تبیان، دستیار زندگی

امام سجاد (ع) : پس هر كه را بيامرزي از انعام توست ، و از هر كه راضي شوي از احسان توست

فمن غفرت له فبطولك ، و من رضيت عنه فبفضلك .

امام سجاد (ع) : جزاي بسيار مي دهي عمل اندكي را كه پذيرفته اي ، و طاعت و فرمانبري كمي را پاداش مي دهي تا اين كه گوييا شكر بندگانت كه پاداششان را بر آن لازم گردانيده اي و جزاي آنان را از آن بزرگ نموده اي كاري است كه بي ( قدرت و توانايي دادن ) تو بر امتناع و بازايستادن از آن قدرت دارند پس از اين رو آنها را پاداش داده اي ، يا سبب آن سپاسگزاري به دست تو نبوده پس از اين رو اينان را مزد داده اي !

تشكر يسير ما شكرته ، و تثيب علي قليل ما تطاع فيه حتي كأن شكر عبادك الذي اوجبت عليه ثوابهم و اعظمت عنه جزاءهم امر ملكوا استطاعة الامتناع منه دونك فكافيتهم ، أو لم يكن سببه بيدك فجازيتهم !

امام سجاد (ع) : چنين نيست بلكه - اي خداي من - تو كار ايشان را مالك و قادر بوده اي پيش از آن كه بر بندگي تو توانا شوند ، و پاداششان را آماده نموده اي پيش از آن كه به فرمانبريت درآيند ، و اين براي آن است كه طريقه تو انعام ، و روش تو احسان و نيكي ، و راه تو عفو و گذشت است

بل ملكت - يا الهي - امرهم قبل أن يملكوا عبادتك ، و اعددت ثوابهم قبل أن يفيضوا في طاعتك ، و ذلك أن سنتك الافضال ، و عادتك الاحسان ، و سبيلك العفو .

امام سجاد (ع) : از اين رو همه آفريدگان اعتراف دارند كه تو هر كه را كيفر نمايي ستمكار نيستي ، و گواهند هر كه را ( از ناپسنديها ) عافيت و رهايي داده اي درباره او احسان نموده اي ( نه آن كه شايستگي داشته ) و همه درباره خود به ناتواني از آنچه ( شكر و سپاس كه ) سزاواري اقرار دارند

فكل البرية معترفة بأنك غير ظالم لمن عاقبت ، و شاهدة بأنك متفضل علي من عافيت ، و كل مقر علي نفسه بالتقصير عما استوجبت .

امام سجاد (ع) : پس اگر شيطان آنها را از طاعت و پيرويت نفريبد گناهكاري تو را نافرماني نمي كرد ، و اگر او باطل و نادرستي را براي ايشان به صورت حق و درستي درنمي آورد گمراهي از راه تو گمراه نمي گشت

فلو لا أن الشيطان يختدعهم عن طاعتك ما عصاك عاص ، و لولا أنه صور لهم الباطل في مثال الحق ما ضل عن طريقك ضال .

امام سجاد (ع) : پس منزه و پاكي تو ( شگفتا ) چه روشن و هويداست كرم و بزرگواريت در معامله و رفتار با كسي كه تو را اطاعت و فرمانبري كرده يا معصيت و نافرماني نموده است : فرمانبر را براي آنچه خود براي او آماده نموده اي ( شكري كه توانايي بر آن را تو به او عطا كرده اي ) پاداش مي دهي ، و گنهكار را در آنچه ( گناهي كه كرده ) بشتاب در كيفر او توانايي مهلت مي دهي

فسبحانك ! ما ابين كرمك في معاملة من اطاعك أو عصاك : تشكر للمطيع ما أنت توليته له ، و تملي للعاصي فيما تملك معاجلته فيه .

امام سجاد (ع) : به هر يك از فرمانبر و گنهكار چيزي ( پاداش و مهلت ) عطا فرموده اي كه سزاوار آن نيست ، و بر هر يك از آنها چيزي احسان نموده اي كه عمل و كردارش از آن كوتاه است ( عملش در برابر آنچه به او عطا كرده اي ارزشي ندارد )

اعطيت كلا منهما ما لم يجب له ، و تفضلت علي كل منهما بما يقصر عمله عنه .

