تبیان، دستیار زندگی

مفهوم انتظار

انتظار در لغت یعنی «چشم به راه بودن»[1] اما برای درک مفهوم آن باید دانست که انتظار یک امر کاملاً وجدانی است و اگر کسی واقعیت آن را درک نکرده باشد، هرگز با توصیفات ذهنی، حقیقت آن را نمی‌فهمد. در واقع معنای انتظار فقط برای شخص منتظر، روشن و آشکار می‌شود، یعنی کسی که حالت انتظار را چشیده است، به خوبی معنای آن را می‌فهمد. به چنین شخصی می‌توان یادآوری کرد که: «آن زمانی که یکی از عزیزانتان به سفر رفته بود و شما از او خبر نداشتید و او گفته بود تا فلان موقع برمی‌گردم و ... قبل از آمدنِ او چه حالی داشتید؟» آن حالِ وجدانی «انتظار» نام دارد.[2]

به تعریف دیگری نیز که در مورد انتظار مطرح شده است، توجه کنید:

«معنای انتظار عبارت است از یک حالت قلبی و روحی که از آن آماده شدن برای چیزی که در انتظارش هستی، برمی‌آید ... پس هر قدر انتظار شدیدتر باشد، آماده شدن هم بیشتر می‌شود[3]. آیا نمی‌بینی که وقتی مسافری داشته باشی که منتظر آمدنش هستی، هر چه زمان آمدنش نزدیک‌تر می‌شود، آمادگی تو برای این امر بیشتر می‌شود.»

دراین تعریف، انتظار یک حالت قلبی و نفسانی معرفی شده‌است و یکی از مهم‌ترین لوازم آن «تهیّؤ» به معنای آماده شدن است. کسی که منتظر ظهور امام عصر علیه‌السّلام باشد، لازمه‌ی انتظارش این است که خود را برای ظهور ایشان آماده سازد. ولی سؤال این‌جاست که چگونه می‌توان آمادگی برای ظهور را در خود ایجاد کرد؟ در پاسخ می‌توان گفت که: آماده شدن به این است که انسان زندگی خود را در همه‌ی ابعادش مطابق میل و خواست امام علیه‌السّلام قرار دهد. و معلوم است که خواسته‌ی ایشان این است که فرد دقیقاً مطابق احکام دین عمل کند.

وجوب انتظار موعود

در اندیشه‌ی شیعه، انتظار موعود به عنوان یک اصل مسلم اعتقادی مطرح بوده و در بسیاری از روایات بر ضرورت انتظار قائم آل محمد علیهم‌السّلام تصریح شده‌است. برای تأیید این سخن می‌توان به روایات زیر اشاره نمود:

1- روزی امام صادق علیه‌السّلام خطاب به اصحاب خود فرمودند:

«ألا أخبرکم بما لا یقبَلُ الله عزَّ و جلّ، مِن العباد عَمَلاً إلّا به؟ فقُلتُ: بَلی، فقال: شهادةُ أن لاإله‌ألاالله و أنّ محمّداً عَبده و رسولُه، والإقرار بما أمر الله و الولایة لَنا، والبرائة  مِن أعدائنا – یعنی الأئمّة خاصّة – و التَّسلیم لهم، والوَرَع، والإجتهاد، والطّمأنینةُ، والإنتظار للقائم علیه‌السّلام »؛[1]«آیا شما را خبر دهم به آن‌چه خدای صاحب عزت و جلال, هیچ عملی را جز به آن از بندگان نمی‌‌پذیرد؟ یکی از ایشان در پاسخ گفت: بله، ایشان فرمودند: گواهی دادن به این‌که هیچ کس جز خداوند شایسته‌ی پرستش نیست و این‌که محمد صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم بنده و فرستاده‌ی اوست, و اقرار کردن به آن‌چه خداوند به آن امر فرموده, و ولایت ما, و بیزاری از دشمنانمان ـ یعنی خصوص امامان ـ و تسلیم شدن به آنان, و پرهیزگاری و تلاش و مجاهدت و اطمینان و انتظار قائم علیه‌السّلام.»

