تبیان، دستیار زندگی

در تفسیر نمونه (1)ذیل آیه 180 اعراف در این باره تحقیقی آمده که مناسب است در اینجا ذکر شود:

وَ لِلَّهِ الْأَسْماءُ الْحُسْنى فَادْعُوهُ بِها وَ ذَرُوا الَّذِینَ یُلْحِدُونَ فِی أَسْمائِهِ سَیُجْزَوْنَ ما كانُوا یَعْمَلُونَ (اعراف/180)
و براى خدا نام هاى نیكى است خدا را با آن بخوانید، و آنها را كه در اسماء خدا تحریف مى‏ كنند (و بر غیر او مى ‏نهند و شریك برایش قائل مى ‏شوند) رها سازید آنان به زودى جزاى اعمالى را كه انجام مى ‏دادند مى‏ بینند

اسماى حسنى به معنى نامهاى نیك است و مى‏ دانیم كه تمام نامهاى پروردگار، مفاهیم نیكى را در بر دارد، بنا بر این همه اسماء او اسماء حسنى است؛ اعم از آنها كه صفات ثبوتیه ذات پاك او است: مانند عالم و قادر، و یا آنها كه صفات سلبیه ذات مقدس او است: مانند قدوس، و آنها كه صفات فعل اوست و حكایت از یكى از افعال او مى‏ كند: مانند خالق، غفور، رحمان و رحیم.

از سوى دیگر صفات خدای سبحان قابل احصاء و شماره نیست زیرا كمالات او نامتناهى است و براى هر كمالى از كمالات او، اسم و صفتى مى‏ توان انتخاب كرد.

ولى چنان كه از احادیث استفاده مى ‏شود، از میان صفات او بعضى داراى اهمیت بیشترى مى ‏باشد و شاید "اسماء حسنى" كه در آیه 180 اعراف آمده، اشاره به همین صفات ممتازتر است، زیرا در روایاتى كه از پیامبر (ص) و ائمه (ع) به ما رسیده، كرارا این مطلب دیده مى‏ شود كه: خداوند داراى 99 اسم است كه هر كس او را به این نامها بخواند، دعایش مستجاب می شود و هر كه آنها را شماره كند، اهل بهشت است؛ مانند روایتى كه در كتاب توحید صدوق از امام صادق (ع) از پدرانش از على (ع) نقل شده كه پیغمبر (ص) فرمود: «ان اللَّه تبارك و تعالى تسعة و تسعین اسما- مائة الا واحدة، من احصاها دخل الجنة» و نیز در كتاب توحید از امام على بن موسى الرضا (ع) از پدرانش از على (ع) نقل شده كه فرمود: «ان للَّه عز و جل تسعة و تسعین اسما من دعا اللَّه بها استجاب له و من احصاها دخل الجنة».

در كتاب صحیح بخارى و مسلم و ترمذى و كتب دیگر از منابع حدیث اهل تسنن نیز همین مضمون پیرامون اسماء نود و نه‏ گانه خداوند و اینكه هر كس خدا را با آن بخواند، دعاى او مستجاب است یا هر كس آنها را احصا كند، اهل بهشت خواهد بود، نقل شده است. (2.)

از پاره ‏اى از این احادیث استفاده مى ‏شود كه این اسامى نود و نه‏ گانه در قرآن است؛ مانند روایتى كه از ابن عباس نقل شده كه مى ‏گوید: پیامبر (ص) فرمود: «للَّه تسعة و تسعون اسما من احصاها دخل الجنة و هى فى القرآن» و به همین جهت جمعى از دانشمندان كوشش كرده‏ اند كه این اسامى و صفات را از قرآن مجید استخراج كنند، ولى نام هایى كه در قرآن مجید براى خدا آمده است بیش از 99 اسم است، بنا بر این ممكن است اسماء حسنى در لابلاى آنها باشد، نه اینكه در قرآن جز این 99 نام، نام دیگرى براى خدا وجود نداشته باشد.

