانه با خدا و اساسى ترین راه هاى سیر و سلوك ذكر است یعنى مترنم بودن زبان و قلب انسان به اسمأ حسناى الهى و شاداب نگه داشتن گل روح در زیر باران یاد حق. یاد خدا براى روح و جان انسان همچون غذا و آب است براى تن تداوم ذكر خدا، كوتاه ترین راه رسیدن به رشد است . ذكر و یاد خدا آثار سازنده روحى و اخلاقى فراوانى دارد كه یاد متقابل خدا از بنده , روشنى دل , آرامش قلب, ترس از (نافرمانى) خدا , بصیرت و شناخت شیطان , بخشش گناهان و علم و حكمت از جمله آنهاست.
یاد خداوند مراتبی دارد که نخستین مرتبه آن یاد زبانی است. تلاوت قرآن یکی از نمونههای ذکر زبانی خداوند است. چنانکه خداوند در قرآن کریم درباره آن میفرماید: «و ما ذکر ـ قرآن ـ را به تو نازل کردیم تا بیان کنی برای مردم آنچه را به سوی ایشان نازل شده است». (نحل:44)
نماز نیز نمونه دیگری از یاد زبانی خداوند است که قرآن کریم درباره آن میفرماید: «ای مؤمنین! هنگامی که روز جمعه برای نماز، ندا داده میشود، پس بشتابید به سوی یاد خداوند.» (جمعه: 9) که اینجا مراد از «ذکرالله» همان نماز است.
دعاهایی که از اولیای دین به ما رسیده است نیز ابزار بسیار خوبی برای یاد و ذکر حضرت دوست محسوب میشود و این یکی از عنایتها و الطاف الهی است که ما را به یاد خدا مفتخر میسازد و توفیق حضور در مجلس ذکرش را به ما ارزانی داشته است.
به فرموده امام سجاد علیهالسلام : و از بزرگترین نعمتهای تو بر ما، جاری شدن یادت به زبانهای ما است و نیز اینکه با آن همه عظمت و شکوهت به ما اجازه دادی تا تو را بخوانیم.
مرحله بالاتر و حقیقت ذکر خدا، یاد و ذکر قلبی خداوند است و حقیقت ذکر قلبی، توجه به حضور اوست. پس، ذکرهای لفظی اعم از نماز، دعا و تسبیح، مقدمه دست یابی انسان به ذکر قلبی است تا خدای متعال را در تمام اعمال روزانه حاضر بدانیم.
در مرحله سوم از مقام ربوبیت خداوند فراتر مى رود و به مقام مجموعه صفات جمال و جلال خدا كه در الله جمع است مى رسد، چنانكه در آیه 41 سوره احزاب مى فرماید: یا ایها الذین آمنوا اذكروا الله ذكرا كثیرا
و به این ترتیب این ذكر همچنان ادامه مى یابد و مرحله به مرحله تكامل پیدا مى كند و صاحب آن را با خود به اوج كمال مى برد.
...............................................................
آیاتی از كلام الله مجید در رابطه با ذكر خدا
آل عمران آیه : 191
الَّذِینَ یَذْكُرُونَ اللّهَ قِیَامًا وَقُعُودًا وَعَلَىَ جُنُوبِهِمْ وَیَتَفَكَّرُونَ فِی خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ رَبَّنَا مَا خَلَقْتَ هَذا بَاطِلاً سُبْحَانَكَ فَقِنَا عَذَابَ النَّارِ
(خردمندان) كسانى هستند كه ایستاده و نشسته و (خوابیده) بر پهلو یاد خدا مىكنند و در آفرینش آسمانها و زمین اندیشه مىكنند (و از عمق جان مىگویند:) پروردگارا! این هستى را باطل و بی هدف نیافریدهاى، تو (از كار عبث) پاك و منزّهى، پس ما را از عذاب آتش نگهدار
به فرمودهى امام باقرعلیه السلام، افراد سالم، نماز را ایستاده و افراد مریض، نشسته و افراد عاجز، به پهلو خوابیده، به جا آورند.
نشانهى خردمندى، یاد خدا در هر حال است. اهل فكر، باید اهل ذكرباشند.
ذكر وفكر، همراه یكدیگر ارزش است. متأسفانه كسانى ذكر مىگویند، ولى اهل فكر نیستند وكسانى اهل فكر هستند، ولى اهل ذكر نیستند. «یذكرون... یتفكّرون»
آنچه سبب رشد و قرب است، ذكر و فكر دائمى است نه موسمى.
...............................................................