2- از حضرت جوادالائمه علیه‌السّلام نقل شده‌است که فرمودند:

«إنّ القائم منّا هو المهدی الذی یجب أن یُنتَظَرَ فی غیبته.»؛[2] «همانا قیام کننده‌ی از ما اهل‌بیت علیهم‌السّلام همان مهدی علیه‌السّلام است که انتظار او در (زمان) غیبتش واجب است».

تعبیر وجوب در فرمایش امام جواد علیه‌السّلام نشان‌دهنده‌ی ضرورت حال انتظار در زمان غیبت امام علیه‌السّلام است؛ در ضمن باید توجه داشت که انتظار همانند افعالی چون خوردن و آشامیدن, برای انسان اختیاری نیست و اگر کسی طالب ایجاد این حالت است, باید مقدمات آن را در خودش فراهم کند و در صورت تحقق آن مقدمات, انتظار حاصل می‌شود، پس امر به «انتظار» و وجوب آن, در حقیقت به ایجاد مقدمات آن برمی‌گردد. در مورد انتظار امام عصرعلیه‌السّلامنیز مقدماتی است که حال انتظار را در فرد به درجه‌ی قابل توجه و مؤثری می‌رساند, مهم‌ترین این مقدمات را در چهار عامل می توان خلاصه کرد[3]، که ان شا الله در قسمت بعد به آن خواهیم پرداخت.

مقدماتی برای بهتر کردن حال انتظار در فرد لازم است که در این قسمت به آن مقدمات می پردازیم:

اول: یقین به ظهور حضرت: هر قدر علم و یقین شخص به ظهور امام عصر علیه‌السّلامبیشتر و عمیق‌تر باشد, انتظارش نسبت به ایشان بیشتر است.

دوم: نزدیک دانستن امر ظهور: ممکن است کسی به اصل ظهور حضرت یقین داشته باشد ولی وقوع آن را در آینده‌ای دور ببیند, در این صورت انتظارش نسبت به آن سست و ضعیف می‌شود. همان‌گونه که در دعای عهد آمده است: «إنّهم یَرَونَهُ بعیداً و نراهُ قریباً»؛ «آن‌ها (کافران و ناباوران) ظهور امام عصر علیه‌السّلامرا دور می‌بینند, ولی ما آن را نزدیک می‌بینیم.»

چنین اعتقادی خود به خود درجه‌ی انتظار را در انسان بالاتر می‌برد, البته لازمه‌ی نزدیک دانستن ظهور پیش‌بینی در مورد ظهور نیست و با «استعجال» نیز که در روایات مذمّت شده کاملاً متفاوت است.[1]

سوم: دوست داشتن ظهور امام علیه‌السّلام: کسی که به ظهور امام زمان علیه‌السّلام صددرصد معتقد است و وقوع آن را هم نزدیک می‌بیند, هر قدر آن وضعیت موعود را بیشتر دوست بدارد, انتظارش برای تحقق آن بیشتر خواهد بود. البته این دوست داشتن تنها زمانی به وجود می‌آید که مؤمنان تصویر روشنی از زمان ظهور حضرت داشته باشند تا نه تنها از آن نترسند, بلکه برای وقوعش لحظه‌شماری کنند.

چهارم: دوست داشتن خود امام عصر علیه‌السّلام: هر کس محبت و علاقه‌اش به امام زمان علیه‌السّلام بیشتر باشد, ظهور ایشان را بیشتر دوست می‌دارد و قهراً انتظارش نسبت به ظهور ایشان بیشتر و قوی‌تر خواهد بود.

[1] . برای توضیح بیشتر ر.ک سید محمّد بنی هاشمی، معرفت امام عصر علیه‌السّلام، ص350 .

