تبیان، دستیار زندگی

همشهری تندرستی/شماره 145

در گذشته وقتی صحبت از پرخوری و چاقی به میان می‌آمد، ذهن همه به سمت کشورهای توسعه‌یافته معطوف می‌شد و نام و نشانی از ملت‌های آسیایی در آن دیده نمی‌شد. اما بر اساس گزارشی که به تازگی  منتشر شده،10 کشور پرخور دنیا  به این ترتیب طبقه‌بندی شده‌اند: طبق معمول همیشه آمریکا در رأس پرخورها قراردارد و پس از آن  کشورهای روسیه، مصر، مکزیک، آلمان، برزیل، انگلستان، آرژانتین، ترکیه و درنهایت ایران به ترتیب رتبه‌های دوم تا دهم پرخورترین کشورها را به خود اختصاص داده‌اند. بر اساس این گزارش در ایران 2 میلیون نفر دارای اضافه‌وزن هستند و حدود نیم میلیون نفر نیز چاق محسوب می‌شوند. 

آماری که دکتر ملک‌زاده نیز آن را تایید می‌کند و به همشهری‌تندرستی می‌گوید: «متاسفانه حجم غذا و میزان کالری دریافتی مردم افزایش یافته است و بین 5 تا 30درصد بیش از نیاز روزانه‌شان غذا مصرف می‌کنند. با در نظر گرفتن همین موضوع، از اغلب روستاها و شهرهای کشور نمونه‌برداری کردیم تا ببینیم آیا حجم غذای مصرفی مردم تغییر کرده است یا نه. پس از پایان تحقیقات متوجه شدیم درصد پرخوری در میان ایرانی‌ها بالا رفته و نکته جالب توجه این است که روستائیان بیش از شهرنشینان درگیر پرخوری شده‌اند. علتش هم در سطح سواد و تحصیلات مردم است.

هرچه تحصیلات کمتری داشته باشند، بیشتر می‌خورند. در میان مواد غذایی که روستائیان مصرف می‌کنند، نان و برنج بیش از بقیه خودنمایی  کنند  و همین مساله سبب چاقی آنها شده است.»

هرچند خورد و خوراک مردم ایران در شرایط جالب و مطلوبی قرار ندارد اما آنگونه که معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت می‌گوید، بعضی از کشورهای آسیایی و آفریقایی همچون لبنان و مصر اوضاع به مراتب بسیار بدتری از ما دارند و در پرخوری روی دست ایرانی‌ها بلند شده‌اند.

امان از بی‌تحرکی


 مسأله مهم دیگری که باعث شده کشور ما، جزو ملت‌های پرخور دسته‌بندی شود، تحرک و فعالیت بدنی کم است. دکتر ملک‌زاده در ادامه می‌گوید: «مردم به دلیل درگیری با زندگی ماشینی و استفاده از ماشین در انجام امور روزانه تحرک کمی دارند و این دو مشکل دست به دست هم داده‌اند تا امروز ما یک اپیدمی واقعی از چاقی و افزایش وزن داشته باشیم؛ چاقی‌ای که خود مهم‌ترین عامل بیماری‌هایی ازجمله سوءهاضمه، رفلاکس،‌ کبد چرب، سکته‌های قلبی و مغزی و بعضی از انواع سرطان‌ها محسوب می‌شود.»

به گفته دکتر ملک‌زاده، اوضاع زمانی شکل نگران‌کننده و بحرانی به خود می‌گیرد که هر ساله در حدود 150  نفر به خاطر سکته قلبی و مغزی، 10 سال زودتر از عمر واقعی خود، جانشان را از دست می‌دهند.

چرا ایرانی‌ها پرخوری می‌کنند؟



دکتر احمد ساعدی، متخصص تغذیه، ضمن تایید آمار ارائه شده ، تبصره‌ای هم به گفته‌های معاون تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت اضافه می‌کند و می‌گوید: «باید یک مورد را هم به صحبت‌های دکتر ملک‌زاده اضافه کنم.

یکی از دلایلی که باعث شده ایرانی‌ها و حتی روستائیان پرخور و چاق شوند، این است که دانسیته مواد مغذی در غذاهای ایرانی کمتر از دانسیته غذای خارجی‌ها در کشورهای توسعه‌یافته است؛ به طور مثال اگر در کشور آمریکا اگر  بخواهید ریزمغذی‌های مورد نیازتان را دریافت کنید، مجموع این مواد روی هم چیزی در حدود دو هزار کیلوکالری می‌شود که چاق‌کننده هم نیست اما در ایران مردم چیزی در حدود سه هزار کیلو کالری انرژی دریافت می‌کنند. یعنی هزار کالری بیشتر از آمریکایی‌ها. این تفاوت کالری هم برمی‌گردد به کیفیت مواد غذایی. در آمریکا مسأله غنی‌سازی وجود دارد. شیرشان با کلسیم و ویتامین D و امگا3 غنی‌سازی شده است اما آیا این مساله در مواد غذایی ایرانی هم مشاهده می‌شود؟»