بقره آیه : 152
فَاذْكُرُونِی أَذْكُرْكُمْ وَاشْكُرُواْ لِی وَلاَ تَكْفُرُونِ
پس مرا یاد كنید تا شما را یاد كنم، و براى من شكر كنید و كفران نورزید.
یاد كردن خدا تنها با زبان نیست، با دل و جان باید خدا را یاد كرد. یاد خدا هنگام گناه و دست كشیدن از آن، یاد واقعى است. و بهترین نوع یاد كردن خداوند، نماز است.
امام باقر علیه السلام در ذیل این آیه، یكى از مصادیق ذكر خدا را، تسبیحات حضرت زهرا شمردند كه 34 مرتبه اللَّهاكبر، 33 مرتبه الحمدللَّه و 33 مرتبه سبحاناللَّه مىباشد.
برخی از اثرات یاد خدا:
یاد نعمتهاى او، رمز معرفت و شكر اوست.
یاد قدرت بى پایان او، رمز توكّل به اوست.
یاد علم و آگاهى او، رمز حیا و تقواى ماست.
یاد الطاف او، رمز محبّت به اوست.
یاد عدالت او، رمز خوف از اوست.
یاد امدادهاى او، رمز امید و رجاست.
یاد عظمت و بزرگی او، سبب خشیت در مقابل اوست .
یاد عفو و كرم او، مایه امید و توبه است .
...............................................................
نماز بهترین وسیله یاد خدا
طه آیه : 14
إِنَّنِی أَنَا اللَّهُ لَا إِلَهَ إِلَّا أَنَا فَاعْبُدْنِی وَأَقِمِ الصَّلَاةَ لِذِكْرِی
همانا منم اللّه ، جز من خدایی نیست ، پس مرا بندگی كن و نماز را بپادار تا به یاد من باشی .
...............................................................
نساء آیه : 103
فَإِذَا قَضَیْتُمُ الصَّلاَةَ فَاذْكُرُواْ اللّهَ قِیَامًا وَقُعُودًا وَعَلَى جُنُوبِكُمْ فَإِذَا اطْمَأْنَنتُمْ فَأَقِیمُواْ الصَّلاَةَ إِنَّ الصَّلاَةَ كَانَتْ عَلَى الْمُؤْمِنِینَ كِتَابًا مَّوْقُوتًا
پس چون نماز را به پایان بردید، خداوند را در (همه) حال ایستاده و نشسته و به پهلو خوابیده یاد كنید، پس هرگاه آرامش یافتید (و حالت خوف تمام شد) نماز را (بصورت كامل) برپا دارید. همانا، نماز بر مؤمنان در وقتهاى معیّن واجب شده است.
حضرت على علیه السلام دربارهى آیه «اذكروا اللّه قیاماً و قعودا و على جنوبكم» فرمودند: یعنى شخص سالم ایستاده، مریض نشسته و كسى كه نشسته نمىتواند، خوابیده نماز بخواند.
نماز و یاد خدا در هر حال لازم است، در جبههى جنگ یا بستر بیمارى. «قیاماً و قعوداً و على جنوبكم»
...............................................................
انفال آیه : 2
إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِینَ إِذَا ذُكِرَ اللَّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَإِذَا تُلِیَتْ عَلَیْهِمْ ءَایَتُهُ زَادَتْهُمْ إِیمَناً وَعَلَى رَبِّهِمْ یَتَوَكَّلُونَ
مؤمنان، تنها كسانى هستند كه هرگاه نام خدا برده شود، دلهایشان (از عظمت او) لرزان شود و هرگاه آیات خدا بر آنان تلاوت شود، ایمانشان را مىافزاید و تنها برپروردگارشان توكّل مىكنند.
...............................................................
اعراف آیه : 205
وَاذْكُر رَّبَّكَ فِى نَفْسِكَ تَضَرُّعاً وَخِیفَةً وَدُونَ الْجَهْرِ مِنَ الْقَوْلِ بِالْغُدُوِّ وَالْأَصَالِ وَلَا تَكُن مِّنَ الْغَفِلِینَ
و پروردگارت را از روى خوف وتضرّع، آهسته و آرام در دل خود و در هر صبح و شام یاد كن و از غافلان مباش.
این آیه در آداب ذكر و دعا مىباشد كه باید با تضرّع و خشوع و بیم و امید همراه باشد.
بعضى گفتهاند مراد از «ذكر» در این آیه، نمازهاى واجب در شبانه روز است.