انتظار


در قسمت قبل با ذکر احادیثی پیرامون انتظار فرج از ائمه معصومین علیهم السلام به اهمیت و فضیلت انتظار فرج پرداخته شد و اشاره شد که از احادثی فوق نکاتی به دست می آید که در این قسمت به آنها می پردازیم.

الف) انتظار فرج, بندگی خداوند متعال است و در این مسیر باید همان‌گونه که خداوند اراده می‌کند حرکت کرد. (عبادة)

ب) والاترین جلوه‌ی بندگی خداوند انتظار است. ( أفضل العبادة)

ج) انتظار فرج, سکون و توقف نیست بلکه کار و تلاش و تکاپو است؛ و پسندیده‌ترین و با فضیلت‌ترین کارهاست. (أفضل أعمال)

د) انتظار حرکت و عملی است که در تحقق احکام الهی و آرمان‌های توحیدی نقشی تعیین‌کننده دارد؛ از این رو خداوند بیشتر از سایر اعمال آن را دوست دارد. (أحبّ الاعمال إلی الله)

ه‍) مؤمن منتظر ظهور را از ناحیه‌ی خداوند متعال طلب می‌کند و برای تحقق امر فرج بر دستورات الهی گردن می‌نهد. (مِن الله)

و) تلاش منتظر نه یک حرکت عادی، بلکه حرکتی مجاهد گونه است که در این راه ممکن است سختی های فراوانی وجود داشته باشد. (جهاد امّتی)

ز) عظمت منتظر به قدری است که با شهدا مقایسه شده است. (کَالمُتَشَحَّطِ بِدَمه)

ح) منتظر واقعی همانند شهدا جان و مال و هستی خود را در این را مصرف می‌کند. (کَالمُتَشَحَّطِ بِدَمه)

در این قسمت بجاست که صحبت های رهبری انقلاب را در کنار این احادیث ببینیم اینجاست که معلوم می شود ایشان چگونه در کلام خود از همه این احادیث کمک و الهام گرفته اند.

انتظار

در این قسمت بجاست که صحبت های رهبری انقلاب را در کنار این احادیث ببینیم اینجاست که معلوم می شود ایشان چگونه در کلام خود از همه این احادیث کمک و الهام گرفته اند.

مسلمان با درس انتظار فرج می آموزد ، تعلیم می گیرد که هیچ بن بستی وجود ندارد در زندگی بشر که نشود این بن بست را باز کرد و لازم باشد انسان ناامید دست روی دست بگذارد و بنشیند و بگوید دیگر نمی شود کاری کرد. نه ، وقتی در نهایت زندگی انسان در مقابله با این همه حرکت ظالمانه و ستمگرانه خورشید فرج، ظهور خواهد کرد پس در بن بست های جاری زندگی هم همین فرج متوقع است و مورد انتظار است. این درس امید به همه انسان هاست. این درس انتظار واقعی است به همه انسان ها . لذا انتظار فرج را افضل اعمال دانسته اند معلوم می شود انتظار یک عمل است، بی عملی نیست . نباید اشتباه کرد خیال کرد انتظار یعنی دست روی دست بگذاریم منتظر بمانیم تا یک کاری بشود. انتظار یک عمل است ، یک آماده سازی است یک تقویت انگیزه در دل و درون است. یک نشاط و تحرک و پویایی است. در همه زمینه ها این چنین است.

با مشاهده‌ی روایات یاد شده در دو قسمت قبل، چرا انتظار از چنین فضیلت برجسته‌ای برخوردار است؟ در پاسخ باید گفت که انتظار حلقه‌ی اتصال شیعه با امام معصوم علیه‌السّلام و معیار ارزش انسان‌ها و عامل پویایی و سازندگی و اجتماع است. بنابراین اثرات مفید و سازنده‌ای برای منتظران واقعی دارد که به چند مورد آن اشاره می‌گردد:

1- صبر: شرایط بسیار دشوار عصر غیبت, مستلزم آن است که هر شیعه‌ی منتظری, در برابر مشکلات و گرفتاری‌ها بایستد و از موجودیّت و هویّت خویش دفاع کند و صبرش, مغلوب حوادث نشود. امام رضا علیه‌السّلامدر رابطه با همراهی و ملازمت صبر و انتظار فرج فرموده‌اند:

«ماأحسن الصَّبر و انتظار الفرج»؛[1]«چه‌قدر نیکوست صبر و انتظار فرج».

