تبیان، دستیار زندگی

3- شقاوت و بدبختی:

4-غرور:

5- وسوسه شیطان به آدم:

6- عصیان و گمراهی:
«وَ عَصَی آدَمُ رَبَّهُ فَغَوَی» (6).
«آدم نافرمانی خدای خود کرد و گمراه شد».

7- استوار و ثابت نبودن در عهد خدا:

8-سرکشی از فرمان خدا:

9-اعتراف آدم و حوّا به ظلم به نفس خویش:

10-پذیرش توبه آدم از طرف خداوند:

11-تعبیر به لاخَوف:

12-تعبیر به «عَدُوٌّ»:

قصه آدم (علیه السلام) در قرآن

(الف): قصّه آدم (علیه السلام) در سوره بقره

1-مراد از «جنّت» در آیه چیست؟
این جنّت آن بهشت موعود نیست، چون آن بهشت خانه و دار جاودانه ای است که با جنّت در آیه فرق دارد، زیرا اگر کسی وارد آن شد نمی تواند از آن خارج شود. در کلام معصومین آمده است که جنّت در آیه، بهشت دنیاست و آن باغی بود بر روی زمین.

2- مراد از «اهبطوا» چیست؟
معنایش این نیست که بهشت از لحاظ مکانی بالاتر بود و جایگاه بلندی از نظر شأنی داشته است، و شما از آن مقام رفیع پایین بیایید.


3- مراد از «ظلم» در آیه چیست؟
مراد از ظلم، ستم بر نفس است زیرا خوردن میوه ی آن درخت موجب شد که اینها دیگر نتوانند به زندگی راحت خود در بهشت ادامه دهند، پس بر خود ستم روا داشتند و خود را از این نعمت آرام و بی دغدغه محروم کردند.
از ان جایی که شیطان نمی توانست ببیند آدم و حوّا از چنین زندگی راحتی بهره مند باشند، از این رو به فکر چاره برآمد و دسیسه ای چید تا آدم از این مقام بلغزد و موقعیّتش را از دست بدهد و به زندگی عادّی برگردد. وی سرانجام این کار را هم کرد، سپس خطاب آمد «قُلْنَا اهْبِطُوا بَعْضُکُمْ لِبَعْضٍ عَدُوٌّ» شما از این جایگاه پایین بیایید، این امتیاز برایتان بزرگ است و باید در زمینی زندگی کنید که همواره عدّه ای با عدهّ ای دیگر خصومت دارند، همچنین شیطان دشمن شماست و این قاعده عام است، و خاصّ تنها تو نیست. خدای عالم می خواهد گفته باشد، شما باید در جامعه ای زندگی کنید که مسأله تنازع بقا در آن جمع حاکم باشد.

آن وقت حضرت آدم دست به دعا برداشت و از عمل خود ابراز ندامت و پشیمانی کرد، و خدای مهربان از سر تقصیراتش گذشت. آنگاه می فرماید:
«قُلْنَا اهْبِطُوا مِنْهَا جَمِیعاً فَإِمَّا یَأْتِیَنَّکُمْ مِنِّی هُدًى فَمَنْ تَبِعَ هُدَایَ فَلاَ خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لاَ هُمْ یَحْزَنُونَ‌».

از این رو می فرماید: «فَإِمَّا یَأْتِیَنَّکُمْ مِنِّی هُدًى (14) فَمَنْ تَبِعَ هُدَایَ فَلاَ خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لاَ هُمْ یَحْزَنُونَ‌» وقتی شریعت و قانون خدا آمد و حاکمیّت یافت، در سایه ی آن اختلاف و رویارویی جای خود را به آرامش و امنیت واگذار می کند؛ پس خوف و حُزنی وجود نخواهد داشت.

4- مراد از «فَازَلَّهُما الشَّیطانُ عَنْهاَ» این است که لغزش، هیچ گاه ملازم با ذنب و گناه نیست، آن جا که انسان به سخن ناصح مشفق گوش فراندهد و دچار مشقت و زحمت در زندگی شود نیز لغزش صدق می کند. هم چنین لغزش در زندگی، منحصر به مخالفت با اوامر مولوی نیست، بلکه آن جا دستور بزرگ تر را که جنبه ارشادی و عنوان پند و اندرز دارد، گوش ندهد و با ضررهایی روبه رو گردد نیز لفظ لغزش صدق می کند.

