ممكن است تعیمرهای جزئی فرش از قبیل شیرازه دوزی، ریشه بافی و عملیات مربوط به صاف كردن كناره های فرش را در صورت داشتن سلیقه و تجربه و حوصله در منزل انجام داد ولی رفوگری و رفع چروكیدگی فرش به هر كیفیت و مقدار، كاری است كه تنها از عهده رفوگرهای متخصص بر می آید. این است كه توصیه می شود به هنگامی كه فرش های شما نیاز به تعمیرا ت كلی و رفو دارند آن ها را به مؤسسات و افراد با تجربه در این كار بساپرید به خصوص اگر آن ها، فرش های ابریشمی و عتیقه باشند.
وسایل و ابزار رفوگری و تعمیر كم و بیش همان هائی هستند كه در بافت فرش به كار می روند مانند چاقوی بافت، قیچی و شانه آهنی به اضافه نخ و سوزن، انگشتانه، قاب كوچك چوبی، موم، انبر دست، كلاف های پشم و پنبه و ابریشم (بر حسب جنس فرش).
ریشه بافی
به طور معمول دربالا و پائین تمام قالی ها و قالیچه ها ریشه های فرش به چشم می خورند كه در حقیقت همان قسمت های ابتدائی و انتهائی تارهای فرش هستند. طول این ریشه ها بسته به مراكز گوناگون فرش بافی از یكی دو سانتی متر تا پانزده متر تغییر می كند. ولی بهترین اندازه برای ریشه های فرش رقمی در حدود چهار سانتی متر می باشد ریشه های بلندتر از این مقدار گر چه ممكن است دكوراتیو و زیبا باشند ولی اغلب به یكدیگر گره خورده و گاه ممكن است پاشنه كفش ها درآن گیر نموده و یا اینكه بازیچه گربه های خانگی شوند.
در صورتی كه ریشه های فرش از بین بروند می توان با الیاف مشابه با تارهای فرش ریشه های جدید ایجاد كرد و این كاری است كه رفوگران به خوبی از عهده آن برمی آیند.
گلیم بافی
در قسمت های بالا و پائین بسیاری از دست بافته ها، باریكه ائی به عرض یكی دو سانتی متر با كمك نخ پود، مانند پارچه بافته می شوند كه دراصطلاح به آن گلیم باف و یا سوف می گویند در معدودی از فرش ها به جای ریشه ها، باریكه های گلیم دیده می شوند كه به آن ها ریشه بسته می گویند كه به آسانی می توان باز نموده و به صورت ریشه نمایان ساخت.
گلیم بافن ها مانند ریشه ها به عنوان یك قسمت محافظ برای فرش تلقی می شوند. بدین ترتیب كه هرگاه آسیبی به این قسمت برسد رفته رفته قطعه آسیب دیده پیشرفت نموده تا اینكه به جسم اصلی فرش می رسد و در نتیجه باعث آن می شود كه گره ها به تدریج ناپدیده شده و فرش ارزش های خود را از دست بدهد.
درصورتی كه تار و پودهای این قسمت سائیده شد و یا از بین رفت باید بدون فوت وقت آن ها را جدا كرده و با نخ های محكم بخیه های معمولی و یا زیگزاگ مانند به قسمت فرسوده زد تا بدین طریق از متلاشی شدن فرش جلوگیری شود.
شیرازه دوزی
از آن جائی كه لبه های جانبی مانند قسمت های بالاو پائین فرش بیشتر در معرض سائیده شدن و استهلاك قرار دارند لذا هنگام بافت فرش چند تار جانبی قسمت های راست وچپ فرشینه را با استفاده از نخ های پود كه از لابلای تارها گذرنیده شده اند به یكدیگر می تابانند و این عمل را به تدریج تا خاتمه بافت فرش ادامه می دهند.
در صورتی كه ای لبه های جانبی با مروز زمان سائیده شدند تنها با دوخت و با تابانیدن یك رشته از كلاف نخی جداگانه، متناسب با رنگ و نوع قالی به دور تارهای جانبی عمل ترمیم و استحكام بخشیدن به لبه های فرشینه را انجام می دهند. به این عمل در اصطلاح شیرازه دوزی می گویند كه در طول حیات فرش ممكن است چندین بار تكرار شود بی آنكه ارزش تجارتی آن كاهش یابد.
رفع پیچیدگی كناره های فرش
گاهی اوقات كناره های جانبی برخی از فرش های پركار و چند پوده مانند فرش های ساروق، بیجار، كاشان، اصفهان، قم و تبریز پیچیده شده و لوله می شود و این حالتی است كه به ندرت در فرش های با بافت شل و یك پوده اتفاق می افتد. در صورتی كه پود هائی را كه به دور تارهای جانبی می پیچانند محكم كشیده و یاسفت كرده و یا رج های گره ها را محكم شانه كرده باشند این كیفیت بروز می كند و عوامل دیگر در بروز این حالت ممكن است به علت تابیده شده بش از حد پودها و یا تراكم زیاد چِلّه ها در كناره های فرش باشد.
برای رفع لوله شدن كناره های جانبی فرش از طریقه ای راحت و عملی كه انجام آن در منزل با كمی صبر و حوصله میسر است نام می بریم و آن این است كه نوارهائی به عرض تقریبی چهار سانتی متر ازلینولئوم و یا جنس مشابه آن را انتخاب نموده و در حاشیه پشت فرش و در قسمت های لوله شده با نخ و سوزن مناسب به صورت زگزاگ می دوزند.