نتیجه‌ی صبر در انتظار, پیروزی است. امام کاظم علیه‌السّلامدر این زمینه می‌فرمایند:

 «هر کس صبر کند و انتظار کشد, به فرج و پیروزی می‌رسد و انتظار فرج بخشی از فرج است.»[2]

این مسأله چنان حیاتی است که صابران دوره‌ی انتظار, از گروندگان به غیب, بلکه از مفلحان و رستگاران شمرده شده‌اند.

 پیامبر اکرم صلّی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلّم می‌فرمایند:

«طوبی للصّابرین فی غیبته! طوبی للمُقِیمِین فی مَحَبَّته ... اولئک وصَّفهم الله فی کتابة فقال: والّذین یُؤمِنُونَ بِالغَیبِ و قال: اولئکَ حِـزبُ اللهِ ألا أنّ حِزبُ الله هُمُ المـُفلِحُون»؛[3] «خوشا به حال صبر کنندگان در دوران غیبت مهدی علیه‌السّلام! آن‌ها همان کسانی هستند که خداوند وصف ایشان را در کتاب خود آورده‌است, آن‌جا که می‌گوید: کسانی هستند که به غیب ایمان آورده‌اند و همچنین آنان حزب الله هستند، آگاه باشید حزب خداوند همان رستگارانند.»

[1] . علامه مجلسی، بحارالانوار، ج 52، ص 110 .

در بحث آثار انتظار به صبر اشاره شد و توضیحاتی درمورد آن داده شد در این قسمت به یک اثر دیگر انتظار اشاره می کنیم

2- امید: انتظار فرج, از آن جهت مورد تأکید و توصیه‌ی اهل‌بیت علیهم‌السلام قرارگرفته‌است که در شیعه‌ی منتظر, امید به آینده را پدید می‌آورد و همین امید, نقش بزرگی در زندگی او دارد.

امام علی علیه‌السّلام می‌فرمایند:

«إنتظروا الفَرج و لا تَیأسوا مِن رَوح الله فإنَّ أحبَّ الاعمال إلی الله عزَّ و جلّ إنتظار الفرج مادامَ عَلَیه المؤمن»؛[1] «منتظر فرج (از جانب خدا)باشید و از رحمت و دست‌گیری خداوند ناامید نباشید. همانا دوستداشتنی‌ترین کارها در پیشگاه خداوند عزّوجل انتظار فرج است تا وقتی که مؤمن این حالتِ خود را حفظ کند.»

انتظار فرج یعنی در گرفتاری‌ها امید به رحمت خداوند داشتن؛ هر قدر اعتقاد به توحید در انسان قوی‌تر باشد، انتظار فرج در او بیشتر و شدیدتر می‌شود. به همان اندازه که یأس از رحمت خداوند، مبغوض ذات مقدسش می‌باشد، انتظار فرج، محبوب اوست.

همچنین منتظر به در راه بودن می‌اندیشد نه رسیدن، و چون امیدوار است، در راه رسیدن به هدف کار می‌کند. و هر چه امیدش در این راه بیشتر باشد یقیناً سعی و تلاشش هم بیشتر خواهد بود، همان‌گونه که امام علی علیه‌السّلام می‌فرمایند:

«کُلُّ مَن رَجا، عُرِفَ رَجَاؤُهُ فِی عَمَلِه»؛[2] «هر کس امید داشته باشد، این امید از عمل وی شناخته می‌گردد.»

[1] - الخصال، ج 2، ص 616 .

بسم اللـه الرحمن الرحیم
نسیم مهر عزیز ممنون از بحث خوبتون