در بعضى از روایات این نام هاى نود و نه‏ گانه آمده است، كه به یكى از این احادیث از باب نمونه، اشاره می کنیم (البته بعضى از این نامها به شكلى كه در این روایت آمده در متن قرآن نیست، اما مضمون و مفهوم آن در قرآن وجود دارد):

و آن روایتى است كه در توحید صدوق از امام صادق ع از پدر و اجدادش از على ع از پیامبر ص نقل شده كه پس از اشاره به وجود نود و نه نام براى خدا مى ‏فرماید:

و هى اللَّه، الاله، الواحد، الاحد، الصمد، الاول، الآخر، السمیع، البصیر القدیر، القادر، العلى، الاعلى، الباقى،

البدیع، البارئ، الاكرم، الباطن، الحى، الحكیم، العلیم، الحلیم، الحفیظ، الحق، الحسیب، الحمید، الحفى،

الرب، الرحمن، الرحیم، الذارء، الرزاق، الرقیب، الرؤف، الرائى، السلام، المؤمن، المهیمن، العزیز، الجبار،

المتكبر، السید، السبوح، الشهید، الصادق، الصانع، الظاهر، العدل، العفو، الغفور، الغنى، الغیاث، الفاطر،

الفرد، الفتاح الفالق، القدیم، الملك، القدوس، القوى، القریب، القیوم، القابض، الباسط، قاضى الحاجات،

المجید، المولى، المنان، المحیط، المبین، المغیث، المصور، الكریم، الكبیر، الكافى، كاشف الضر، الوتر،

النور، الوهاب، الناصر، الواسع، الودود، الهادى، الوفى، الوكیل، الوارث، البر، الباعث، التواب، الجلیل،

الجواد، الخبیر، الخالق، خیر الناصرین، الدیان، الشكور، العظیم، اللطیف، الشافى‏(3)

منظور از خواندن خدا به این نامها و یا احصاء و شمارش اسماء حسناى پروردگار، این نیست كه هر كس این 99 اسم را بر زبان جارى كند و بدون توجه به محتوا و مفاهیم آنها تنها الفاظى بگوید سعادتمند خواهد بود، و یا دعایش به اجابت مى ‏رسد، بلكه هدف این است كه به این اسماء و صفات ایمان داشته باشد، و پس از آن بكوشد در وجود خود پرتوى از مفاهیم آنها یعنى از مفهوم عالم و قادر و رحمان و رحیم و حلیم و غفور و قوى و قیوم و غنى و رازق و امثال آن را در وجود خود منعكس سازد، مسلما چنین كسى هم بهشتى خواهد بود و هم دعایش‏ مستجاب و به هر خیر و نیكى نائل مى ‏گردد.

از آنچه گفتیم روشن مى ‏شود كه اگر در پاره‏اى از روایات و دعاها اسامى دیگرى براى خدا غیر از این اسماء ذكر شده و حتى شماره نامهاى خدا در بعضى از دعاها به یك هزار رسیده هیچگونه منافاتى با آنچه گفتیم ندارد، زیرا اسماء خدا حد و حصر و انتهایى ندارد و مانند كمالات ذات و بى انتهایش نامحدود است. هر چند پاره ‏اى از این صفات و اسماء امتیازى دارد.

نیز اگر در بعضى روایات مانند روایت امام صادق (ع) مى‏ خوانیم که فرمود: نحن و اللَّه الاسماء الحسنى‏: به خدا سوگند ما اسماء حسناى خدا هستیم (4) ، این مطلب اشاره به این است كه پرتو نیرومندى از آن صفات الهى در وجود ما منعكس شده و شناخت ما به شناخت ذات پاكش كمك مى‏ كند.

نیز اگر در بعضى دیگر از احادیث آمده است كه همه اسماء حسنى در"توحید خالص" خلاصه مى‏ شود، به خاطر آن است كه همه صفات او به ذات پاك یكتایش بر مى‏ گردد.

فخر رازى در تفسیرش به مطلبى اشاره مى‏ كند كه از جهتى قابل ملاحظه است و آن اینكه تمام صفات پروردگار به دو حقیقت بازگشت مى‏ كند، یا به "بى نیازى ذاتش از همه چیز" و یا "نیازمندى دیگران به ذات پاك او(5)

(1)- تفسیر نمونه ،ج‏7،ص25

(2)- ر.ك: تفسیر المیزان و مجمع البیان و نور الثقلین ذیل آیه 180 سوره مباركه اعراف .

(3)- (المیزان جلد 8 صفحه 376/ به نقل از توحید صدوق

(4)- نور الثقلین ،جلد 2 ، صفحه 103

(5)- . (تفسیر کبیر جلد 15 صفحه 66

لینك بحث اصلی :