روستای دلوار بندر كوچكی است در پنجاه كیلومتری بوشهر كه مركز یكی از بخشهای ساحلی شهرستان تنگستان است. واژه دلوار به معنای " دلاور " است كه گاه " دلبار" هم گفته می شود . شغل مردم دلوار اغلب ماهیگیری و سفر به شیخ نشینهاست. موقعیت دلوار بگونه ای است كه كشتیهای بزرگ می توانند در ساحل آن پهلو بگیرند و به همین لحاظ در مقاطعی از تاریخ ایران نامی از آن ذكر شده است .
بندر دلوار كه جمعیت آن حدود 700 نفر بوده است، بزرگترین نقش را در دفاع از خاك ایران در سال 1914 م.( 1333 ه.ق) در مقابل حمله دوم قوای انگلیس داشته است.
رئیس علی دلواری فرزند رئیس محمد كدخدای دلوار در سال 1263 ه.ش بدنیا آمد پدر رئیس علی ، مورد احترام مردم منطقه بود و پس از شهادت فرزندش ، از طرف محمد شاه به " شجاع الدین " ملقب شد . گفته می شود شاه در راه بازگشت از اروپا به دیدار او نیز رفته است.
رئیس علی وقتی كه ظلم انگلیسیها را به مردم بحرین می دید، می گفت اگر صد تفنچگی داشتم، بحرین را آزاد می كردم . شخصیتی بود كه در مروت، ادب و شجاعت بی نظیر و مدیری بی لایق و مقید به اصول دین به شمار می آمد شجاعتش را حتی دشمنانش می ستودند، تیرش هیچگاه به خطا نمی رفت و به چابكی و مهارت و صف آرایی در برابر دشمن زبانزد شده بود.
چهره ای عظیم الجثه و گندمگون داشت. چهار زن اختیار كرد و تنها فرزند باقیمانده اش ، دختری است كه در روستای جامیینك زندگی می كند.
رئیس علی و نهضت مشروطیت
در سال 1326 ه.ق یعنی در زمان استبداد صغیر و انحلال مجلس بدست محمد علی شاه، مردم ایران در شهرهای مختلف از جمله تبریز و رشت و اصفهان مبارزه را آغاز كردند . مردم بوشهر نیز شهر را از دست طرفداران محمد علی شاه خارج ساختند.
رئیس علی دلواری به كمك سید مرتضی مجتهد اهرمی شهر را از محاصره ی نیروهای حكومتی آزاد ساخت . رئیس علی یكصد تفنگچی استخدام كرده و در عین حال گمرك شهر را تصرف كرد. او مراقب بود كه مردم به اجناس گمرك دستبرد نزنند. رئیس علی چنان در قلوب مردم محبوبیت داشت كه بزرگان منطقه به او حسد می ورزیدند . در این زمان دولت انگلیس به دخالت در عراق و عثمانی می پرداخت و بخش هایی از جنوب هم مورد تجاوز آنان قرار گرفت و قیام تنگستان در همین اوضاع و احوال شكل گرفت . این قیام مورد حمایت روحانیت بود و به همین دلیل " جهاد" قلمداد شد.
چنین جنگی از لحاظ عشایر مسلمان وظیفه مذهبی تلقی می شد و حكم حضور مردم ، از جناب آیة الله شیخ محمد حسین برازجانی از نجف اشرف صادر شده بود به همین خاطر" سر پرسی كاكس " رئیس هیأت سیاسی و نظامی انگلیس ، ستاد خود را در بوشهر مستقر ساخت و می كوشید روحانیت را از تأیید جنگاوران باز دارد .
نخستین عملیات نظامی علیه نیروهای انگلیس
رئیس علی با آزادیخواهان بوشهر، از جمله میرزا علی كازرونی، سید مهدی طباطبایی، سید مرتضی علم الهدی مجتهد و شیخ محمد حسین مجتهد از علمای برازجان، مكاتبه و رفاقت دیرینه داشت و از اوضاع آشفته آن روزگار بسیار متأثر بود و در سفری كه به بوشهر داشت در خانه سید محمد رضا كازرونی به كلام خدا سوگند یاد كرد كه تا آخرین قطره خون با انگلیسیها مبارزه كند.
انگلیسیها در رمضان سال 1333 ق. عملاً بوشهر را اشغال كردند و پرچم خود را بر فراز دارالحكومة و دیگر ادارات به اهتزاز درآوردند. آنها یك آلمانی و همسرش را كه علیه انگلیسیها تبلیغ می كردند ، توقیف كرده و به هندوستان فرستادند . نیروهای رئیس علی با شبیخون های شبانه موفق شدند كنسولگری و تأسیسات آن را به آتش بكشند نایب كنسول انگلیس كه مورد محافظت شدید سربازان هندی بود توانست از این مهلكه بگریزد . ( شب 15 اوت 1915)
جنگ دلوار
انگلیسیها دریافتند رئیس علی مرد سازش نیست . حتی تطمیع و سازش در او اثری ندارد . روز دوم رمضان 1333 ه.ق چهار كشتی جنگی برای گلوله باران دلوار و مجاهدان دلواری به همراه پنج هزار سرباز انگلیسی و هندی وارد منطقه شدند . رئیس علی ابتدا زنان و كودكان را از دلوار خارج كرد.
سربازان با قایق به سمت دلوار آمدند. رئیس علی دستور داد مبارزان از تیراندازی دست بردارند و پس از آنكه سربازان بیگانه به ساحل رسیدند، دستور حمله داد. از كثرت انفجار دود باروت بر سر دلوار آسمان ساحل دریا چنان تیره و تار شد كه نیروهای دشمن دیده نمی شدند . رئیس علی دستورعقب نشینی به تپه های اطراف دلوار را داد ولی نیمه شب با بكارگیری تاكتیك قدیمی خود، شبیخون نهایی را آغاز كرد . جنگی تن به تن در گرفت و فرمانده دشمن بدست رئیس علی كشته شد و تا ظهر روز بعد، با ازدیاد تلفات دشمن نسیم فتح و پیروزی بر پرچم رئیس علی و دلواریها وزید و دشمن عقب نشینی كرد.
شهادت رئیس علی
نیروهای انگلیس پس از شكست دلوار، قشون باقیمانده خود را عازم بوشهر كردند.
آوازه رشادت رئیس علی نه تنها در ایران بلكه در اروپا هم ورد زبانها گردید و روزنامه تایمزصفحاتی از اخبار خود را به آن اختصاص داد. شهرت و محبوبیت رئیس علی باعث شد كه خوانین به او حسد ورزند و شهادتش در هاله ای ازابهام است. رئیس علی در میدان جنگ روز بیست و ششم ذیقعده 1333 ه.ق بوسیله یك نفر فریب خورده وطن فروش در جنگ " تنگك " به شهادت رسید.
پس از شهادت با تشییع جنازه ای طولانی و بی نظیر ، جسد او را به نجف اشرف حمل كرده و در كنار پدرش به خاك سپردند . در سال شهادت رئیس علی مردم تنگستان یكسال تمام مشكی پوشیدند و عزاداری كردند . حتی در مسجد شاه تهران رئیس دولت ، میرزا حسن خان مستوفی الممالك ، برای رئیس علی ختم گرفت و بسیاری از شخصیتهای دولتی و مذهبی برای عرض تسلیت به نزد زائر محمد آمدند.
منبع: سایت تبیان زنجان