(ب) قصّه آدم در سوره اعراف

در آیات فوق چند نکته باید مورد بررسی قرار گیرد:
1- آیا اشاره در آیه (هذه) اشاره شخصی است یا نوعی؟ یعنی خداوند با «هذه» به فردی از یک نوع درخت میوه دار را مورد نظر قرار می دهد، و بر آن نهی را صادر می فرماید، (آیه به این معنی می شود که میوه ی درختی که در این نقطه هست نخورید)، یا منظور میوه درختانی است که از این نوع درخت می باشد؟
ابلیس از این راه وارد شد و آنان را بین دو کلام شبیه هم به شبهه انداخت که همین مسأله نیز در مبحث اصول به «اقل و اکثر» غیر ارتباطی شهرت دارد و نوع علما و اصولیّین، حلّ آن را در برائت می دانند. ابلیس نیز حضرت آدم را بر سر دوراهی، به دام خود گرفتار ساخت، زیرا این دلیل، ظاهری فریبنده دارد. لذا حضرت آدم و حوّا فریب خوردند و ابلیس نیز فرصت را مناسب یافت تا آنها را از راه بدر کند. شیطان می دانست آنان که طریق پاکی پیشه داشتند و لباس حیا بر خود پوشانده بودند، با این لغزششان لباس عفّت از آنان فرو خواهد افتاد و رسوا می شوند. لذا به دروغ گفت خدا شما را از این درخت نهی نکرد، مگر این که مبادا پادشاه شوید یا عمر جاودان یابید، لذا گفته که از این درخت نخورید. این گونه وسوسه ها مؤثّر واقع نشد نه در آدم و نه در حوّا. لذا از راه نصیحت وارد شد و گفت:

من از باب نصیحت به شما می گویم و شما را اندرز می دهم. این جا بود که آدم و حوّا فریب شیطان را خوردند. شیطان آدم و حوّا را اغوا کرد و در غفلت فرو برد، و واداشت تا نهی خدا را که تنها حصار خشم پروردگار بود فرو ریزند و آنچه نباید پیش می آمد، آمد. پس از این که اینان از این درخت چشیدند، شرمگاه آنان که تا آن زمان مستور بود آشکار شد، این دو به فکر چاره افتادند و درصدد تهیه لباس شدند و برگ انجیر را به هم چسباندند، چیزی مثل لنگ، تا حیای خود را محفوظ نمایند؛ و خداوند ندا کرد که آیا من شما را از درخت منع نکردم و نگفتم که شیطان سخت دشمن شماست؟ گفتند: خدایا ما (در پیروی شیطان) بر خویش ستم کردیم و اگر تو ما را نبخشی و بر ما رحمت و رأفت نفرمایی سخت از زیان کاران شده ایم.

2-«غرور» در آیه به چه معناست؟
در آیه «غرور» به معنای غفلت است یعنی شیطان آنان را راهنمایی کرد و در یک حال غفلت واداشت و آنان بر اثر غفلت مرتکب آن عمل خلاف شدند و از نهی خدا سرپیچی نمودند.

(ج) قصه آدم (علیه السلام) در سوره طه

اگر پیامبران معصومند، معنای آیات مربوط به حضرت آدم که در اینجا ذکر شد، چیست؟
و مراد از نهی در آیه «وَ لَا تَقْرَبَا هَذِهِ الشَّجَرَةَ» چیست؟
و چگونه حضرت آدم تحت تأثیر وسوسه شیطان قرار گرفت؟
پیش از بررسی و تحلیل این آیات، ذکر این نکته لازم است که نهی دو نوع است: 1-تکلیفی 2-ارشادی

1- نهی تکلیفی:

البته این گونه تفکّر، مربوط به کسانی است که در انجام تکالیف کوته نظر باشند. امّا اگر بنده و عبد همانند امیرالمؤمنین باشد کاری به این حرفها ندارد بلکه می فرماید: «بل وَجَدْتُکَ اَهْلَاً لِلْعِبادَةِ فَعَبَدْتُکَ» (19).
پس اگر انسانها بتوانند به حکمتها و مصلحتهای تکلیف خود پی ببرند امکان پذیر نیست و مصلحت هم نیست. اینها را امور تعبدّیه می گویند و مخالفت با این گونه دستورها و نهی ها گناه و موجب عقاب است. وقتی مولای ما که ولی نعمت ماست و ما جیره خوار او هستیم در این مقام و موقعیت خود به بنده دستور می دهد، بنده نیز آن فرمان را اطاعت می کند، در غیر این صورت مستحقّ مذمّت هست. و این کاری است که همه عُقلا آن را می پسندند و بر آن تاکید دارند. و هر جا که مذمّت عقلی راه داشته و شایسته باشد عقوبت شرعی هم شایسته است. پس نافرمانی از امر مولا عقوبت هم بدنبال دارد.