آن ذكر و یادى بیمه كنندهى انسان است كه عاشقانه و سوزناك و پیوسته و در هر صبح و شام باشد.
در آغاز هر روز و هنگام شروع به كار و تصمیمگیرى و در پایان هر روز و هنگام جمعبندى و نتیجهگیرى باید به یاد خدا بود.
...............................................................
رعد آیه : 28
الَّذِینَ آمَنُواْ وَتَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُم بِذِكْرِ اللّهِ أَلاَ بِذِكْرِ اللّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ
(هدایت شدگان ) كسانی هستند كه ایمان آورده و دلهایشان به یاد خدا آرام می گیرد. بدانید كه تنها با یاد خدا دلها آرام می گیرد.
یاد خدا تنها به ذكر زبانی نیست ، اگر چه یكی از مصادیق روشن یاد خداست .
زیرا آنچه مهم است یاد خدا بودن در تمام حالات خصوصا در وقت گناه است .
یاد خدا با زبان كفایت نمی كند، اطمینان قلبی هم می خواهد.
تنها یاد خدا، مایه ی آرامش دل می شود. (بذكر اللّه تَطْمَئِنُّ القلوب ) امروزه دارندگان زر و زور و تزویر بسیارند ولی از آرامش لازم خبری نیست .
...............................................................
مزمل آیه : 8
وَ اذْكُرِ اسمَ رَبِّك وَ تَبَتَّلْ إِلَیْهِ تَبْتِیلاً
نام پروردگارت را یاد كن و تنها به او دل ببند.
مسلم است منظور تنها ذكر نام نیست ، بلكه توجه به معنى است چرا كه یاد لفظى مقدمه یاد قلبى است ، و ذكر قلبى روح و جان را صفا مى بخشد، و نهال معرفت و تقوا را در دل آبیارى مى كند. تعبیر به ((رب )) اشاره به این است كه هر گاه نام مقدس او را مى برى توجه به نعمتهاى بى پایان و تربیت مستمر او نسبت به خویش داشته باش .
...............................................................
احزاب آیه : 41
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ ءَامَنُواْ اذْكُرُواْ اللَّهَ ذِكْراً كَثِیراً
اى كسانى كه ایمان آورده اید خدا را بسیار یاد كنید.
چون عوامل غفلت در زندگى مادى بسیار فراوان و تیرهاى وسوسه شیاطین از هر سو به طرف انسان پرتاب مى گردد براى مبارزه با آن راهى جز ذكر كثیر نیست . ذكر كثیر به معنى واقعى كلمه یعنى "توجه با تمام وجود به خداوند" نه تنها با زبان و لقلقه لسان .
ذكر كثیرى كه در همه اعمال انسان پرتوافكن باشد، و نور و روشنائى بر آنها بپاشد.
به این ترتیب قرآن همه مؤ منان را در این آیه موظف مى كند كه در همه حال به یاد خدا باشید.
به هنگام عبادت یاد او كنید و حضور قلب و اخلاص داشته باشید.
به هنگام حضور صحنه هاى گناه یاد او كنید و چشم بپوشید، و یا اگر لغزشى رویداد توبه كنید و به راه حق باز گردید.
به هنگام نعمت یاد او كنید و شكرگزار باشید.
و به هنگام بلا و مصیبت یاد او كنید و صبور و شكیبا باشید.
خلاصه یاد او را كه در هر صحنه اى از صحنه هاى زندگى انگیزه واكنش مناسب و الهى است ، فراموش ننمائید.
ابو سعید از پیامبر گرامى اسلام (صلى اللّه علیه و آله و سلّم ) پرسید : كدامیك از بندگان در روز قیامت مقامشان از همه برتر است ؟
فرمود: آنها كه خدا را بسیار یاد مى كنند.
ابو سعید مى گوید: عرض كردم یا رسول الله ! آیا چنین كسانى حتى از جنگجویان راه خدا والامقامترند؟
فرمود: اگر با شمشیرش آنقدر بر پیكر كفار و مشركین بزند كه شمشیرش بشكند و با خون رنگین شود آنها كه یاد خدا بسیار مى كنند از او برترند.
چرا كه جهاد خالصانه نیز بدون ذكر كثیرخداوند ممكن نیست . و از اینجا معلوم مى شود كه ذكر كثیر معنى وسیعى دارد .
شمار آیات حاوی واژه ذكر كه در قرآن مجید آمده است به 292 آیه می‌رسد.
منابع:
تفسیر نور
تفسیر نمونه
اللهم عجل لولیك الفرج
میلاد امام موسی كاظم (ع) مبارك باد