روستائیان پرخور نیستند




نقطه مقابل اظهارنظرهای دکتر ملک‌زاده که معتقد است روستائیان بیشتر درگیر این مشکل هستند، دیدگاه دکتر افسر افشارنادری جامعه‌شناس است که با آنها به‌شدت مخالف است و می‌گوید: « در اینکه مردم ایران به خوراکی و خوردن اهمیت می‌دهند شکی وجود ندارد اما نسبت افراد چاق‌مان در مقایسه با جوامع دیگر کمتر است. نمی‌گویم روستایی پرخور نداریم. داریم اما نه به آن معنا که  دکتر ملک‌زاده گفته‌اند . روستائیان  به نسبت نان و ماستی که می‌خورند، کار می‌کنند و انرژی‌شان را می‌سوزانند برای همین در میان آنها افراد چاق زیادی دیده نمی‌شوند.»

دکتر نادری با طرح این سوال که پس چرا کارگران ساختمانی که اغلب‌شان روستایی هستند و مدام از برنج، نان و کره تغذیه می‌کنند، چاق نمی‌شوند می‌گوید: «کارگران ساختمانی به دلیل کاری که انجام می‌دهند، انرژی مورد نیازشان را از همین مواد تأمین می‌کنند و  چون‌کالری می‌سوزانند، چاق نمی‌شوند.  اما شما همین چاقی را در افراد پشت‌میزنشین، حاجی بازاری‌هایی که در مغازه‌شان جنس می‌فروشند یا برخی افراد از صنوف خاص که کار یدی مهمی انجام نمی‌دهند، می‌بینید. 

شش ماه پیش گفت‌وگویی در همین مورد با متخصصان تغذیه داشتم که می‌گفتند آن‌قدری که چاقی به دلیل کم‌تحرکی و پرخوری در میان شهرنشین‌ها دیده‌می‌شود، در میان روستائیان نمی‌بینیم. من فکر می‌کنم آماری که ایشان ارائه کرده‌اند، چندان مبتنی بر واقعیت نیست .»

اما دکتر ساعدی با ارائه دلایلی دیدگاه دکتر افشار‌نادری را رد می‌کند و می‌گوید: «به اعتقاد من نظری که دکتر ملک‌زاده داده‌اند درست است و همانطور که ایشان گفته‌اند؛ دریافت بیش از حد نان و برنج توسط روستائیان سبب بروز پدیده چاقی در میان آنها شده است. چون این مواد در عین اینکه انرژی فراوانی دارند و سبب افزایش وزن می‌شوند، میزان پروتئین و مواد مغذی‌شان کمتر است.

به این نکته دقت کنید که کم بودن مواد مغذی در رژیم غذای ایرانی‌ها باعث شده تا آنها قبل از اینکه به سیری سلولی برسند، به سیری شکمی برسند. سیری سلولی یعنی دستیابی سلول‌های بدن به انواع ریزمغذ‌ی‌ها و سیری شکمی یعنی سیر شدن بدن از نظر دسترسی به انرژی و کالری مورد نیاز. یعنی همان چیزی که روستائیان  رعایت نمی‌کنند و باعث شده تا امروز درپرخوری و افزایش وزن از شهری‌ها پیشی بگیرند و به قول دکتر ملک‌زاده با سونامی چاقی  و تبعات آن، که روز به روز در حال افزایش است روبه‌رو شویم.»

چگونه جلوی پرخوری را بگیریم؟


صرف نظر از اینکه بالاخره روستائیان چاق‌تر هستند یا شهرنشین‌ها، چندان مهم نیست. مهم راه‌های جلوگیری ازپرخوری است.

برای رفع پرخوری دو میلیون ایرانی چه راه‌هایی وجود دارد؟ به گفته دکتر ساعدی، مشکل را باید  از ریشه حل کرد. اگر فرد مبتلا به افسردگی است و پرخوری می‌کند، یا استرس کاری دارد و به سمت بیشتر خوردن پیش می‌رود، یا زندگی شهری باعث شده تا تنبل شود و  یا کم‌کاری غده تیروئید دارد و...؛ باید افسردگی را درمان کنیم، استرس کاری را با بهتر کردن شرایط کاری از بین ببریم و ورزش را به زندگی روزمره افراد اضافه کنیم. در غیر این‌صورت  و به گفته یان رابرتس، از محققان مدرسه بهداشت و پزشکی گرمسیری لندن، طولی نمی‌کشد که بقیه کشورها و حتی ایران نیز از نظر پرخوری، جا پای مردم پرخور آمریکا خواهند گذاشت. پس بهتر است غذای‌مان را براساس نیازی که داریم تنظیم کنیم. زمانیکه به این تنظیم برسیم، جلوی پرخوری را هم می‌توانیم بگیریم.