باید توجه داشت كه هیچ گاه نباید برای رفع لوله شدن، كناره های فرش را با چسب، موم و یا میخ به كف اطاق، پاركت و موكت زیر فرش چسبانیده و یا میخكوب كرد. چه بعد از مدتی چسب خشك شده و فرش از كف اطاق جدا می شود. در حالی كه به فرش آسیب فراوان رسیده و یا این كه میخ های كوبیده شده در جسم فرش آن را پاره نموده و به ارزش آن لطمه زده است.
گر چه اطو كشیده كناره های لوله شده با استفاده از پارچه مرطوب راه حلی است تا حدودی عملی و گاهی نیز به كار می رود ولی باید توجه داشت كه اطوی بسیار گرم به الیاف فرش آسیب رسانیده و آن را خراب و پوسیده می كند.
رفوگری
درصورتی كه تار و پود و پرز فرش به دلیل بید خوردگی و یا آتش سیگار و یا در اثر اصطحكاك از بین رفته و در نتیجه در فرش سوارخ و یا پارگی ایجاد شده باشد می توان آن را رفو نمود.به گونه ای كه فرش مانند حالت قبلی خود به نظر رسد ولی این عملی است كه انجام آن فقط از رفوگر بر می آید.
همان طور كه در پیش اشاره شد قبل از رفوگری باید فرش را شستشو نمود ضرورت انجام این عمل به دلیل آن است كه اولاً رنگ های الیاف و پرزهای فرش و میزان پوسیدگی بیشتر مشخص شود. ثانیاً اینكه رعایت بهداشت رفوگر این امر را اجتناب ناپذیر می نماید.
قبل از رفوگری باقی مانده گره های صدمه خورده را از روی شبكه تار و وپود فرش به وسیله سوزن و درفش جدا می كنند. سپس در صورتی كه قسمت آسیب دیده بزرگ شود آن را در داخل یك قاب چوبی كه به منزله دار فرش است محصور نموده ابتدا عملیات تاركشی را در این ناحیه انجام می دهند و آن گاه عمل گره زنی را شروع نموده و طبقه پرز جدیدی را با الهام از قسمت های مشابه در فرش به وجود می آورند.
به هنگام رفوگر باید به نوع گره ها نیز توجه نمود به این معنی كه فرشی كه با گره تركی بافته شده است گره های قسمت مورد نظر برای رفو، به اجبار باید از نوع گره فارسی باشد.هم چنین باید سایر مشخصات بافت از قبیل تعداد نخ های پود به كار رفته و غیره را مورد توجه قرار دارد.
بعد از خاتمه گره زنی سر پرزها را به وسیله یك قیچی سر برگشته به بلندی سایر پرزهای فرش قیچی كرده و آن گاه به پشت فرش در این قسمت باید اطوی گرم كشید تاگره ها به طور كامل در جای خود قرار گیرند.
هرگاه محلی كه باید رفو شود كوچك باشد می توان با الهام از نقشه قمست های قرینه در فرش، رفوی آن را انجام داد. ولی اگر قسمت صدمه خورده بزرگ شد باید ابتدا نقشه آن را ترسیم و سپس عملیات رفوگری را انجام داد.
در هنگام رفوگری باید دقت نمود كه الیاف به كار رفته به طور دقیق همرنگ و هم جنس پرز فرش باشند.
گاهی رفوگرها قمست های رنگ آمیزی می نمایند ولی باید بدانیم كه پس از چندی الیاف رنگ شده سائیده شده و دوباره قسمت های رنگ ورو رفته قبلی هویدا می شوند.
رفع سركجی (سَره داشتن)
برخی از مواقع فرش های پائین آمده از دار به علت شل و سفت بودن چله ها در دو طرف دار و یا عدم كوبیدن منظم گره ها كج از كار در می آیند و یا كناره های آن جمع شده می گردند. دلایل مهم دیگری كه در بروز این كیفیت نامطلوب مؤثرند عبارتند از بی توجهی بافنده در تعمیر نمره نخ های مورد مصرف – پاره كردن بر روی آن ها زحمت طاقت فرسای خود را در پایان كار با ارائه فرشینه ای كج و كوله به هدر می دهد.
رفع این عیب ها هنگام بافت با رعایت اصول فنی از جمله متعادل ساختن كشش چله ها بر روی دار امكان پذیر است و در صورتی كه فرش به صورت سر كج نیز از دار پائین كشیده شود با سپردن آن به كارگران متخصص و عملیات داركشی، كیفیت كج بودن را می توان تا حدودی اصلاح كرد.
رفع چروكیدگی فرش
گاهی اوقات تار و پود پشمی برخی از فرش های ایلیاتی در اثر مررو زمان كش آمده و در نتیجه قسمت این فرش ها چروكیده می شود. این عارضه ممكن است به سبب تابیدن غیر یكنواخت پشم نیز بروز نماید.
با كمال تأسف برای این قبیل فرش ها راه چاره اساسی وجود ندارد. تنها توصیه می شود در صورت بروز اولین آثار چروك خوردگی ترتیبی داده شود كه قسمت های چروك خورده كمتر در معرض پاخوردگی قرار گیرند. اگر فسمت چروك خورده در میانه فرش باشد شاید بتوان به كمك قید و دستگاه های مخصوص شبكه تار و پود فرش را كشید و تا اندازه ای آن راصاف كرد.
در صورتی كه چین و چروك فرش زیاد باشد می توان ناحیه چروك خورده را عوض كرده وبه جای آن قسمت جدیدی بافت البته در صورتی كه ارزش تجارتی فرش اجازه پر دردسرو هزینه زیاد آن را بدهد
منبع : سایت تبیان زنجان