امام سجاد (ع) : و اگر فرمانبر را بر آنچه ( عملش كه ) تو او را بر آن وادار نموده اي ( قدرت بر آن را به او داده اي ) پاداش مي دادي نزديك بود كه پاداش تو را نيابد ، و نعمت و بخششت از دست او برود ( چون كسي به عمل و كردار ديگري سزاوار پاداش نمي گردد ) ولي تو به كرم و بزرگواريت او را بر عمل در مدت كوتاه نيست شدني ( دنيا ) به پاداش در مدت دراز هميشگي ( آخرت ) و بر كرداري كه پايانش نزديك و زايل شدني است به پاداشي كه پايانش طولاني و جاوداني است پاداش داده اي ( حضرت صادق - عليه السلام - فرموده : اين كه اهل آتش " دوزخ " هميشه در آتش اند براي آن است كه نيت و قصدشان در دنيا اين بوده كه اگر در آن جاويد مي بودند هميشه خدا را معصيت مي كردند ، و اين كه اهل بهشت هميشه در بهشت اند براي آن است كه قصدشان در دنيا چنين بوده كه اگر در آن جاويد مي بودند هميشه خدا را اطاعت مي نمودند ، پس اهل آتش و بهشت به سبب قصدشان جاويد مي باشند

و لو كافأت المطيع علي ما أنت توليته لاوشك أن يفقد ثوابك ، و أن تزول عنه نعمتك ، و لكنك بكرمك جازيته علي المدة القصيرة الفانية بالمدة الطويلة الخالدة ، و علي الغاية القريبة الزائلة بالغاية المديدة الباقية .

امام سجاد (ع) : سپس از او در آنچه از روزي تو خورده كه به وسيله آن بر طاعت و فرمانبريت توانايي يافته عوض نخواسته اي ، و او را در آلات و ابزار ( قواي ظاهري و باطني و آنچه متعلق به پيكر انسان است ) كه به كار بردن آنها را به وسيله رسيدن به آمرزش تو قرار داده سختگيري ننموده اي ، و اگر با او چنين رفتار مي نمودي آنچه ( عبادت و بندگي كه ) براي آن رنج كشيده و آنچه در آن كوشش نموده در برابر كوچكترين احسانها و نعمتهايت از دست رفته بود ، و در نزد تو براي باقي نعمتهايت در گرو مي بود ( و چيزي نداشت كه در برابر آنها بدهد تا از گرو رهايي يابد ) پس ( چون چنين است ) كي چيزي از پاداش تو را سزاوار مي باشد ؟! نه ( سزاوار نمي باشد ) ! كي ( سزاوار مي باشد ) ؟!

ثم لم تسمه القصاص فيما اكل من رزقك الذي يقوي به علي طاعتك ، و لم تحمله علي المناقشات في الالات التي تسبب باستعمالها الي مغفرتك ، و لو فعلت ذلك به لذهب بجميع ما كدح له و جملة ما سعي فيه جزاء للصغري من اياديك و مننك ، و لبقي رهينا بين يديك بسائر نعمك ، فمتي كان يستحق شيئا من ثوبك ؟ لا ! متي ؟!

امام سجاد (ع) : اين - اي خداي من - حال و چگونگي كسي است كه فرمان تو را برده ، و روش كسي است كه در بندگيت كوشش داشته ، اما كسي كه امر تو را بجا نياورده و نهيت را مرتكب گشته پس در كيفرش شتاب نكردي تا حال خود را در معصيتت به حال توبه و بازگشت به طاعتت تغيير دهد ، و حقا در نخست چيزي كه به نافرماني تو قصد نمود همه كيفرهايت را كه براي همه آفريدگانت آماده ساخته اي سزاوار مي شد

هذا - يا الهي - حال من اطاعك ، و سبيل من تعبد لك ، فاما العاصي امرك و المواقع نهيك فلم تعاجله بنقمتك لكي يستبدل بحاله في معصيتك حال الانابة الي طاعتك ، و لقد كان يستحق في اول ما هم بعصيانك كل ما اعددت لجميع خلقك من عقوبتك .